1. De verwaarlozing van het algemeen belang gaat leiden tot een omslagpunt

1.1. Het algemeen belang wordt in de vrije markt behartigd door de overheid

Het
Bij 2.4. wordt het begrip algemeen belang verder uitgediept door na te gaan wanneer we teveel bezig zijn met ons eigen belang. De vaderlandse geschiedenis leert dat de overheid vanaf de veertiende eeuw een rol heeft genomen in het behartigen van het algemeen belang.

1.2. Terugtredende overheid die de vrije markt zijn gang laat gaan leidt tot een omslagpunt

In onderstaande lezing licht hoogleraar Loorbach toe dat het behoeden van het algemeen belang grotendeels een politieke zaak is. Loorbach beargumenteert waarom we vanaf 1980 het algemeen belang steeds meer zijn gaan verwaarlozen. De verzorgingsstaat werd grotendeels afgebroken.

De kern van Loorbach's pleidooi is dat het uit het oog verliezen van het algemeen belang leidt tot een geringe veerkracht van onze samenleving en haar instituties. En juist die veerkracht is nodig wil de samenleving de naderende problemen het hoofd kunnen bieden. Loorbach licht toe waarom de problemen die door het verwaarlozen van het algemeen belang zijn ontstaan nog zullen leiden tot een omslagpunt. Hij geeft aan dat in dit omslagpunt een smeltkroes aan ideeën ontstaat die mogelijk een voorbode is voor een weg omhoog. Een weg omhoog die naar een nieuwe stabiele situatie leidt.

In paragraaf 3. wordt toegelicht dat een weg omhoog niet erg waarschijnlijk is binnen de vrijemarkteconomie.
Ook de smeltkroes aan ideeën waar Loorbach het over heeft, zullen in de vrije markt waarschijnlijk niet bijdragen aan een weg omhoog. Door de ontwikkelingen op hun beloop te laten is het waarschijnlijk dat de mensheid door een diep dal gaat en mogelijk ten ondergaat. Dit wordt toegelicht paragraaf 5.

De geschiedenis leert dat beschavingen vaak ten onder gaan omdat hun sociale/economische structuur conflicteerde met hun biologische overleven. Men was niet flexibel en ecologische rampen werden genegeerd.

In paragraaf 7. en 8. wordt toegelicht hoe we onze samenleving en ons economisch systeem zo kunnen inrichten dat we weer flexibel kunnen zijn en we een andere levensstijl kunnen aannemen.

1.3. Samenwerking in de even­wichts­eco­nomie succesrijker dan behartigen van het algemeen belang door overheid

De rode draad van de vorige paragraaf is dat de manier waarop we nu het algemeen belang willen dienen niet meer werkt.
We gaan nu bekijken waarom deze manier principieel niet werkt. Hiermee kunnen we ook de vraag beantwoorden hoe het algemeen belang beter gediend kan worden.

Politici moeten zich richten op hun eigen achterban. Deze nadruk op eigen belang maakt dat het moeilijk is om te komen tot gemeenschappelijke gedragen standpunten. Het algemeen belang komt hierdoor niet goed meer uit de verf.
Als een deel van de politieke partijen samen gaan regeren dan resulteert dit in compromissen tussen die partijen en zeker niet in beleid dat gericht is op het algemeen belang.
De grote invloed van het bedrijfsleven in de politiek dat toch sterk gericht is op economische groei maakt dat het gemeenschappelijk belang nog wat verder uit beeld geraakt. Het economisch belang is nu eenmaal niet het algemene belang.

De optelsom van al deze eigen belangen in de politiek is zeker niet het algemeen belang. Een wijdverbreide opvatting is dat het behoeden van het algemeen belang door de overheid moet gebeuren. Als de vrije markt niet aan banden was gelegd dan zou de situatie nu ongetwijfeld nog slechter zijn geweest voor burgers en milieu is een gangbare redenatie.

Maar gezien de zaken die vanaf 2040 op ons afkomen is de rol van de overheid niet optimaal geweest. En die rol zal ook nooit optimaal worden zoals we net gezien hebben.

Het algemeen belang -datgene wat voor de samenleving nuttig, gewenst of nodig is- kan natuurlijk beter door de samenleving zelf bepaald worden. Dan rijst natuurlijk de vraag hoe een samenleving wel in staat gesteld kan worden om het algemeen belang/het gemeenschappelijk belang centraal te stellen.

Een rode draad in deze webpagina is een economische structuur die de samenleving stimuleert om het gemeenschappelijk belang centraal te stellen. Een structuur die ook onderdeel is van de ev ec. Het algemeen belang wordt gediend door mensen die niet het belang een kleine groep vertegenwoordigen, maar dienstbaar zijn aan de samenleving als geheel. In hun functieomschrijving zou bij wijze van spreken moeten staan: het zo goed mogelijk laten functioneren van de samenleving als geheel waarbij ook aandacht is voor minderheden en individuen. Hierdoor komt het milieu op een vanzelfsprekende manier centraal te staan.

In de ev ec zijn alle leidinggevenden gericht op het algemeen belang. De organisaties waarin zij leiding geven zijn zo opgezet dat niet het bedrijfsbelang maar het algemeen belang centraal staat. In een verdeelde samenleving is het moeilijk om te komen tot gemeenschappelijk beleid. De situatie in de VS is hier een sprekend voorbeeld van. Republikeinen en Democraten steken veel energie in het bevechten van elkaar. Men is niet meer met elkaar in gesprek en kun dus ook niet komen tot zaken waarin men elkaar kan vinden en die het gemeenschappelijke verder kunnen versterken.
Ook in Europa zie je dat versterken van wat elkaar bindt maar mondjesmaat gebeurt.

Het algemeen belang kan centraal blijven staan in een samenleving waarin men elkaar wel blijvend en intensief met elkaar in contact staat. Een manier om dat te bereiken is met het samenwerkingsmodel van de ev ec.
Samenwerking volgens het model van de ev ec maakt dat mensen uit alle lagen van de samenleving op een heel praktische manier intensief met elkaar in contact staan. Hiertoe dienen de netwerken van aandacht en begeleiding waar iedereen onderdeel van uit maakt. Netwerken van aandacht en begeleiding zijn geworteld in de werksituatie maar zijn strekken zich ook daarbuiten uit. Dit intensieve contact maakt dat mensen zich verbonden met elkaar voelen. Hierdoor gaat men zich richten op het gemeenschappelijk belang oftewel het algemeen belang.
Intensieve langdurige samenwerking in het economisch systeem vindt plaats als alle organisaties in de economie hierbij belang hebben. Net is al vermeld dat deze organisaties zo zijn opgezet dat niet het bedrijfsbelang maar het algemeen belang centraal staat.
Maar ook is het economisch systeem zo opgezet dat het individu meer profijt heeft bij het centraal stellen van het algemeen belang dan voortdurend het eigen belang voorop te stellen.

2. Hoe verhoudt de wereld zich tot het naderend omslag­traject?

2.1. We leven met twee tegenstrijdige beelden over de toekomst

In 2022 zegt het het hardop; het is zeer goed mogelijk dat we het in Parijs gestelde doel van maximaal 2° temperatuursverhoging niet halen. ^[3.1.2] En er zijn nog meer zorgelijke ontwikkelingen die het voortbestaan van de mensheid gaan bedreigen. Dit wordt uitgebreid toegelicht bij 3..

Kijkend naar hoe spaarzaam het grote publiek hierop anticipeert lijkt het alsof deze boodschap niet goed overkomt. Maar als je een betere toekomst wilt bouwen kom je er niet omheen om rationeel te kijken naar wat je als emotioneel mens niet wil zien of horen. Daarom enkele voorbeelden. Kinderen krijgen veelal de boodschap van hun ouders dat het leven aan hun voeten licht en dat zij van alles kunnen bereiken. Iedere ouder blokkeert het idee dat door de toekomstige ontwikkelingen het best mogelijk is dat haar/zijn kind wel eens een niet natuurlijke dood zou kunnen sterven. Ook de schrijver van dit stuk. Zo maar wat berichten in Nederlandse media rond 2022 die aangeven hoe de maatschappij zijn toekomst ziet:

Extinction Rebellion voerde in 2023 in Nederland protesten over het stoppen van fossiele subsidies aan bedrijven. Veel economen die in die periode in de media te zien waren, waren positief over deze boodschap: De juiste manier om de markt te bewegen richting minder CO2 uitstoot is om de uitstoot te beprijzen.

Als je echter de economen in de media al tientallen jaren gevolgd had, dan weet je dat zij in het verleden een heel ander geluid hebben laten horen over wat goed is voor de economie.
Sinds de film 'Inconvenient thurth' (2006) [5.2.3] van Al Gore moet bij deze economen al het besef zijn doorgedrongen dat het op de oude voet doorgaan met CO2 uitstoot tot véél meer economische schade zou gaan leiden dan de economische rimpeling als gevolg van het direct aanpakken van het probleem. Begrijpelijk overigens want wie zijn kop boven het maaiveld uitsteekt...

Toen de politiek aankondigde om hier serieus werk van te gaan maken en de protesten stopten, verdween de media aandacht weer. Voor nogal wat mensen is daarmee de kous af: Men is ermee bezig dus zal het wel goed komen. Deze berichten maken duidelijk dat wat na 2040 waarschijnlijk gaat gebeuren en hoe wij onze toekomst zien twee verschillende realiteiten zijn. In 2050 ziet Nederland er heel anders uit door de gevolgen van klimaatverandering.

De woningen in Amsterdam zijn op basis van de prognoses noodzakelijk, maar of Amsterdam na 2050 nog zo dicht bevolkt is als rond 2020 is zeer de vraag: De neergang van de globale economie, de internationale goederenstromen en het financiële stelsel zal stedelingen het hardst raken. Ook de modiale voedselcrises rond 2030-2050 zal bedreigender zijn in stedelijk gebied. Mensen in grote steden kunnen vanwege hun grote aantal nauwelijks terugvallen op lokale voorzieningen. De beperkte ruimte zowel in huis als in de buurt maakt dat hen geheel afhankelijk zijn van de globale markt.
Amsterdam zal, net als zo'n 40% van Nederland, rond 2100 of mogelijk al eerder bedreigd worden door water. ^[8.13.2] Ingrijpende voorzieningen om dit tegen te gaan zijn in de aanloop na 2040 nauwelijks meer betaalbaar, gezien de staat van de economie en het financiële stelsel. En de voorzieningen die niet meer gerealiseerd kunnen worden zullen de bereikbaarheid en dus de lokale economie raken.
Veel burgers zullen de stad gaan verlaten om te proberen elders een beter leven op te bouwen. En dat kan gezien de specialisatiegraad van hoger opgeleiden en de afhankelijkheid van stedelijke voorzieningen moeizaam verlopen.

