evenwichts economie
De
Evenwichts­economie

Voor evenwicht in
economie, samenleving en milieu

ECONOMI­SCHE PRO­BLE­MEN, ook als de eco­nomie goed draait

en het ant­woord van de even­wichts­eco­nomie

Op
toekomst en
op het geheel
gericht
samenwerken
i.p.v. concurrentie

Zoals bij Voortdurende kostenbesparingen belemmeren de economie al is toegelicht, zorgt de mondiale trend van winstverhoging door kostenbesparing ervoor dat het aan de bedrijvenkant van de economie goed gaat maar de burger telkens minder te besteden heeft. De kostenbesparing wordt namelijk veelal bereikt door te besparen op personeelskosten. Tijdens de crisis van 2008 is deze trend goed zichtbaar. Maar ook na de crisis is het voor economen een raadsel waarom de lonen niet meer stijgen.

In dit thema wordt een aantal voorbeelden van het handelen in eigen belang van bedrijven besproken. De nadruk ligt daarbij op de effecten hiervan op de economie.

In de evenwichts­economie ligt de nadruk op samenwerken in plaats van concureren en richt de evenwichts­economie zich op de lange termijn. Zoals in de laatste paragraaf wordt toegelicht zorgen deze nadruk op samenwerking en de gerichtheid op de lange termijn voor een stabieler en sterker economisch systeem.

1. Oplossingen van bedrijven voor problemen creëren nieuwe problemen

Door het grote geheel te negeren creëren oplossingen nieuwe problemen
Op de bestsellerlijsten prijken vaak dieetboeken, illustratief voor het type maakbaarheid dat zich van onze samenleving meester heeft gemaakt: eerst tuigen we een voedselindustrie op die ons zo goedkoop mogelijk van veel te calorierijk voedsel voorziet, daarna moeten we ons massaal bezig gaan houden met de negatieve gevolgen daarvan.
Zowel het maken van en reclame voor calorierijk voedsel als dieetboeken, dieetpillen, diëtisten, sportscholen en ziekenhuizen dragen bij aan de winst van afzonderlijke bedrijven.

Toch schiet de economie als geheel er niets mee op. Er wordt niets positiefs toegevoegd. (Het BBP stijgt hierdoor wel.) En de kosten voor gezondheidszorg blijven mede hierdoor stijgen. Door de consument niet te verleiden met ongezond voedsel zou er meer energie aan positieve producten besteed kunnen worden en zou het economisch systeem beter draaien.

In onderstaande lezing plaatst Leyla Acaroglu 'Oplossingen voor problemen creëren nieuwe problemen' in een breder perspectief. Leyla Acaroglu legt in de TEDx 'Why We Need to Think Differently About Sustainability' toe dat veel producten die een oplossing bieden voor een (milieu)probleem uiteindelijk weer andere (milieu)problemen veroorzaken. Zij geeft aan dat we deze problemen anders moeten gaan benaderen, maar heeft -begrijpelijk- weinig concrete alternatieven.
Bij afspelen plaatst YouTube cookies.
OK
Leyla Acaroglu in de TEDx 'Why We Need to Think Differently About Sustainability'
Voorbeelden van het creëren van nieuwe problemen
Duurzame landbouw en gezonde voeding staan beide hoog op de maatschappelijke agenda, maar worden vaak los van elkaar aangepakt. Dat is niet effectief. Dat komt onder meer doordat de voedselketen is opgesplitst in schakels en iedere speler gespecialiseerd is in één schakel of aspect, zonder zicht te hebben op het geheel. Zo is een systeem van "georganiseerde onverantwoordelijkheid" ontstaan.
Dit vergt een integrale aanpak. [1]

Biobrandstoffen zijn we gaan gebruiken om het probleem van de vervuilende fossiele brandstoffen 'op te lossen'. Maar de oplossing blijkt een omstreden oplossing.
Eén van de problemen is dat landbouwgrond wordt gebruikt voor biogas in plaats van voedselproductie. [2]

Consumenten over de hele wereld zijn er in meerderheid wel van overtuigd dat bedrijven met hun producten problemen creëren:
Tweederde van de consumenten gelooft dat bedrijven problemen creëren en eenderde zegt dat bedrijven problemen oplossen. [3]


Naar 7.1. Antwoord op 'bedrijven blijven nieuwe problemen creëren' om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

2. Fusies en overnames hebben negatief effect op de economie

Financial engineering wordt telkens groter: geld lenen omdat het goedkoop is en daarmee andere bedrijven kopen of dividend uitkeren. Fusies en overnames zijn niet goed voor de economie en zeker niet op de lange termijn, zoals we nu zullen zien.