Snel, gemakkelijk, betrouwbaar openbaar vervoer in Nederland wordt na 2040 waarschijnlijk onhaalbaar. Door klimaatverandering zal veel infrastructuur relatief vaak beschadigd raken. Ook zal het onderhoud moeizaam verlopen door de chaotische situatie waarin we na 2040 terecht zullen komen.

En over 20 jaar (het is nu 2022) zullen veel beleidmakers zeggen "Met de kennis van nu had het geld in 2022 veel beter anders aan besteed kunnen worden." Maar die kennis was in 2022 al voorhanden.

De aanvullingen bij een zoekopdracht in Google maart 2021 maken duidelijk dat de favoriete toekomstbeelden waar we veel op klikken niet overeenstemmen onze daadwerkelijke toekomst.

Overheden, politici, bedrijven, media, bloggers, burgers gaan allemaal het liefst uit van een toekomstbeeld dat ons niet confronteert met onze collectieve tekortkomingen.

Kortom, het beeld van onze toekomst is niet consistent met hoe onze toekomst eruit gaat zien. En doordat we als samenleving geen juist toekomstbeeld hebben doen we nu de verkeerde dingen.

2.2. Beïnvloeding grote publiek vanuit de psychologie gaat de trend niet tijdig keren

Bij andere zorgelijke ontwikkelingen die aan de orde komen bij 3. is nauwelijks vergelijkbaar beleid opgezet.

hun klimaatdoelstellingen bij lange na niet. Beïnvloeding van het grote publiek zou deze trend kunnen keren, zo is vaak de gedachte. De burgers kunnen dit doen in hun rol als consument en als kiezer. In 7.8. wordt overigens toelicht dat dit wel wat genuanceerder ligt.

Toch wordt er al sinds het in 1972 gewerkt aan gedragsverandering. Maar dat heeft weinig zichtbaar effect gehad, gezien de situatie waar we nu inzitten.

Het is daarom niet te verwachten dat België en Nederland door gedragsbeïnvloeding de klimaatdoelstellingen voor de wat langere termijn gaan halen. Zeker als die gedragsbeïnvloeding voor 2040 voor een belangrijk deel moet hebben plaatsgevonden. In andere Europese landen zal dat niet anders zijn. En dan doet de EU het qua uitstoot beter dan veel andere grote vervuilers.

Kijk je wereldwijd naar de dan zal in veel van die landen gedragsbeïnvloeding voorlopig geen rol van betekenis spelen. Burgers in bijvoorbeeld China, Rusland, Brazilië en olieproducerende landen worden niet gestimuleerd om op klimaatgebied hun gedrag te veranderen. In de VS waar er wel aandacht wordt besteed leidt dit niet tot significante verbeteringen.



Conclusie: Als we kijken op wereldschaal dan zal gedragsbeïnvloeding van burgers nauwelijks effect hebben op de reductie van broeikasgassenuitstoot. En als het gaat over andere zorgelijke ontwikkelingen die aan de orde komen bij 3. dan wordt niet of nauwelijks ingezet op gedragsverandering.

2.3. Insteek ev ec: hande­lings­perspec­tief met grote impact werkt wel snel

Beïnvloedingstechnieken werken wel, maar zullen dus zeer waarschijnlijk de zorgelijke ontwikkelingen niet stoppen. Maar wat werkt dan wel? De strategie van de ev ec is alsvolgt:

Al naar gelang 2040 dichterbij komt zal een kleine, maar groeiende groep mensen in beweging komen. Zij zoeken naar manieren om het tij te kunnen keren, zij zoeken naar handelings­perspectief. De ev ec biedt hen handelings­perspectief. En wel handelings­perspectief dat veel verandering kan gaan bewerkstelligen, zoals we in de volgende paragrafen zullen zien. De mensen die als eerste het handelings­perspectief dat de ev ec biedt benutten zijn de zgn early adapters. Doordat zij het economisch systeem tot leven brengen wordt zichtbaar dat het systeem voordelen biedt voor mensen van zeer uiteenlopende pluimage. Hierdoor gaan meer mensen deelnemen aan dit economisch systeem. De volgers. Dat zij daardoor en passant ook nog eens het algemeen belang dienen is voor hen minder belangrijk.

• early adapters, gericht op voorkomen van naderende crises
  early adapters pakken het handelings­pers­pectief van de ev ec op en zetten een economisch systeem op dat gericht is op het welbevinden van samenleving en natuur i.p.v. winst. In paragraaf 7. wordt toegelicht hoe de manier waarop de ev ec geor­ganiseerd is ertoe zal leiden dat er beter zal worden omgegaan met de bedrei­gingen en de crises. In 5. en 6. wordt duidelijk gemaakt waarom dat niet zal lukken in de vrije­markt­economie.
• early adapters, gericht op eigen overleven in de (naderende) crises
  Om de crises na 2040 redelijk te kunnen doorstaan moet je onderdeel uitmaken van een goed georganiseerde lokale samenleving die goed voorbereid is op wat komen gaat. Hierover gaat paragraaf 8.. Dit handelings­perspec­tief gaat er ook toe leiden dat er een economie ontstaat die gericht is op het vinden van een uitweg uit de (naderende) crises
• Volgers, die merken dat deelnemen veel (persoonlijke) voordelen biedt
  Zoals al in 2.1. en 2.2. is toegelicht is het merendeel van de mensen niet bereid of niet in staat om te veranderen, tenzij het écht niet anders kan. Maar mensen zijn wel bereid om te veranderen als ze zien dat dat direct veel voordelen biedt voor hun eigen leven.
  Na de early adapters zullen mensen volgen die vanuit een bredere idealistische insteek gaan deelnemen.
  Op het moment dat de ev ec wat verder ontwikkeld is zullen ook de mensen volgen die vanuit puur eigen belang de overstap maken. Zij zijn veel minder bezig zijn met het afwenden van de crises voor de samenleving, maar pakken de grote persoonlijke voordelen met beide handen aan. Deze voordelen van de ev ec t.o.v. van de vrije­markt­econo­mie komen op diverse plaatsen in deze website aan de orde.

2.4. Ev ec effectief omdat samenwerking freeridegedrag weert

Wat klimaatpsychologen ^[2.2.1] in wezen proberen te bewerkstelligen is dat op eigen voordeel gericht gedrag wordt omgebogen naar gedrag in het voordeel van het collectief, het algemeen belang. In de vrijemarkteconomie vormen deze beiden een tegenstelling.

Gedragsverandering nastreven is onder deze omstandigheden moeizaam omdat de normen en waarden die vanuit de economie, de bedrijven en de multinationals gepropageerd worden ondersteund worden met veel geld, resulterend in goed doordachte reclame-campagnes, beïnvloeding via sociale media, geoliede verkoopkanalen en krachtige lobbies bij overheden.

Klimaatpsychologen bereiken veel meer in een economie met normen en waarden gericht op een samenleving waarin het 'samen leven' en een 'gemeenschappelijke toekomst' centraal staan, zoals in de ev ec. Datgene waar de klimaatpsychologen mee geconfronteerd worden in de vrije markt is het zogenaamde freerider-gedrag. Freerider-gedrag is tegengesteld aan gedrag dat het algemeen belang bevordert. Freerider-gedrag gaat zelf direct in tegen het algemeen belang.

De CO2 uitstoot per persoon is niet gelijk verdeeld over de bevolking. Bij 'Info foto' wordt toegelicht dat dat zeker geldt voor de wereldbevolking.


Omdat CO2 uitstoters wel de lusten hebben maar de lasten vaak meer bij anderen terecht komen spreek je over freerider-gedrag.

Bij freerider-gedrag hoort het maken van keuzes die eigen voordeel opleveren, daarbij geen rekening houdend met de consequenties voor 'anderen'. Mensen, bedrijven en landen kunnen freerider-gedrag vertonen. De 'anderen' kunnen een groep zijn of de samenleving, de wereldbevolking of de Aarde. wordt genoemd. Bij een Sociaal dilemma is het gedrag van het individu niet in het belang is van de samenleving als geheel. Als mensen zien dat anderen uit hun sociale klasse freerider-gedrag vertonen dan zullen zij ook eerder geneigd zijn om dit gedrag te vertonen. Het zgn is in wezen hetzelfde conflict van eigen belang versus gemeen­schappelijk belang. Het gaat dan meestal over het eigen belang van een bedrijf versus het grotere belang van een groep van bedrijven of de samenleving. De benaming Prisoners dilemma wordt veelal gebruikt in een economische context. doelt meer op het verloren gaan van gemeenschappelijke belangen en voorzieningen onder andere doordat de regering die daarop zou moeten toezien andere prioriteiten stelt. In parlementaire democratieën wordt de het verlies van de gemeenschappelijke belangen vrijwel altijd veroorzaakt doordat kiezers, politieke partijen en kabinetten kiezen voor en handelen vanuit eigen belang. Dit komt onder andere aan de orde in 1.1. en 1.2..

Voor minder democratisch geregeerde landen is vaak duidelijk zichtbaar dat de machthebbers hun eigen belang voorop stellen. Maar ook het feit dat landen in de contacten met elkaar voornamelijk met hun eigen belang bezig zijn -freerider-gedrag- levert vergelijkbare conflicten op. Hiervoor is nog geen naam geïntroduceerd. Al spreekt men bij de Nederlandse regering ook wel eens eufemistisch erover dat 'Nederland niet het beste jongetje van de klas moet proberen te zijn'. Bedoeld wordt dat Nederland moet proberen er alles voor zichzelf uit te slepen ook al worden andere landen daarbij benadeeld. Bovenaan deze piramide staat het freeriden van machtige landen. Hiervooris de term geopolitiek geïntroduceerd. Geopolitiek is in wezen ook een conflict tussen het eigen belang van een land of een groep landen versus het belang van andere landen. In alle delen van de wereld zien je dit verlies aan zaken die in het belang van de groep of het collectief zijn doordat individuen, bedrijven, overheden of landen hun eigen belangen voorop stellen. Dit resulteert in de problemen waar we nu voor staan.
Dan is meteen de vraag hoe krijg je alle betrokkenen zo ver dat zij gaan samenwerken in een structuur die succesvol is? Welke condities moet je daarvoor scheppen? Het antwoord op deze vragen wordt vanuit telkens andere perspectieven gegeven op deze site.

We richten ons nu op het veranderen van het gedrag van het individu en de bedrijven. Deze dilemma's geven aan dat er in principe sprake is van een onoplosbaar probleem. Het is een patstelling waarin het individu gedreven door eigen belang het algemeen belang verwaarloosd. Maar het het verwaarlozen van het algemeen belang raakt het individu uiteindelijk ook. Er is echter wel een uitweg uit dit dilemma:
Plaats het individu in een omgeving die maakt dat zijn eigen belang verandert. Plaats het individu in een economisch systeem en een samenleving waarin het in zijn eigen belang is om het algemeen belang centraler te zetten. Want ons gedrag wordt voor een groot deel bepaald door onze omgeving.

Dit is aanpak van de ev ec. Op diverse plaatsen in deze website wordt getoond hoe dat in de praktijk functioneert. We gaan nu bekijken wat er echt zou moeten gebeuren om het woon-werkverkeer te verduurzamen door daar waar mogelijk de auto te vervangen door de fiets. In de vrije markt doet de auto-industrie er alles aan om zoveel mogelijk winst te maken met de verkoop/lease van auto's. De auto-industrie spendeert daarom grote hoeveelheden geld om de consument te beïnvloeden. Reclamecampagnes, verkoopdeals, lobby's bij overheden hebben uiteindelijk zoveel impact op de consument dat strategieën voorgesteld door psychologen om bijvoorbeeld de fiets bij woon- werkverkeer te promoten nauwelijks effectief kunnen zijn.

Op het moment dat je die consument in een omgeving -economie- plaatst zonder autolobby dan is de helft al gewonnen. De burger kan dan een keuze maken die niet beïnvloed wordt door de verkoop­strate­gieën van de auto-industrie. Ook de voedingsmiddelen industrie doet er alles aan om de consument zoveel mogelijk producten te laten kopen. Vaak zijn dat ook nog ongezonde producten.

Het gevolg is overal op straat en in de ziekenhuizen zichtbaar. , We leiden telkens meer aan overgewicht krijgen daardoor een heel scala aan ziekten.

En het effect hiervan is dat veel mensen nauwelijks in staat zijn om de afstand wonen werken met de fiets af te leggen. Ook hierop hebben klimaatpsychologen nauwelijks invloed.

De situatie zou sterk verbeteren als de voedingsmiddelenindustrie het algemeen belang voorop zou kunnen stellen. Dan zou de industrie producten op de markt brengen die de volksgezondheid verbeteren. In de ev ec zet de voedingsmiddelenindustrie het algemeen belang voorop.

Op die manier zou de voedingsmiddelenindustrie meer fietsgebruik bij woon-werkverkeer mogelijk maken. Een gezond mens stapt namelijk sneller op de fiets. Er is een concentratie aan snackbars en supermarkten die ongezonde voeding verkopen bij scholen en in wijken waar meer mensen al een slechtere gezondheid hebben. Voor een individuele snackbareigenaar betekent zo'n locaties meer inkomsten. Maar het algemeen belang wordt geschaad als mensen die minder goed op hun gezondheid letten daardoor nog ongezonder worden.


Een snackbareigenaar die met deze maatregelen geconfronteerd wordt zal, omdat hij zijn eigen belang voorop zal zetten, zoeken naar andere manieren om klanten die gevoelig zijn voor de verleidingen van fastfood aan zich te binden.

Als fastfoodwinkels, fastfoodketens en supermarkten het algemeen belang voorop zouden kunnen stellen dan zou dat een ommekeer zijn. De bevolking is daardoor gezonder. En een gezondere bevolking zal ook meer open staan voor met de fiets naar het werk. In de ev ec stelt iedere organisatie het algemeen belang centraal. De tijd die we spenderen aan de smartphone en gamen zorgt ervoor dat we minder tijd over hebben voor beweging. Door Corona is dat verergerd. Zolang bedrijven daar commercieel voordeel bij hebben zullen zij hun klanten zolang mogelijk binden. Vanwege de negatieve effecten zullen overheden proberen hier een rem op te zetten. De bedrijven zullen uiteraard manieren vinden om dit te omzijlen.

Als deze bedrijfstaktak het algemeen belang voorop zou kunnen stellen dan zou de volksgezondheidgezondheid daarmee gediend zijn. En in de ev ec doet iedere organisatie dat. Net als hierboven vermeld zal een gezondere bevolking zal ook meer open staan voor met de fiets naar het werk. Als het gaat om ons gedrag dan zijn wij net zo beïnvloedbaar door onze sociale omgeving als het diersoort waar we gemeenschappelijke voorouders mee delen.



Armoede kun je, zeker in Nederland en België, ook zien als een sociaal dilemma: Doordat een deel van de maatschappij hard aan het knokken is om het voor zichzelf zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen is er weinig aandacht voor de verliezers. Als iemand heel veel geld 'verdient' dan zijn er anderen met een te laag inkomen. En in de vrije markt neemt deze ongelijkheid telkens grotere vormen aan.

Om deze armoede spiraal te doorbreken kun je kinderen en/of ouders langdurig deel laten uit maken van een andere, gezondere sociale omgeving en een gezondere maatschappij. Op deze plaats wordt vluchtig besproken hoe dat in de ev ec gebeurt:

Allereerst kent de ev ec veel minder ongelijkheid, wel verschillen. Daardoor komen mensen niet in een neerwaartse spiraal van armoede terecht.
Daarnaast wordt in principe iedereen die om een inkomen vraagt opgenomen in een werksituatie -eventueel aangepast- waarin de mensen uit de werkomgeving ander leefgedrag tonen en overbrengen.
Ook maakt iedereen onderdeel uit van netwerken van aandacht en begeleiding. In de netwerken is uitgebreid aandacht voor de persoon en komt leefgedrag uitvoerig aan bod als dat nodig is.
Iemand die toetreedt tot de ev ec gaat ook onderdeel uitmaken van de samenleving van de ev ec. Een samenleving met sociale cohesie. In een samenleving en in een economie waarin welzijn centraal staat. De invloed van die sociale omgeving waarin welzijn centraal staat maakt dat mensen worden meegenomen naar een gezondere manier van leven. Groepsdruk , in de positieve zin, is daarbij een belangrijk element.

Mensen die zich onder invloed van de sociale omgeving zowel geestelijk als lichamelijk fitter voelen hebben ook eerder de neiging om de fiets te nemen.



Als je gaat kijken naar de Sociale dilemma's die klimaatpsychologen willen aanpakken dan duiken telkens weer 'te ontwarren knopen´ op.

In de voorafgaande voorbeelden hebben we gezien dat het individuele belang van de burger of het bedrijf in de vrije markt leidt tot het verwaarlozen van het algemeen belang. Door het individu of het bedrijf te plaatsen in een economie waarin het gemeenschappelijke belang een belangrijke plaats heeft zien we dat het individuele belang schuift richting Algemene belang. En daarmee is het veel eenvoudiger om mensen te begeleiden richting bijvoorbeeld klimaatvriendelijk gedrag.

3. Elkaar versterkende wereldproblemen en rampen leiden tot een minder rooskleurig omslag­trajekt

Klimaatverandering veroorzaakt andere rampen. Die zullen voor het eerst gaan optreden in de periode 2030-2050. In die periode zullen waarschijnlijk ook voor het eerst rampen plaatsvinden die niet het gevolg van klimaatverandering zijn.

Om een beeld te kunnen vormen van hoe de samenleving in de toekomst gaat functioneren, worden de rampen die de samenleving kunnen gaan domineren geïnventariseerd.

Bij iedere ramp is een inschatting gemaakt van het decennium waarop deze voor het eerst kan gaan optreden. Dit is veelal gedaan op basis van literatuur. Ook wordt een globaal beeld geschetst van wat er gebeurt als deze rampen deels samenvallen. Deze problemen samen zullen waarschijnlijk gaan leiden tot een wereld waarin we moeilijker kunnen leven. Velen zullen gedurende langere perioden alleen maar bezig zijn met overleven. De aanpassing aan de nieuwe realiteit betekent dat we een omslagtraject moeten doorlopen. Tijdens dit omslagtraject is het mogelijk dat de impact van een ramp langdurig of tijdelijk vermindert.

Er wordt gesproken over een omslagtraject omdat het over een periode van meerdere mensenlevens gaat -duizenden jaren- en de impact van de combinatie van rampen zal variëren.

3.1. Klimaatopwarming ruim voor 2050 overal op aarde pijnlijk voelbaar

Vlak voordat Biden president van de VS was zouden we de 2 graden bij lange na niet meer halen. Met het aantreden van Biden januari 2021 zullen we volgens het Optimistic Targets scenario (mei 2021) rond de 2 graden blijven als landen doen wat ze toegezegd hebben.

De toezeggingen van alle landen in Glasgow november 2021 zou leiden tot 2,4°C. Met de vele vage beloftes over de verre toekomst blijft het bij 1,8°C.

Dat betekent dat ons leven telkens meer overleven wordt. Veel klimaatwetenschappers zien dit maar krijgen de buitenwereld niet zo ver dat men passende maatregelen onderneemt. ^[7.1.2] In het klimaatakkoord van Parijs en in de rapporten van het IPCC wordt alleen gesproken over de opwarming tot 2100. Daarna zal de temperatuur zeer waarschijnlijk nog verder zal stijgen. Dan is het waarschijnlijk/mogelijk dat de hieronder vermelde kantelpunten een extra temperatuurstijging veroorzaken ook als de mensheid stopt met de uitstoot van broeikasgassen. Bij deze voorspellingen is meestal geen rekening gehouden met de zogenaamde kantelpunten. Een kantelpunt wordt bereikt als er door temperatuurstijging een onomkeerbare verandering op aarde gaat optreden die de temperatuur verder verhoogt.
Er waren al langer sterke aanwijzingen dat de wereld een aantal klimaatkantelpunten zal passeren voor 2100, of misschien al gepasseerd is.

Als zo'n cascade van elkaar versterkende kantelpunten optreedt dan zal dat een temperatuurstijging ver boven de 2°C gaan veroorzaken. Na het passeren van een kantelpunt of meerdere kantelpunten kan het duizend jaren duren voordat herstel kan optreden. De toezeggingen die Biden heeft gekregen in aanloop naar de klimaatconferentie in Glasgow 2021 moeten nog worden omgezet in daden. In het climaatakkoord van Sharm-el-Sheikh 2022 zijn geen concrete afspraken tot verbeteringen opgenomen.

Ook als je uitgaat van de correctheid van de data dan blijkt dat alle Europese regeringen al minstens 10 procent achterlopen op hun eigen ambities. En dan zijn die ambities niet altijd hoog, zeker in Nederland tot 2021. Er zijn meer struikelpunten van politieke aard:
Als iemand als Trump wordt gekozen tot president in de VS, hetgeen toch zeker niet kan worden uitgesloten, dan zullen maatregelen om de uitstoot te reduceren nauwelijks prioriteit krijgen.

Tijdens een economische crisis wordt in China alles opzij gezet om de economische groei weer hoog te krijgen. In het verleden hebben gezien dat China tijdens een economische crisis haar toezeggingen over CO2 reductie van tafel veegt. En verderop zullen we zien dat het heel waarschijnlijk is dat China na 2040 zeer langdurig in economisch zwaar weer terecht komt.

Het Russische regime zal het niet hardop zeggen, maar Rusland kan profijt kunnen hebben van klimaatopwarming:
Door de opwarming zal Europa minder stabiel worden, zoals we verderop zullen zien. Dan is het voor Rusland na de oorlog misschien weer mogelijk om meer invloed en macht te gaan verwerven in de Rusland omringende landen. Omdat er na 2050 een mondiale voedselcrises zal ontstaan zal Rusland deze landbouwgrond waarschijnlijk gaan inzetten om wereldwijd meer invloed te gaan verwerven.