Bij fusies en overnames is meestal veel kapitaal betrokken. Omdat er meestal niet meer arbeidsplaatsen ontstaan, moet de zin ervan voor de economie als geheel blijken uit een vorm van waardevermeerdering.

Echter van alle overnames mislukt, afhankelijk van de sector, 65% tot 85% in die zin dat er geen waarde wordt gecreëerd. Het merendeel van alle acquisities wordt om die reden tussen vijf en tien jaar weer ongedaan gemaakt. [4]


De meeste fusies en overnames leiden tot kapitaalvernietiging. De enigen die er altijd geld aan overhouden zijn bankiers, advocaten en consultants. [5] [6]


Naar 7.2. Alternatief voor 'negatieve effecten van fusies en overnames' om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

3. Op snelle winsten gerichte cultuur heeft negatief effect op de economie

Economen, wetenschappers, filosofen en zelfs politici roepen dat de eenzijdige focus van managers en externe financiers op de korte termijn een drastische wending moet krijgen. Weg van het kortzichtige, op de snelle winsten gerichte zogenaamde kwartaalkapitalisme.

Toch is deze op snelle winsten gerichte cultuur niet aan het verminderen. [7] [8] [9] [10]
Het recept van externe financiers is steeds ongeveer hetzelfde. In opgekochte bedrijven worden zoveel mogelijk maatregelen genomen die op korte termijn de winst doen toenemen, maar op lange termijn het bedrijf in de problemen brengen. De ondergang van het Nederlandse V&D is hier een voorbeeld van. Als de winstgevendheid van een bedrijf op korte termein kunstmatig hoger is, wordt het bedrijf vaak doorverkocht.
Graaiflatie
Door de hoge olieprijzen tijdens de oorlog in Oekraïne ontstond hoge inflatie.
Het is reëel dat een bedrijf de gestegen kosten van grondstoffen en loonsverhogingen wel door kan rekenen aan de consument als ze een reële winstmarge hanteren. Maar rond 2023 wordt door diverse instanties geconstateerd dat nogal wat bedrijven de zeer hoge inflatie gebruiken om de eigen winstmarges verder op te hogen. De consument ziet door de bomen het bos immers toch niet. [10b]
Hier is zelfs de term 'graaiflatie' voor bedacht. [10c]
Dat raakt vooral de mensen aan de onderkant van de samenleving. Maar het doorsluizen van consumentenbestedingen naar aandeelhouders van bedrijven is ook geen goed nieuws voor de economie.

Deze op snelle winsten gerichte cultuur heeft een significant negatief effect gehad op het BBP, niet alleen in Nederland, maar ook in de VS, Frankrijk en Duitsland. [7]

Naar 7.3. De evenwichts economie kent geen op snelle winsten gerichte cultuur om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

4. Monopolisten en kartels spelen monopolie met oneindig veel geld

In het programma 'Zondag met Lubach' legt Arjan Lubach op een humoristische wijze uit dat de vrije markt niet meer functioneert door de toenemeende macht van bedrijven als Zalando, Netfix en Justeat.

Bij afspelen plaatst YouTube cookies.
OK
TV programma 'Zondag met Lubach'16-2-2020, onderwerp Kapitalisme

Het kenmerk van monopoliën is dat ze geen rekening houden met de klant. Ze proberen niet om een product tegen een redelijke prijs te produceren, maar proberen een zo groot mogelijke winstmarge te realiseren.

Wereldwijd proberen grote zaadbedrijven de macht over onze groente te krijgen. Dat doen ze door patenten aan te vragen op de groentezaden die ze ontwikkelen. Een methode die onder de traditionele zaadontwikkelaars in Europa niet gebruikelijk is.