Ook zal Rusland vanwege de inkomsten uit zijn olie en gas niet blij zijn als veel landen de energietransitie gaan omarmen. Het zal willen voorkomen dat landen zich meer gaan binden aan klimaatafspraken.

Tijdens de klimaatconferentie COP27 werd het duidelijk dat China, Rusland en de olieproducerende landen hun eigen belangen voorop zetten en hun fossiele brandstoffen gebruik en/of productie niet willen afbouwen. Dit heeft er onder andere toe geleid dat tijdens COP27 geen verdere afspraken tot reductie van uitstoot van fossiele brandstoffen zijn gemaakt. Het mag inmiddels duidelijk zijn dat de temperatuurstijging in 2100 zeer waarschijnlijk veel meer dan 2°C zal zijn. Na 2100 zal de temperatuur nog verder stijgen. We gaan de gevolgen goed merken en een omslag in onze manier van leven begint zich aan ons op te dringen. Het omslagtraject zal vele generaties treffen.

3.2. Biodiversiteitsverlies krijgt impact vanaf 2030

zullen zich in de loop van deze eeuw niet meer kunnen aanpassen aan verstoringen ten gevolge van klimaatverandering, vervuiling en veranderd bodemgebruik, volgens het IPCC. Indien de temperatuurstijging onder de 2°C blijft dan is het biodiversiteitsverlies te beperken. In 3.1. is uitgebreid toegelicht dat we waarschijnlijk ver boven de 2°C zullen uitkomen. Hierdoor zal het verlies aan biodiversiteit funest zijn. Bovendien: hoe rijker de biodiversiteit, hoe groter de kans op medische ontdekkingen, economische ontwikkeling en aanpassing aan nieuwe uitdagingen zoals klimaatverandering.



Grootschalige actie is vereist om het biodiversiteitsverlies te beperken. Vanaf 1994 zijn er regelmatig biodiversiteitsconferenties geweest onder de vlag van de VN, vergelijkbaar met de klimaatconferenties beschreven bij 3.1.. Zij hebben nauwelijks de aandacht van de media getrokken en hebben tot 2022 ook weinig concreets opgeleverd.
De biodiversiteitsconferentie COP15 in Montreal 2022 vormt daarop de eerste uitzondering: Op papier hebben de landen onder de vlag van de VN nu een forse draai gemaakt.
Is het glas vol of half leeg? Voor veel mensen is het akkoord van Montreal een teken van hoop. Anderen geven aan dat er nog veel losse eindjes zijn.

De vraag is net als bij de klimaatakkoorden weer: Zullen de landen hun bijdragen leveren?
En kijkend naar klimaatinspanningen dan is toch het antwoord dat nagenoeg alle landen bewust en misschien op bepaalde punten ook uit onwetendheid te weinig hebben bijgedragen. Veel landen vertonen free-rider gedrag. Het is daarom minder waarschijnlijk dat diezelfde landen zonder serieuze prikkels wel genoeg werk gaan maken van biodiversiteitsherstel.
Daarom moeten we het over een andere boeg te gooien, liefst wereldwijd. Maar daarover in 7. en 8. meer. uit 2020 blijkt dat het mogelijk is om de wereldwijde afname van biodiversiteit te stoppen. Hiervoor is een wel ongekende ambitie nodig. Het rapport geeft aan dat wereldwijd Onmiddellijke inspanningen met een ongekende ambitie en coördinatie en een brede duurzaamheidsagenda nodig zijn om biodiversiteitsverlies te stoppen.

Dit lijkt echter een vrijwel kansloze missie in de vrije markt. Ook de huidige politieke leiders zullen dit zeer waarschijnlijk niet gaan uitvoeren.
Vanwege de leesbaarheid wordt een onderbouwing van deze beweringen achterwege gelaten. De argumenten zijn al uitgebreid aan bod gekomen.

3.3. Water, grond en luchtverontreinigingen nu al lokaal ontwrichtend

Water, grond en luchtverontreinigingen gaan leiden tot ernstige problemen in de toekomst. Aan de hand van een aantal voor velen nog bekende voorbeelden uit Nederland en België wordt getracht een gevoel te geven van wat er speelt en wat dat voor onze toekomst zal gaan betekenen.



Hiervan hadden en hebben Chemie-Pack Moerdijk, Tata Steel in Nederland en 3M in België zeker grote invloed op de volksgezondheid. De verontreinigingen waren en zijn duidelijk lokaal ontwrichtend. Men is voortdurend ernstig verontrust over de gezondheid van de kinderen en de eigen gezondheid. Verhuizen kan niet vanwege de waardedaling van de huizen. En de problemen slepen decennia voort.

Een ander probleem is dat het niet gemakkelijk is om van een schadelijke stof van de markt te krijgen: Landbouwgif dat in Nederland wordt gebruikt kan de ziekte van Parkinson veroorzaken. Boeren die met pesticiden werken, hebben tot wel 60 procent meer kans op de ongeneeslijke hersenziekte.

Volgens experts vinden we de pesticiden overal, ook in het menselijk lichaam. Mensen krijgen onnodig Parkinson.

Want wat er bij ons 'in het klein' gebeurt veroorzaakt in de landen waar het allemaal wat minder geregeld is verontreinigingen op een grote schaal.

Een voorbeeld van hoe keuzes om een probleem op te lossen kan leiden tot het vergroten van een ander probleem is de elektrische auto.

Volledig herbruikbare zonnepanelen zullen duurder zijn en zij zullen dus in de vrije markt niet de aandacht krijgen die nodig is om het milieu te ontzien. In een rapport uit 2021 schat het International Renewable Energy Agency de hoeveelheid zonnepanelen die in 2050 aan het einde van de levensduur is op tenminste zestig miljoen ton wereldwijd.

3.4. Grondstoffenschaarste krijgt impact vanaf 2030

In de nabije toekomst ontstaat een groeiende tekort aan grondstoffen.

De vraag blijft dan wel wat er gaat gebeuren als ook in de "gelijkgestemde" landen de grondstoffen opraken.

Mogelijk dat nieuwe ontwikkelingen de wereldwijde schaarste voor een aantal zeldzame metalen kan verminderen. Zeker niet voor allemaal. Ook zal dat situatie binnen de EU wat minder nijpend worden.
Het is echter niet verstandig om ervan uit te gaan dat de problemen met zeldzame metalen (en andere schaarse grondstoffen) wel opgelost zullen worden. Deze schaarste gaat bijdragen aan de voedselschaarste die rond 2050 zal onstaan, zoals toegelicht wordt in 3.7..



De wereldwijde uraniumvoorraad zal daardoor globaal tussen 2060 en 2110 op zijn. Het is daarom best riskant om na 2030 nog besluiten om een kerncentrale te gaan bouwen, omdat een kerncentrale zo'n 60 jaar moet draaien om uit de kosten te komen en het 10-20 jaar duurt om een kerncentrale te bouwen.



Er zijn nog wat overwegingen bij de beschikbaarheid van Uranium: 40% van de Uranium in de wereld wordt geleverd door Kazachstan. Kazachstan is daarmee de grootste Uraniumproducent ter wereld. Rusland en China leveren respectievelijk 5% en 3%. Uranium kan de inzet worden bij het bedrijven van geopolitiek. Grondstoffen zijn altijd al een manier geweest om geopolitiek te bedrijven. In de toekomst zal de toenemende vraag en schaarste én de wereldwijde spanningen de geopolitieke strijd doen toenemen. Geopolitiek komt aan de orde in 3.5.. , waarin zo min mogelijk nieuwe grondstoffen gebruikt worden,

3.5. Geopolitieke conflicten kunnen al voor 2040 oplaaien

In 2022 geeft de oorlog in Oekraïne ons een inkijkje in wat ons in de toekomst te wachten staat: Leed door oorlogsgeweld, economische sancties, de mogelijkheid van een wereldwijde economische crisis, vluchtelingenstromen, onrust onder de gehele wereldbevolking over het gebruik van atoomwapens, energieschaarste, grondstoffenschaarste, voedselschaarste, hogere prijzen en verslechterende levensomstandigheden. De welvaart en de veiligheid in West Europa na de Tweede Wereldoorlog heeft West Europa het gevoel gegeven dat geopolitieke problemen wel op te lossen zijn met praten en door handel te drijven. De oorlog in Oekraïne heeft ons met onze neus op de feiten gedrukt. Experts die de retoriek van het regime in Rusland en de ontwikkelingen op het wereldtoneel door de jaren heen hebben gevolgd zeggen dat je Ruslands binnenvallen in Oekraïne in grote lijnen had kunnen zien aankomen. Zo zijn er nog meer ontwikkeling waarvan het waarschijnlijk is dat dit gaan leiden tot serieuze geopolitieke spanningen of een oorlog. Met de opkomst van China krijgen een aantal gelijkgestemde landen meer speelruimte in de internationale betrekkingen. Er dreigt een kloof te ontstaan tussen de meer autoritaire landen onder leiding van China en Rusland en de meer op het Westen georiënterde landen.

De klimaatveranderingen heeft voor Rusland voordelen en nadelen: Met name met het voedsel uit de nieuwe landbouwgronden zal Rusland geopolitiek proberen te gebruiken als er rond 2050 een wereldwijde voedselcrisis is. Hiermee zal Rusland waarschijnlijk proberen de EU te treffen.

Rusland weet dat Europa meer zal leiden onder klimaatverandering dan Rusland zelf. Rusland zal waarschijnlijk blijven inzetten op maximale verkoop van fossiele brandstoffen. Hiermee zal het Europa, dat uitsluitend nadelen ondervind van klimaatverandering, harder raken. Maar ook de wensen van China zijn verontrustend. Een aanval op Taiwan kan de chipindustrie raken waardoor ook China als grootafnemer serieuze economische averij oploopt.
Laten we niet naïef zijn en denken dat dit een onwaarschijnlijk is en dat dit door overleg kan worden voorkomen.
Maar een gewapend conflict zal serieuze consequenties hebben voor de wereldeconomie. Een aanval van China op Taiwan zal zeer waarschijnlijk resulteren in de vernietiging van de Taiwanese chipindustrie die een groot deel van de wereld van chips voorziet. Taiwan en ook het Westen hebben er alle belang bij dat die industrie niet in Chinese handen valt.
Bijvoorbeeld India en Pakistan, beiden in het bezit van kernwapens, hebben een conflict over Kasjmir. Mocht hun conflict uitdraaien op een nucleair conflict dan komt er zoveel as en stof in de atmosfeer dat er minder zonlicht tot de aarde doordringt. Met name China, Rusland en in mindere mate de VS en de EU investeren in Afrika in de hoop te kunnen profiteren van het groeiend aantal consumenten en uiteraard van de grondstoffen.

De figuur bij 7.12. illustreert dat in Afrika het aantal autoritaire regimes veruit in de meerderheid is. Rusland wint politieke invloed door de autoritaire regimes in militair opzicht te steunen. China heeft minder moeite met zaken als de mensenrechtensituatie. China investeert op grote schaal en krijgt zo invloed. Het Westen kan onder andere door haar kritiek op mensenrechten niet altijd goed aansluiting vinden.

Landen in Afrika worden zo meer in de invloedssfeer van grote politieke spelers getrokken. Hierdoor wordt de wereld nog sterker verdeeld in kampen, hetgeen ook weer geopolitieke spanningen leidt.
Nog altijd hetzelfde mechanisme als in de koloniale tijd. In de periode 2050-2100 zullen de rampen die in 3. aan de orde komen wereldwijd veel wanorde veroorzaken. Hierdoor heerst in ieder land zoveel chaos dat het bedrijven geopolitiek geen zin meer heeft en nauwelijks meer mogelijk is.

Een geluk bij het grote ongeluk is dat daarmee komt een einde aan de geopolitieke spanningen en het daarmee gepaard gaand menselijk leiden. Tot die tijd is het te hopen dat geopolitiek niet gaat leiden tot meer oorlogen en andere tragedies.

3.6. Oorlog, terrorisme en genocide alsmaar terugkerende fenomenen in ontwikkelingslanden

In veel delen van de wereld maakt geweld deel uit van het dagelijks leven.

In de Europese context zou het geweld in Afrika een sterke focus moeten hebben.

Deze geweldsuitbarstingen hebben de potentie om delen van Afrika instabiel te maken. Vluchtelingenstromen richting Europa of aanslagen in Europa zullen Europa in de toekomst in de problemen brengen.

pleit al jaren voor een actieve Europese houding bij dit soort problemen. Overigens met weinig resultaat. De Hoop Scheffer: "Als de mensen op het continent Afrika ten gevolgen van een combinatie aan plagen in wanorde komen te leven, gaan ze naar de wereld van de orde. Als je dus bent voor opvang in de regio - we kunnen in Europa niet iedereen opvangen - dan is het in ons eigen belang dat we het continent overeind houden."

Bij het uitblijven van lange termijn oplossingen zal Afrika in de verre toekomst een zware wissel op Europa gaan trekken.

3.7. Wereldwijde voedselcrises door misoogsten vanaf 2030 en wereldwijde structurele voedseltekorten rond 2050

Maar de voedselsituatie zal in de toekomst nog veel slechter worden: De wereldvoedselvoorziening komt in gevaar als een deel van de zogenaamde 'broodregio's' tegelijk worden getroffen door misoogsten ten gevolge van klimaatverandering. Broodregio's zijn productiegebieden voor basisgewassen als maïs, soja en tarwe. Wat betekenen de conclusies in deze studies concreet voor de wereldbevolking? Om hiervan een beeld te krijgen volgt nu een vertaalslag waarin de conclusies op een globale gesimplificeerde manier worden gepresenteerd:

De productie van één basisgewas -tarwe of soja- zal na 2030 eens in de twee jaar sterk dalen (d.w.z. dat 60% of meer van de broodregio's getroffen wordt). Een daling die groter is dan de graantekorten door de oorlog in Oekraïne in 2022. Voor mais is de situatie veel ongunstiger.
Maar het is ook goed mogelijk dat de wereldwijde productie van één basisgewas na 2030 grotendeels instort. Dat zou volgens de studies eens in de drie jaar kunnen gebeuren.
Ook is onderzocht hoe lang het gemiddeld zou duren voordat de productie van alle basisgewassen samen grotendeels instort. Dat blijkt eens in de elf jaar te zijn.

Al met al geven de studies aan dat de wereldwijde voedselsituatie na 2030 door een of meerdere wereldwijde misoogsten gedurende een jaar drastisch zou kunnen verslechteren. De wereld zal rond 2050 met een langdurige voedselschaarste te maken krijgen. Natuurlijk worden in de literatuur aanbevelingen gedaan om de voedselschaarste te verminderen, daarover straks meer. Deze aanbevelingen zijn echter veelal gericht aan regeringen. Zoals we al in 3.1. gezien hebben is het minder waarschijnlijk dat landen voldoende zullen bijdragen om dit soort problemen op te lossen.
Voedselschaarste zo weten we uit het verleden leidt altijd tot sociale onrust, oproer, oorlog en migratie.

De problemen rond de wereldwijde voedselschaarste gaan Europa ook diep raken. Maar het zal veel meer impact hebben in de wat armere landen. Globaal kun je twee stromingen onderscheiden bij de manier waarop men oplossingen zoekt voor het voedseltekort. Een stroming pleit voor voor technologische gerichte oplossingen en de tweede stroming zet in op biologisch en menselijk gedrag.

Grootschalige internationaal georiënteerde onderzoeken -waarbij genoemde stammenstrijd minder speelt- geven in grote lijnen eenzelfde tegenstelling weer: Het moet eigenlijk biologisch of iets vergelijkbaars maar dan moet de wereldbevolking ook haar gedrag gaan aanpassen. En omdat dat moeilijk lukt wordt er gekeken naar een mix van biologische en conventionele landbouw.

Technologische oplossingen leiden veelal tot een kortstondige oplossing omdat er uiteindelijk weer andere grenzen opdagen door de behoefte aan meer en de noodzaak van economische groei. De aanpassing van menselijk gedrag echter is ook bijna onmogelijk omdat de vrije markt niet duurzaam gedrag blijft stimuleren in hun zoektocht naar meer.
Van beide opties is het daarom niet zo zeker of ze voldoende effect zullen sorteren om de noodzakelijke omslag te bewerkstelligen.

3.8. Grote vluchtelingenstromen vanaf 2050

De bijbehorende zeespiegelstijging maakt veel kuststreken onbewoonbaar. De bevolking die in deze gebieden woont zal op drift raken.

Maar ook de wereldwijde voedseltekorten vanaf 2050 die deels veroorzaakt worden door klimaatverandering zullen migratiestromen veroorzaken. En dan zijn er nog de andere in 3. genoemde rampen gaan bijdragen aan het op drift raken van grote delen van de bevolking.

Voor Europa is te verwachten dat het merendeel van de vluchtelingen uit Afrika richting Europa zullen trekken. Maar als je gaat bekijken welke alternatieven vluchtelingen in Azië hebben dan is het niet ondenkbaar dat zij ook deels richting Europa zullen trekken.

Bekijken we de situatie in Europa dan zorgt klimaatveranderingen dat Zuid-Europa moeilijk leefbaar wordt. Het is daarom te verwachten dat volksverhuizingen van Zuid-Europa naar het rijkere en voor hen toegankelijkere West-Europa zullen trekken. Mogelijk dat landen als Italië en Spanje verlaten worden door een deel van de oorspronkelijke bewoners en deze landen in toenemende mate bevolkt worden door Afrikaanse immigranten.



Deze verzwakking zal toenemen als de wereldwijde temperatuurstijging, zoals te verwachten, boven de 2 graden uitkomt.

3.9. Nieuwe pandemieën te verwachten binnen afzienbare tijd

3.10. Epidemie door overgewicht en een vergrijsde bevolking vanaf 2040

In 2020 is ruim de helft van de volwassen en te zwaar. Als deze trend niet gekeerd kan worden dan kampen in 2040 een op de drie volwassenen met overgewicht of obesitas. Overigens is in het verleden al veel gepraat over het keren van de toename van zwaarlijvigheid, zonder zichtbaar resultaat. De epidemie van overgewicht en obesitas zal gevolgd worden door een epidemie van hart- en vaatziekten en diabetes type 2 en een veel andere ziekten. Overgewicht en een oude bevolking maken dat de samenleving veel minder flexibel kan reageren op problemen en rampen.

Immigratie zal waarschijnlijk zorgen voor een jongere bevolkingssamenstelling, maar het zal heel wat extra inspanningen vergen om de nieuwkomelingen zodanig te laten integreren dat de samenleving als geheel flexibel kan reageren op de komende problemen en rampen.

3.11. Instabiele samenlevingen vanaf 2040

Bij het naderen van 2040 kunnen zij de samenlevingen in de wereld telkens meer verdelen.

Sociale stabiliteit is hard nodig tijdens het omslagtraject in 2040.

Omdat het omslagtraject in 2040 in niets lijkt op wat we in het nabije verleden hebben gezien is het waarschijnlijk dat delen van de samenleving niet stabiel zullen blijven.

3.12. Wereldeconomie in vrije val

Als gevolg van de in voorafgaande subparagrafen beschreven crises en rampen zouden in eerste instantie mogelijk een beperkt aantal productiecentra en fabrieken wereldwijd niet meer of slecht functioneren. In onze geglobaliseerde wereld betekent dat al snel productieketens die afhankelijk zijn van de producten die elders gemaakt worden ook niet meer kunnen functioneren.
Ook is het waarschijnlijk dat transportroutes of transportmiddelen niet meer bruikbaar zijn. En geen transport betekent er geen handel is en productieketens stilvallen.

De coronapandemie en de oorlog in Oekraïne hebben voor iedereen duidelijk gemaakt dat we kwetsbaar zijn in een geglobaliseerde wereld waar productieketens over de hele wereld kunnen reiken. Hierdoor is het bedrijfsleven gaan nadenken over hoe dit soort kwetsbaarheden te verminderen. Dat kan door diversificatie en door lokaal te produceren en te kopen, déglobalisering.

De wereldeconomie zal hierdoor na 2040 ten gevolge van opeenvolgende rampen zeer waarschijnlijk langdurig in een diepe economische crisis terecht komen. Het lijkt ook waarschijnlijk dat ten gevolge van opeenvolgende rampen onze op hightech gebaseerde infrastructuur nauwelijks zal kunnen functioneren. De vrije markt zal zich pas gaan aanpassen op het laatste moment, als de crisis een feit is. Maar dan is het te laat.

Verderop bij 5.2. wordt dieper ingegaan op waarom de vrije markt principieel ongeschikt is om na 2040 economisch herstel te bewerkstelligen.

3.13. Globale financiële stelsel trekt de wereldeconomie mee in val

Lang voor het instorten van de wereldeconomie zal op de beurzen het besef zijn doorgedrongen dat de wereld een transformatie ondergaat. Beleggers reageren altijd direct op iedere verandering en zullen door de op handen zijnde transformatie zeker gaan handelen. Zij voorzien dat de bedrijven waarin men belegd heeft de waardestijging waarop de markt gehoopt had niet zullen waarmaken. Beleggers zullen hun aandelen massaal van de hand gaan doen. Het gevolg is dat het overgrote deel alle beurswaarde in korte tijd wereldwijd in rook op gaat.
Daarmee stort het wereldwijde financiële systeem in.