In de reportage van het tv-programma Zembla 'De Monsanta methode' wordt toegelicht dat deze gang van zaken leidt tot monopolieposities. Er wordt toegelicht welke gevaren dit heeft voor onze voedselafhankelijkheid en onze voedselveiligheid. Deze gevaren hebben uiteindelijk ook gevolgen voor onze economie.
Bij afspelen plaatst YouTube cookies.
OK
Zembla - De Monsanto methode - 04-03-2015
(Monsanto is inmiddels overgenomen door Bayern)

Monopolisten zoals Monsanto zijn er relatief weinig maar ze kunnen wel een grote impact hebben. Kartelvorming (oligopolie) komt veel meer voor en heeft daarom ook impact op de economie. De financiële aspecten hiervan wordt ingegaan bij het thema Geen prijsafspraken.

Naar 7.4. Alternatief voor macht van monopolisten en kartels om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

5. Concurrentie hoeft niet het beste middel te zijn om een economie te stimuleren

Veel economen geloven dat concurrentie de beste manier is om de economie te stimuleren. Maar is dat wel zo?

Concurrentie tussen bedrijven wordt vaak vergeleken met het competitie tussen mensen tijdens een spel of in de sport. Die competitie wordt veelal als positief ervaren. Door die competities kun je je jezelf op een hoger niveau brengen. Concurrentie tussen bedrijven heeft ook negatieve effecten.

Concurrentie tussen bedrijven houdt hele delen van het bedrijf in zijn ban en kost veel geld. Geld en energie die niet gebruikt worden voor waar het eigenlijk om zou moeten gaan: een goed product maken voor een tevreden klant. Het kostenaspect van concurrentie wordt verder uitgewerkt bij het thema Samenwerking i.p.v. concurrentie.

Ook is het niet zo dat de concurrentiestrijd gewonnen worden door bedrijven met de beste producten.

Vaak maken multinationals gebruik van machtsstructuren en ze sluiten deals via het informele circuit of met de overheid. [11]
Maar zeker ook de uitgebreide reclamecampagnes zorgen ervoor dat het gepromote product, dat zeker niet het beste product hoeft te zijn, de markt verovert.

Concurrentie mondt ook uit in faillissementen, waardoor kapitaal en arbeidsplaatsen verloren gaan. Dat hoeft geen plus te zijn voor de economie als geheel.

Toch wordt concurrentie tussen bedrijven in de vrijemarkteconomie als iets heel normaals gezien. Maar door samenwerking tussen bedrijven ontstaan zeker ook prachtige producten met tevreden klanten.

Naar 7.5. Alternatief voor 'Concurrentie' om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

6. Innovatie is betaald door de belastingbetaler terwijl bedrijven veelal de winst opstrijken

Niet bedrijven maar overheden hebben veruit het grootste deel bijgedragen aan belangrijke innovaties. Van smartphone tot medicijnen, de uitvindingen die aan de basis liggen van deze producten zijn ontstaan door toedoen van de oveheid en betaald door de overheid. Zij hebben jarenlang geïnvesteerd in onderzoek dat uiteindelijk leidde tot veel nieuwe producten en innovatie. Bedrijven zouden nooit zoveel geïnvesteerd hebben in dat soort jarenlange risicovolle projecten. Als alle kosten gemaakt om uiteindelijk te komen tot zo'n product zouden moeten worden betaald door dat bedrijfsleven dan zouden die producten nooit ontwikkeld zijn.

Dit wordt uitgebreid toegelicht in de documentaire 'De slimme staat' die gebaseerd is op het werk van Mariana Mazzucato.

Bij afspelen plaatst YouTube cookies.
OK
Tegenlicht Kort: Is de staat grotere uitvinder dan Apple en Google?

Farmaceutische bedrijven bijvoorbeeld hebben veel baat bij onderzoek gefinancieerd vanuit overheden.
Ze hebben vaak nauwelijks concurrentie bij veel van hun medicijnen en veroorzaken door hun hoge prijzen wel de gigantische stijging van de ziektekosten. [12]

Ook de ontwikkeling van het coronavaccin dat voor het eerst op de markt komt in 2020 maakt dat ook duidelijk. De Hongaarse wetenschapper Katalin Karikó heeft ruim dertig jaar onderzoek verrricht dat aan de basis ligt van de ontwikkelingen van het vaccin geproduceerd door Pfiser en Moderna. Zij heeft het overgrote deel van haar leven hieraan gewerkt in de universitaire wereld. Overigens kreeg zij daar ook niet altijd de waardering die zij wel verdiende. [13]


Naar 7.6. Alternatief voor 'Kosten innovatie voor de belastingbetaler' om te zien hoe de evenwichts­economie hiermee omgaat.

7. Antwoord van de evenwichts­economie

7.1. Antwoord op 'bedrijven blijven nieuwe problemen creëren'

Bedrijven hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat ze winst willen en moeten maken, vaak zoveel mogelijk.
Nadeel is dat bedrijven alleen gericht zijn het eigen belang. Schade bij andere bedrijven, consumenten, economie en maatschappij heeft veelal geen hoge prioriteit.

Samenwerking en aandacht voor het geheel creëren duurzame oplossingen
Bedrijven in de evenwichts­economie - in de evenwichts­economie worden ze organisaties genoemd - hebben een ander doel, namelijk producten maken waar de lokale consumenten, de economie en het milieu als geheel baat bij hebben. Het gehele economische systeem is gericht op samenwerken. Door deze opzet is het al veel minder waarschijnlijk dat organisaties nieuwe problemen blijven creëren.

Het bevorderen van deze blik op het geheel en de gerichtheid op samenwerken is verankerd in de structuur van de evenwichts­economie die in de thema's verderop worden behandeld. Bij Vaste relatie klant organisatie en Organisaties in handen van gemeenschap wordt duidelijk dat organisaties geen winstdoelstelling hebben, maar geheel in dienst staan van de lokale gemeenschap.

Dat de evenwichts­economie ook succesvoller kan zijn in het maken van producten die geen nieuwe problemen creëren en gericht is op samenwerking wordt toegelicht bij Samenwerking & innovatie.

Dat deze lokale gemeenschap haar organisaties zo aanstuurt dat er een evenwicht is tussen economie, samenleving en milieu is diep geworteld in de gehele structuur van de evenwichts­economie. Dit wordt uitgebreid toegelicht bij thema's van het menu-onderdeel Hoe werkt het?.

7.2. Alternatief voor 'negatieve effecten van fusies en overnames'

We hebben in paragraaf 2. gezien dat fusies en overnames geen positief effect hebben op de economie. Er worden geen banen geschapen, ze mislukken voor het grootste deel en daarom is er meestal sprake van kapitaalvernietiging.

Leiding heeft focus op wat goed is voor de gemeenschap
Als de meeste fusies en overnames leiden tot een mislukking waarom beginnen topmanagers er toch telkens weer aan? Bij het management spelen ook drijfveren als eigen positie en inkomen, groot worden als een doel op zich, kopieergedrag, bang om de boot te missen.
In de evenwichts­economie zijn alle organisaties -tegenhanger van bedrijven- in handen van de gemeenschap waaraan zij hun producten leveren. Het management moet op een zeer transparante manier verantwoording afleggen aan de gemeenschap. In die structuur is geen ruimte voor persoonlijke drijfveren en wordt er gefocust op wat goed is voor de gemeenschap.
Fusies zijn een organisch proces
In de evenwichts­economie is de behoefte aan producten van de lokale gemeenschap altijd het uitgangspunt. Vanuit die behoefte kan ook een fusie ontstaan. Bij zo'n fusie kunnen verkeerde drijfveren van het management nauwelijks een rol spelen.