Dat proces zou nog versneld kunnen worden. Landen zullen in de periode vanaf nu tot 2040 telkens meer geconfronteerd zullen worden met milieu, economische of sociale problemen.
De strategie wereldwijd gevolgd door veel landen tijdens de Coronacrisis zal bij deze ook extreme crises waarschijnlijk hetzelfde zijn: meer geld lenen om de problemen te verzachten. De financiële markt zal op de hoge schuld van landen reageren door meer rente te vragen, immers het risico is groter dat landen hun schuld niet kunnen terugbetalen.
Daardoor zwemmen we in de fuik (die je 2020 al zeker had kunnen zien aankomen): De crises blijven elkaar opvolgen en worden groter, we blijven zo lang mogelijk meer geld lenen, de schulden nemen toe, en dus de rentelasten. De staat heeft minder inkomsten omdat het land in crisis is en kan telkens moeilijker voldoen aan de rentelasten.

In lager gelegen rijkere landen zullen waarschijnlijk meer financiële problemen ontstaan.
Infrastructuur (huizen, winkels, kantoren, fabrieken, kerncentrales, wegen) zullen in gebieden waar op termijn de zee niet meer kan worden geweerd moeten worden afgeschreven. De infrastructuur zal bovendien op een duurzame manier lang van tevoren moeten worden afgebroken. Dat kan de overheid dan niet meer allemaal bekostigen. Voor rijkere landen die hun zeewering redelijk op orde hadden speelt dat pas rond 2100. Voor de wat armere landen speelt het nu al.

Het instorten van het financiële systeem betekent dat economieën niet meer op gang kunnen komen. Want economische groei komt in de vrije markt alleen tot stand als ondernemers en landen kunnen investeren. En om te investeren worden leningen afgesloten op de kapitaalmarkt.

Omdat de financiële middelen ontbreken zullen landen steeds meer moeite krijgen om de voorzieningen overeind te houden en hun schulden af te betalen.
In Europa zijn eerste landen die 'failliet' gaan zijn waarschijnlijk Italië en/of Griekenland. Maar landen als Spanje en Frankrijk die ook relatief hard door de klimaatcrisis getroffen worden, zouden bij de eersten kunnen horen. Omdat de EU de economie van een land als Italië onmogelijk overeind kan houden en de Europese economieën nauw verbonden zijn sleept bijvoorbeeld Italië Europa mee in haar val.

3.14. Aandachtspunten

En dan zijn er nog gebeurtenissen die mogelijk in de toekomst invloed kunnen hebben op onze samenleving. Een tweetal aandachtspunten:

• De warme golfstroom zou binnen 100 jaar kunnen haperen. In Europa kan verdere afzwakking van de golfstroom leiden tot een grilliger klimaat. ^[3.14.1]
• Online zijn criminele netwerken actief:
  
  Door een cyberoorlog kunnen grote delen van onze kritieke infrastructuur plat worden gelegd.
  En met deepfake is het in de toekomst voor kwaadwillenden mogelijk om iemand uit een bedrijf of overheid via videobellen of telefoon na te doen om zo geld of informatie te stelen. Dat kan maatschappij-­ontwrichtend gaan werken. ^[3.14.2]

3.15. De elkaar versterkende rampen leiden tot een weinig rooskleurig omslag­traject vanaf 2040

In 3.1. tot en met 3.12. hebben we gezien dat vanaf 2030/2050 meerdere rampen kunnen optreden. Omdat klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en milieuverontreiniging zeker zullen optreden en de andere rampen zeer waarschijnlijk zullen optreden, komen er meerdere rampen en problemen gelijktijdig op ons af. Dat zou rond 2040 wel eens het geval kunnen zijn.

We hebben gezien dat de samenleving tegen die tijd niet veerkrachtig is en verdeeld is. Daardoor kan de samenleving waarschijnlijk niet adequaat om gaan met de samenvallende rampen. Waarschijnlijk zullen velen proberen om er zelf zo goed mogelijk uit te komen waardoor anderen verder in de verdrukking komen. Chaos ligt dan op de loer.

Een nieuwe realiteit die zeker duizend jaar gaat duren. Omdat veel van de in 3.1. tot en met 3.12. genoemde oorzaken niet of slechts tijdelijk kunnen worden teruggedraaid is de terugkeer naar de situatie van daarvoor niet meer mogelijk.

Voor wat het waard is: Als onze samenlevingen op instorten staan is het minder waarschijnlijk dat nieuwe grote oorlogen zullen volgen waarbij landen hun geopolitieke belangen willen veiligstellen, zoals toegelicht bij 3.5.. Laten we hopen dat voor die tijd geen nieuwe oorlogen uitbreken.

4. Wat gebeurt er tijdens dit minder rooskleurig omslag­traject?

4.1. Impact op onze manier van leven

Als het gaat om klimaatverandering dan hebben meerdere wetenschappers zich gebogen over wat dat in de toekomst voor ons leven gaat betekenen.

In voorafgaande paragraaf hebben we echter gezien dat we binnen afzienbare tijd met meerdere rampen geconfronteerd zullen worden. De impact van een mix van rampen op de mensheid is niet goed te voorspellen omdat het in de praktijk toch net weer anders zal lopen. Maar de mix rampen betekent ongetwijfeld dat de mensheid vele generaties bezig zal zijn met overleven, velen zullen sterven en chaos zal de overhand krijgen.

4.2. Impact per regio

In deze subparagraaf wordt globaal ingegaan op de specifieke omstandigheden per regio tijdens het omslagtraject. Voor West Europa wordt ook nagegaan wat de gebeurtenissen elders in de wereld voor impact hebben op de regio.

In 3.4. hebben we gezien dat de grondstoffenschaarste ertoe zal leiden dat de technische infrastructuur en de voedselvoorziening gebrekkig zal worden. Een welvarende economie gebaseerd op ICT infrastructuur en goedkoop, snel beschikbaar voedsel zal niet meer mogelijk zijn. Dat maakt dat dat welvarende landen nauwelijks nog in staat zijn om hun welvaart op pijl te houden. Klimaat zal iedere regio in de wereld hard treffen. Toch zijn er regio's die harder geraakt worden. Landen en economieën die daarvoor al veel te leiden hadden onder klimaatinvloeden, met name ontwikkelingslanden, zullen harder geraakt worden. ^[3.8.5]

Het is mogelijk dat Westerse democratieën sneller gaan wankelen als het omslagtraject doorlopen. Delen van de bevolking zullen hun onvrede uiten en creëren daarmee sociale onrust of chaos.

De landen in de wereld waarin minder aandacht is geweest voor het milieu zullen geconfronteerd worden met de gevolgen daarvan. Ook landen met technologieën die in principe een schadelijk effect kunnen hebben op de volksgezondheid - bijvoorbeeld chemische industrie of kernenergie- lopen door de langdurige chaotische omstandigheden meer gevaar. Rond 2020 is Afrika zich aan het ontwikkelen tot een trots en zelfbewust continent. De relatief jonge bevolking die groeit en waarvan een deel goed opgeleid is, vormt de motor voor nieuwe economische ontwikkelingen. Van alle continenten echter wordt Afrika het hardst getroffen door klimaatverandering.



Ook heeft Afrika te maken met zaken als corruptie, slecht draaiende economieën en etnische conflicten. De veelal autoritaire regeringen hebben minder aandacht voor de situatie van de bevolking.

Tijdens de omslag vanaf 2040 zal Afrika een grote nog groeiende de bevolking hebben en die geconfronteerd wordt met honger.
Met name jonge mannen zonder perspectief zijn vaak een bron van onrust en chaos geweest.

De uitzichtloze situatie in delen van Afrika zal onder andere een exodus richting Europa bewerkstelligen. Europa zal hoe dan ook betrokken worden bij de situatie in Afrika. De massale toestroom van mensen uit Afrika maakt dat het vluchtelingenbeleid van de EU op scherp komt te staan. Europa is voor haar goederen en welvaart afhankelijk van wereldwijd opererende productieketens. Deze zullen gebrekkig gaan functioneren. Hoewel we al lang ervaren hebben dat we kwetsbaar zijn zal in 2040 deze afhankelijkheid nog niet noemenswaardig verminderd zijn. De Europese economie wordt daarom hard geraakt. Europa zal op een heel andere manier moeten gaan voorzien in haar behoeften.

Het deels wegvallen van de voedseltoevoer uit andere delen van de wereld zal voor veel Europeanen en nieuwe ervaring zijn. Dit zal in Europa, waar men meende altijd te kunnen vertrouwen op de voedselketens, leiden tot onrust.

De Oost-Europese en Zuid-Europese landen die voor hun economie deels afhankelijk zijn van West-Europa zullen door de problemen daar zelf grotere economische problemen gaan ondervinden.

Noord-Europa wordt wel hard geraakt door de directe gevolgen van klimaatverandering, maar minder dan in veel andere regio's.

Hierdoor verhuist de Zuid-Europese bevolking deels richting het welvarende Noord en West-Europa. De bevolking van Spanje, Portugal, Italië, Griekenland en de Zuidelijke Baltische landen trekken deels richting Zwitserland, Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, België, Nederland en Denemarken.

De massale toestroom van mensen uit Afrika zal daardoor in eerste instantie landen in Zuid-Europa. Daarmee is het waarschijnlijk dat de grenzen van de EU effectief aan de zuidgrens van Frankrijk, Noord-Italië komen te liggen. De mensen uit Afrika zullen willen doorreizen naar West-Europa.
West-Europa wordt ook getroffen door een mogelijk massale toestroom van de vluchtelingen uit delen van Azië.

Om de vluchtelingenstroom te verminderen zullen de rijkere Europese landen ver voor 2040 moeten bijspringen. Daarmee wordt het voedseltekort in 2050 het ook een geopolitieke strijd.

De cultuur, maar ook de problemen van Afrika en Azië worden met de immigratie geïmporteerd. De dan sterk vergrijsde oorspronkelijke Europese bevolking kan de regels van de rechtsstaat moeilijk handhaven. Hierdoor zullen in West-Europa vergelijkbare problemen gaan spelen als in de landen die de immigranten verlaten hebben.

Oost-Europese landen kunnen zich hierdoor afwenden van de EU. Zij zijn immers van oudsher geen voorstanders van immigratie van mensen buiten hun regio. Nederland en België krijgen rond 2100 serieuze problemen door de zeespiegelstijging en andere water-gerelateerde problemen. En inmiddels wordt het telkens waarschijnlijker dat we over de 2 graden heen gaan.
Maar ook de drinkwatervoorraad zal in Nederland rond 2050 onder druk komen te staan. De rivieren voeren minder aan en de vraag naar drinkwater zal toenemen.

Om bedreigde gebieden in Nederland en Vlaanderen te beschermen moet veel gebeuren. Die bescherming gaat onder andere veel geld kosten. De politiek heeft rond 2020 -er is dan nog wel tijd om het debat aan te gaan over hoe we het land gaan inrichten- nog relatief weing aandacht voor het omgaan met de toekomstige zeestijging.
Naarmate we dichter bij 2040 komen, zal de politiek telkens meer bezig zijn met brandjes blussen. We krijgen in toenemende mate te maken met de voortekenen van de rampen die na 2040 de realiteit zijn. Het is daarom onwaarschijnlijk dat de politiek, die toch al niet uitblinkt in lange termijn denken, de kostbare maatregelen zal nemen die de gevolgen van zeespiegelstijging zullen tegengaan.

Eerder is gewezen op de te verwachten immigratiestromen vanuit de voormalige Nederlandse en Belgische koloniën. Wat geldt voor Afrika geldt in grote lijnen ook voor Zuid-Amerika. In nogal wat landen van Zuid-Amerika zijn veel problemen die gerelateerd zijn aan een gebrekkige economie en aan een gebrekkige politieke leiding. Grote delen van Zuid-Amerika zullen ook hard geraakt worden door klimaatveranderingen.

Het is waarschijnlijk dat de klimaatvluchtelingen over land richting Noord Amerika zullen reizen, op de manier waarop dat nu al gebeurt in kleinere aantallen.

Democratie in de VS is waarschijnlijk wankeler dan die van de meeste Europese democratieën, zoals zichtbaar werd tijdens de Trump regering. In de VS worden rassendiscriminatie en tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen versterkt door; toenemende ongelijkheid, populisme, het verschil tussen de Republikeins en de Democratisch gezinde bevolkingsgroepen, tv kanalen en sociale media.

Op het moment dat de bevolking van de VS het omslagtraject doormaakt, krijgen die verschillen de overhand en wordt de chaos versterkt.
De vluchtelingenstromen vanuit Zuid-Amerika zullen de tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen waarschijnlijk nog meer op scherp zetten. Grote delen van Azië worden zwaar getroffen door klimaatverandering.

De economieën van Azië zijn sterk met elkaar verweven en problemen in één land hebben zo direct effect op andere landen in de regio. Hierdoor zullen de economieën door klimaatverandering snel inzakken.

De extreme klimaatomstandigheden en de inzakkende economieën leiden onherroepelijk tot volksverhuizingen.
In Azië wonen in 2050 drie keer zoveel mensen als in Afrika. Migratiestromen zullen richting meer welvarende en stabielere delen van de wereld gaan. Delen van China, delen van de VS en West-Europa zijn dan voor de hand liggende migratiegebieden.

China zal zijn grenzen gesloten houden voor immigranten die niet passen binnen de behoefte van de economie. Hoog opgeleiden en mensen die het werk doen dat de eigen bevolking niet meer wil doen zijn welkom. Maar klimaatvluchtelingen zullen China waarschijnlijk niet inkomen.
De VS zal waarschijnlijk ook zijn grenzen zoveel mogelijk proberen dicht te houden. Zij zullen hun handen vol hebben aan de vluchtelingen uit Zuid-Amerika.
West-Europa zal gelet op haar waarden in eerste instantie open staan voor immigratie. Echter effectief leidt dit een kleine minderheid van de oorspronkelijke Europese bevolking op eigen grondgebied. Daar zal de EU een oplossing voor moeten zoeken. Mogelijk dat China tijdens de omslag zijn kans wil grijpen om delen van Azië en Afrika verder onder zijn invloedssfeer te brengen. Door de slechte economische omstandigheden zullen landen in deze regio's hun leningen van China niet terug kunnen betalen. En China zal onderpanden gaan opeisen. Dat zal waarschijnlijk leiden tot nog meer economische malaise in de regio's.

Toch is het de vraag of China bereid is de conflicten de gepaard gaan met meer invloed afdwingen, aan te gaan. China heeft dan al genoeg problemen in eigen land:



Dit alleen al zou de de Chinese economie ernstig kunnen raken. Het instorten van de economie wordt versterkt doordat de Chinese economie onderdeel is van globale productieketens met veel toeleveranciers vanuit Azië. En Azië is, zoals we net zagen, wordt zwaar getroffen. Klimaatverandering zal ook de wereldwijde vervoersinfrastructuur hard raken. Ook daar heeft China als traditioneel grootste exporteur veel last van. En uiteraard zal de mondiale vraag naar producten sterk afnemen door de wereldwijde economische problemen.

China probeert nu door haar investeringen in One belt one road en in AI de toekomst veilig te stellen. Tegen die tijd zal China waarschijnlijk veel productie naar landen verplaatsen waar de bevolking relatief jong is en/of arbeidskosten laag zijn. Mogelijk dat meer goedkope arbeiders uit het buitenland te werk worden gesteld.
Waarschijnlijk zal het niet goed lukken om op deze manier de toekomst veilig te stellen. China zal namelijk in grote lijnen dezelfde fouten maken als het Westen. In 5. is toegelicht waarom het Westen geen weg uit het omslagtraject te vinden.

Hierdoor komt de Chinese partij haar deel van het pact met de bevolking -welvaart in ruil voor macht- niet na en wordt de interne basis van de Chinese partij verzwakt.

De Chinese partij krijgt dus te maken met interne problemen en zal daarom weinig energie meer kunnen steken in het verkrijgen van werelddominantie.

Maar werelddominantie wordt om een andere reden ook niet meer zo aantrekkelijk voor China: De partij wilde China de belangrijkste speler in de wereld maken om onder andere grondstoffen voor de eigen economie veilig te stellen en grote afzetmarkten te kunnen creëren. Aangezien de eigen economie en de wereldeconomie op een zeer laag pitje draait is daar nauwelijks nog behoefte aan. Ook zal de afname van de bevolkingsomvang de beoogde werelddominantie minder relevant worden.

5. Een weg omhoog tijdens het omslagtraject is niet waarschijnlijk

In deze paragraaf gaan we onderzoeken of we in een redelijk stabiele situatie kunnen geraken. Een redelijk stabiele situatie waarin gewerkt kan worden aan manieren om goed om te gaan met de (mix van) problemen en rampen waar we vanaf 2040 mee geconfronteerd worden.

5.1. Lessen uit de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

In deze paragraaf gaan we kijken of er lessen te trekken zijn uit het verleden.
Het meest voor de hand ligt om te kijken naar of en hoe we een weg omhoog hebben gevonden na de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Dit zijn namelijk twee gebeurtenissen waar we ons een beeld bij kunnen vormen en waarin de bevolking ook moest omgaan met ontwrichtende, chaotische situaties.

Natuurlijk zijn er grote verschillen tussen de wereldoorlogen en waar we na 2040 mee geconfronteerd worden. Maar als we gaan kijken naar onder welke omstandigheden een weg omhoog mogelijk is, kunnen we mogelijk iets leren over onder welke omstandigheden na 2040 een weg omhoog mogelijk is. Na de Eerste Wereldoorlog waren er weinig ontwikkelingen die de Duitse maatschappij veerkracht gaven en kwam Duitsland in een neerwaartse spiraal terecht.

• De hoge herstelbetalingen van Duitsland
• Grote delen van Duitsland werden door andere landen ingelijfd.
• Politieke intriges en de vorming van machtsblokken blijft onderdeel van de Europese politiek
• De armoede door het instorten van de economieën wereldwijd ten gevolge van beurskrach van 1929
• Het radicaal nationalisme blijft door de slechte behandeling van Duitsland latent aanwezig en wint aan kracht door de armoede na de beurskrach
• De ontberingen en het leed van de oorlog hebben de bevolking niet tot elkaar kunnen brengen. Er bleef een grote tweedeling tussen het meer socialistische deel van de bevolking en het radicaal nationalisme. Het radicaal nationalisme heeft uiteindelijk de macht met geweld verkregen.

Deze negatieve spiraal zou eventueel zijn doorbroken als op bovengenoemde punten een andere aanpak mogelijk was geweest:

• De hoogte van herstelbetalingen zou toch met een zekere mate van redelijkheid in moeten worden vastgesteld. De gedachte zou moeten zijn dat overwinnaars en verliezer in de loop van de tijd toch weer met elkaar overweg moeten kunnen.
• Het onteigenen van Duits grondgebied zou met een zekere mate van redelijkheid moeten gebeuren. De gedachte zou moeten zijn dat overwinnaars en verliezer in de loop van de tijd toch weer met elkaar overweg moeten kunnen.
• Politieke intriges en machtsblok vorming verminderen als er binnen de Europese politiek een vorm van samenwerking gevonden kan worden waar alle partijen baad bij hebben.
• Mensen die zich comfortabel voelen in hun situatie hebben iets te verliezen en zijn minder snel geneigd zich in een oorlog te storten.[er is hier een referentie van] Daarom zou een plan om de economie te ondersteunen en het welzijn van de bevolking te waarborgen, bijdragen aan een stabiele situatie.
• Het radicaal nationalisme zou waarschijnlijk minder dominant geworden zijn als er geen voedingsbodem voor onvrede was door de manier waarop Duitsland behandeld is.
• Ook het bevorderen van sociale cohesie zou de radicale tegenstellingen binnen de bevolking kunnen overbruggen.

De rode draad bij deze andere aanpak is oprechte samenwerking:

• Door de verliezer empathischer te benaderen en ook de verliezer te vragen redelijkheid te betrachten hoeven herstelbetalingen en het onteigenen van gebied niet te leiden tot nieuwe onvrede.
• Intensieve samenwerking op economisch terrein zou zinvol zijn geweest zijn omdat regeringen en burgers die merken dat ze het beter krijgen door toedoen van een andere landen zich coöperatiever naar deze landen zullen opstellen.
• Ook zorgt oprechte samenwerking ervoor dat politieke tegenstellingen en intriges verminderen en bijgelegd kunnen worden.
• Het radicaal nationalisme met als boodschap 'eigen land eerst, het buitenland is vijandig' zou ook minder dominant geworden zijn als er meer gemeenschapszin en samenwerking binnen Europa zou zijn gecreëerd.

Jammer genoeg was de tijd nog niet rijp voor zo'n aanpak. Men besefte onvoldoende dat de wereld na de eerste wereldoorlog niet stabiel was. De crisis zou nog meer moeten verdiepen om dit besef te laten doordringen.

De aanleiding van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne maakt ook weer duidelijk dat oprechte samenwerking verder gaat dan het sluiten van verdragen én dat oprechte samenwerking wellicht niet altijd mogelijk is.

Boven beschreven samenwerking gaat verder dan wat landen die elkaar zien als buren die vooral benaderd worden om eigen voordeel te verkrijgen. Het is een zoektocht van de betrokkenen waarin gezocht wordt naar hoe men elkaar kan versterken. Dit is de basis van samenwerking in de ev ec.