In de evenwichts­economie zal er nauwelijks sprake zijn van kapitaalvernietiging bij fusies, of algemener het aanpassen van de organisaties aan nieuwe omstandigheden. De structuur waarin dat gebeurt, is namelijk anders.
Een organisatie is in handen van een gemeenschap. (Organisaties in handen van gemeenschap) En het aanpassen van organisaties gebeurt ook door de Verbindende organisatie die verantwoording aflegt aan die gemeenschap.
Omdat het geheel eigenlijk in handen is van een partij, de lokale gemeenschap, en de sturing ook vanuit deze gemeenschap gebeurt, is zoiets als een fusie meer te zien als het samenvoegen van onderdelen die toch al onder één geheel vallen. Hierdoor vallen de kosten veel lager uit.
Anders dan bij fusie en overnames in de vrije markt zijn er geen aankoopcontracten en bijbehorende financiering mee gemoeid en zijn de begeleidende juristen, bankiers en overname-adviseurs overbodig.

7.3. De evenwichts­economie kent geen op snelle winsten gerichte cultuur

In paragraaf 3. is toegelicht dat de op snelle winsten gerichte cultuur negatieve effecten op de economie heeft. Dit soort negatieve effecten heeft de evenwichts­economie niet.

Winst organisatie wordt bepaald door gemeenschap
De evenwichts­economie heeft een economisch systeem dat niet gericht is op winst. Organisaties in de evenwichts­economie hebben namelijk een vaste klantenkring die de omzet garanderen. Prijzen worden vastgesteld in overleg met deze lokale klantenkring.

Daarnaast is onwaarschijnlijk dat bij de leiding van een organisatie een cultuur waarin eigenbelang de boventoon heeft zal ontstaan. Iedere organisatie is namelijk volkomen transparant naar de lokale gemeenschap. En de lokale gemeenschap gaat uiteindelijk ook over het personeelsbeleid.
Gerichtheid op de lange termijn
De op snelle winsten gerichte cultuur is het gevolg van de vrijemarkteconomie in combinatie met de directe communicatie tussen alle werelddelen. De evenwichts­economie is geen economie met een vrije markt, maar een markt van samenwerking. (Dit wordt onder andere toegelicht bij het thema Door keuzes economisch beter af.) Dit en het feit dat niet een kleine groep de macht heeft maar de samenleving zelf, zorgt voor een economie die gericht is op stabiliteit en op de toekomst.

7.4. Alternatief voor macht van monopolisten en kartels

In paragraaf 4. hebben we gezien dat monopolisten en kartels die samen de markt domineren de prijs aan de consument opleggen. Zij hebben een negatieve invloed op de economie.

Zoals hierboven ook al toegelicht is, bepaalt in de evenwichts economie de consument de productprijs doordat deze de lokale organisaties stuurt. Ook is het in de evenwichts­economie "not done" om voordeel te behalen uit patenten of andere vormen van marktprotectie. Organisaties in de evenwichts­economie zijn gericht op samenwerking, waarbij kennisuitwisseling een belangrijk onderdeel is, zoals toegelicht wordt bij het thema Samenwerking & innovatie.

7.5. Alternatief voor 'Concurrentie'

In paragraaf 5. is aangegeven dat concurrentie tussen bedrijven leidt tot forse uitgaven die nauwelijks leiden tot betere producten en kapitaalvernietiging.
De evenwichts­economie zet in op samenwerking. (Samenwerking i.p.v. concurrentie) Samenwerking heeft uiteraard ook als doel kapitaalvernietiging te voorkomen.

Organisaties in de evenwichts­economie hebben namelijk geen belang bij concurrentie. Zij hebben een vaste klantenkring, zoals toegelicht bij het thema Vaste relatie klant organisatie.

7.6. Alternatief voor 'Kosten innovatie naar de belastingbetaler'

In paragraaf 6. is toegelicht dat de belastingbetaler jarenlang voor fundamenteel onderzoek heeft betaald en dat bedrijven met de resultaten daarvan winst maken. Van die winst vloeit te weinig terug naar de belastingbetaler.

Organisaties in de evenwichts­economie zijn zo georganiseerd dat ze de burger zo veel mogelijk van dienst zijn. Burgers bepalen de gang van zaken in de organisaties waar zij als consument of werknemer mee van doen hebben. Hierdoor zullen winsten terugvloeien naar de burgers.

Referenties

Duurzame voedselketen vergt integrale aanpak
Biobrandstoffen: omstreden, maar geen alternatief
Does your Company Solve Problems or Create them?
Hans Schenk: ‘65% tot 85% van de overnames mislukt’
Waarom bedrijven het fuseren niet kunnen laten
Overnamegekte in de farmaceutische industrie houdt aan
Je wordt beloond als je banen schrapt, maar uiteindelijk gaat het bedrijf eraan
Hillary Clinton hekelt dat 80% van alle winsten van grote bedrijven gaan naar aandeelhouders
'Mensen werden ontslagen omdat het bedrijf de targets niet haalde, zelfs als het bedrijf winstgevend was’
'63 procent van de ondervraagden stelt dat de druk om korte termijn financiële resultaten te behalen de laatste vijf jaar is gegroeid'
Bedrijfswinsten zijn hoog, de rekening is voor de consument
Wat is graaiflatie?
Belastingvoordeel multinationals remt concurrentie, Lobby voor eigen voordeel VNO NCW levert geen bijdrage aan de economie
Hillary Clinton komt met een plan tegen de gigantische prijsstijgingen in de farmaceutische industrie
Bijdrage van Katalin Karikó aan de ont­wikke­ling van het co­rona­vaccin
[1] Duurzame voedselketen vergt integrale aanpak
[2] Biobrandstoffen: omstreden, maar geen alternatief
[3] Does your Company Solve Problems or Create them?
[4] Hans Schenk: ‘65% tot 85% van de overnames mislukt’
[5] Waarom bedrijven het fuseren niet kunnen laten
[6] Overnamegekte in de farmaceutische industrie houdt aan
[7] Je wordt beloond als je banen schrapt, maar uiteindelijk gaat het bedrijf eraan
[8] Hillary Clinton hekelt kortzichtigheid Wall Street.
Zij vind het niet goed dat 80% van alle winsten van grote bedrijven gaan naar aandeelhouders
[9] HR is resultaat van korte­termijn­denken.
'Mensen werden ontslagen omdat het bedrijf de targets niet haalde, zelfs als het bedrijf winstgevend was’
[10] De tirannie van het korte­termijn­denken is machtiger dan ooit.
Uit onderzoek blijkt: '63 procent van de ondervraagden stelt dat de druk om korte termijn financiële resultaten te behalen de laatste vijf jaar is gegroeid' 'En 86 procent gelooft dat het hanteren van lange­termijn­doelstellingen een positief effect heeft op de prestaties van het bedrijf'
[10b] ECB-directielid: te weinig oog voor bedrijfswinsten bij inflatie, Europa Nu 2 apr 2023
Bedrijfswinsten zijn hoog, de rekening is voor de consument, NOS Nieuws 7 au 2022
DNB ziet hardnekkige inflatie, 'bedrijven moeten op winst interen', NOS Nieuws 19 jun 2023
Vooral aandeelhouders profiteren van hogere bedrijfswinsten , Trouw 18 apr 2023
[10c] Wat is graaiflatie? , BNNVARA13-05-2023
Rabo-onderzoekers hebben spijt van 'graaiflatie', BNR 26 mei 2023
[11] Belastingvoordeel multinationals remt concurrentie

Maar ook de lobby van het bedrijfsleven in Nederland (VNO NCW) heeft het bij de vorming van een nieuw kabinet 2017 voor elkaar gekregen dat de Dividend belasting wordt afgeschaft, iets dat in geen enkel partijprogramma van de betrokken politieke partijen staat. Iets dat de Nederlandse staat/belastingbetaler veel geld kost en geen bijdrage levert aan de economie volgens dit economenpanel.
Economenpanel BNR vanaf 30:10 tot 33:10 min
[12] Tweetje Clinton kost farmaceutische bedrijven miljarden.
Hillary Clinton komt met een plan tegen de gigantische prijsstijgingen in de farmaceutische industrie, september 2015
Korte geluidsframenten rond de prijsstijgingen in de farmaceutische industrie
[12]
Katalin Karikó, de vrouw achter de nieuwe vaccins, Volkskrant 27 dec 2020
Katalin Karikó, de zwoeger achter de Pfizer- en Moderna-vaccins, De tijd 22 december 2020