Ook kan lering getrokken worden uit het feit dat, zoals we net zagen, ontberingen en leed de samenleving niet hoeft te verenigen.
De ontberingen en het leed ten gevolge van de rampen vanaf 2040 hoeven er dus niet toe te leiden dat de tegenstellingen in de bevolking verminderen. Ook tijdens ontberingen zou samenwerking in de samenleving waardevol kunnen zijn. Samenwerking zal de sociale cohesie in de samenleving bevorderen. Uiteindelijk leidde de onvrede na de Eerste Wereldoorlog gecombineerd met malaise ten gevolge van de grote beurskrach tot de Tweede Wereldoorlog. (1939-1945) Deze oorlog was massaal en had alweer een verwoestende uitwerking. Het Marshallplan was o.a. bedoeld om de economieën van landen geraakt door de oorlog op gang te brengen.
Het Marshallplan kwam in werking op het juiste moment voor de meeste West-Europese landen. Zij hadden toen problemen met hun betalingsbalansen. En Duitsland heeft zijn herstel grotendeels te danken aan het Marshallplan. Daar had heel Europa weer baat bij omdat een sterke Duitse economie goed is voor heel Europa.

Zij stimuleerden de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) en later ook de Europese Economische Gemeenschap (EEG). Dit zorgde voor economische samenwerking binnen Europa. Na de tweede wereldoorlog kon een stabiele situatie ontstaan waarin de Europese economieën vrij snel uit het dal konden komen. De volgende factoren waren daarbij van belang:

• De oorlog heeft wel veel impact op het leven van mensen gehad, maar heeft relatief kort geduurd. Na de oorlog kon het gewone leven weer worden opgepakt.
• De omvang van de oorlog en het feit dat het de tweede keer was maakte dat men ging erkennen dat er gehandeld moest worden. Om te komen tot een stabiele situatie was het overduidelijk dat de fouten gemaakt waren na de eerste wereldoorlog moesten worden voorkomen.
• Het Marshallplan zorgde ervoor dat de Europese economieën ondersteund werden.
• Samenwerking komt binnen Europa kwam op gang. De vorming van de EGKS en later de EEG waren hierbij belangrijk.
• Bijna iedereen had geleden onder de oorlog. Iedereen zat in hetzelfde schuitje; armoede, honger en men wilde vooruit.
  En omdat er bijna geen ongelijkheid was konden de economieën sterk groeien. ^[5.1.5]
• Burgers mochten dan wel tijdens de oorlog aan verschillende kanten hebben gestaan, maar het was daarna mogelijk om tegenstellingen te overbruggen. En daardoor kon de samenleving als geheel dezelfde richting op gaan.

We hebben hierboven gezien dat er na 1945 stimulansen waren die leidden tot de weg omhoog. We gaan nu na in hoeverre deze stimulansen ook na 2040 aanwezig zijn. Ook wordt, voor zover dat mogelijk is, nagegaan of deze stimulansen essentieel zijn om na 2040 de weg omhoog te vinden.

• Na 1945 kon de samenleving als geheel geleidelijk helen. Het einde van de verschikkingen van de oorlog, het functioneren van de rechtstaat, de langzaam opkomen van de economie, de samenwerking op politiek niveau, maakte dat het leven weer overzichtelijker werd. Hierdoor kon er weer vertrouwen in de toekomst ontstaan. Het functioneren van de rechtstaat maakte ook dat mensen weer vertrouwen konden hebben in elkaar.
  Tijdens het 2040-omslagtraject is er geen uitzicht op iets wat lijkt op het oude normaal. De klimaatcrisis zal er vele mensenlevens lang zijn. Angst en overleven blijft de boventoon voeren. Hierdoor is het moeilijk om vertrouwen te hebben in de toekomst. En als men bezig zijn met overleven dan is men vooral bezig met het voor zichzelf zo goed mogelijk te maken, veelal ten koste van anderen. Dat maakt dat er minder vertrouwen in elkaar is. Geen vertrouwen in de toekomst en geen vertrouwen in elkaar zorgt ervoor dat de weg omhoog moeilijk te vinden is.
• Na de tweede wereldoorlog heeft men heeft lering kunnen trekken uit de na de Eerste Wereldoorlog gemaakte fouten.
  De rampen als gevolg van de klimaatcrisis eventueel in combinatie met andere rampen gaat iedereen voor het eerst meemaken. Er kan geen lering getrokken worden uit gebeurtenissen in het verleden.
  En jammer genoeg zijn de beurtenissen tijdens het omslagtraject nauwelijks meer in de hand te houden.
• Na de Tweede Wereldoorlog kon de sterke Amerikaanse economie Europa te hulp schieten.
  Maar na 2040 wordt de hele wereld geraakt. De economische steun die landen elkaar kunnen geven zal daarom beperkt zijn.
• Na 1945 kon politieke samenwerking binnen Europa vormgegeven worden.
  Tijdens de relatief 'onschuldige' Coronacrisis rond 2020 zagen we dat als de nood aan de man komt landen en zelfs provincies relatief veel handelen uit eigen belang en de buren daarmee benadeelden. Tijdens het 2040-omslagtraject waarbij de nood veel hoger is en veel langer duurt is het waarschijnlijk dat goede politieke samenwerking binnen Europa faalt.
  De oorlog in Oekraïne toont dat Europa wel degelijk kan samenwerken. Deze vorm van samenwerken is echter geboren uit noodzaak: Als we Rusland nu niet stoppen dan krijgen we straks zelf mogelijk problemen. Het Westen werkt ook samen omdat het een gemeenschappelijke vijand heeft.
  Na 2040 zal samenwerken meer gebaseerd moeten zijn op elkaar helpen ook als het eigen voordeel niet direct zichtbaar is. En die instelling is vaak nauwelijks aanwezig bij vele landen in Europa en daarbuiten.
• Vanaf de tweede wereldoorlog is de ongelijkheid alleen maar groter geworden. En uit onderzoeken blijkt dat de economie nauwelijks groeit als de ongelijkheid groot is. Uit onderzoek blijkt verder dat ongelijkheid aanzienlijke schade toebrengt aan de samenleving.
  De groeiende ongelijkheid voor het 2040-omslagtraject zal ervoor zorgen dat een weg uit de crisis nog moeilijker wordt. Tijdens het omslagtraject zal geld nauwelijks iets minder waard zijn, net als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze afname van ongelijkheid geeft tijdens het omslagtraject een veel betere uitgangspositie om een weg omhoog te vinden.
• Na de Tweede Wereldoorlog konden burgers, ondanks de verschillen tijdens de oorlog, wegen vinden om met elkaar er de schouders onder te zetten.
  Na 2040 blijft overleven, angst en onzekerheid lang bij ons. Onder deze omstandigheden worden er schuldigen gezocht, trekt men zich zo veel mogelijk terug in de eigen sociale omgeving. Hierdoor zullen tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen (eigen bubbels) ontstaan en waarschijnlijk blijven groeien, iets wat we ook na de Eerste Wereldoorlog zagen.
  Uit eerdere perioden van angst is gebleken dat complottheorieën dan meer worden uitgedragen. ^[5.1.6]
  
  Onder deze omstandigheden is het waarschijnlijk dat de vele klimaatvluchtelingen die naar Europa komen aangewezen worden als 'schuldigen'.
  Dit alles bemoeilijkt het dat de bevolking er samen de schouders onder gaat zetten. Hierdoor wordt het vinden van een weg omhoog na 2040 bemoeilijkt.

De omstandigheden die na 1945 geleid hebben tot een weg omhoog zijn dus niet/nauwelijks voorhanden gedurende een lange periode vanaf 2040. Het voert op deze plaats te ver om op alle bovengenoemde punten in te gaan, maar binnen de ev ec is ook onder deze omstandigheden een duidelijke en begaanbare weg omhoog te vinden.

5.2. De vrije­markt­economie is principieel ongeschikt om een weg omhoog te vinden

De hoop is dat na 2040 allerlei ontwikkelingen en ontdekkingen toch weer kunnen leiden naar een weg omhoog in de vrije­markt­economie. Hoogleraar sociaal-economische transities Albert Loorbach verwoorde deze hoop in 1.2.. We zullen nu zien dat dit onwaarschijnlijk is omdat de vrije­markt­economie zo'n weg omhoog tegenwerkt.
In deze subparagraaf wordt bekeken waarom de dynamiek van de vrije markt dit verhindert.
In 5.3. wordt nagegaan waarom een smeltkroes aan ideeën en technische ontwikkelingen in de vrije markt geen weg omhoog kunnen bewerkstelligen.
Deze benadering -een smeltkroes aan ideeën en technische ontwikkelingen- heeft als onderliggende gedachte dat we zoeken naar oplossingen die het mogelijk maken zoveel mogelijk door te gaan op dezelfde voet. In 5.4. wordt duidelijk gemaakt dat we het niet gaan redden met deze benadering.

Maar eerst even kort over hoe lang we de problemen al voor ons uit schuiven. Natuurlijk, in ieder tijdperk had een minderheid de verwachting dat er dit keer wel een essentieële doorbraak op komst zou zijn:

• Te beginnen met de periode waarin het rapport van de Club van Rome (1968) een doorbraak leek te zijn. ^[5.2.1]
  Maar het zou tot 1992 duren voordat de eerste conferentie over de bestrijding van armoede en milieuproblemen gehouden werd. ^[5.2.2]
• De recentere urgente boodschap
  'Inconvenient thurth' (2006) ^[5.2.3]
  van Al Gore vormde een grote inspiratie, maar had in die tijd weinig impact.
• De klimaatconferentie van Parijs in 2015 was op papier sluitend verdrag maar heeft in de periode 2015-2025, waarin actie nog veel effect zou hebben gehad, nauwelijks iets opgeleverd. De voorkeursdoelstelling van +1,5° afgesproken in Parijs blijkt na enkele jaren al minder realistisch.
• Na Trump wil Biden de klimaatconferentie in Glasgow (2021) nieuw elan geven. Ook de inspanningen binnen de EU met de Green Deal zijn gigantisch.
  Wederom bieden deze boodschappen hoop. In 2022 echter denkt het merendeel van de klimaatwetenschappers van het IPCC dat we zeker boven de 2°C en waarschijnlijk ver boven de 2°C uitkomen.

En dan gaat deze opsomming alleen over klimaatverandering. Voor de vele andere rampen -3.- die op ons afkomen is véél minder aandacht geweest. Het geldsysteem van de vrije markt werkt zo dat er altijd economische groei gerealiseerd moet worden. Veel bedrijven zijn groot geworden met vreemd kapitaal dat met extra aflossing wordt terugbetaald. Die bedrijven moeten daarom streven naar omzetgroei. Maar voortdurende groei gaat niet met maar één aarde, was een van de boodschappen van de Club van Rome.

Oplossingen zullen niet gevonden worden bij de vele bedrijven waar geld en groeistrategieën de dienst uitmaken. Ook niet als deze bedrijven nieuwe duurzame producten op de markt brengen. Dat betekent alleen dat men nog langer kan vasthouden aan de groeistrategie. Het naderende omslagtraject is daarom niet af te wenden met de vrije markt. Tijdens het omslagtraject gaat de vrije markt de problemen nog vergroten:

Wat je voor 2040 ziet is dat na een economische crisis op een gegeven moment wel weer herstel optreedt.
Het omslagtraject na 2040 is meer dan een crisis. Er is op de korte termijn (binnen een aantal jaren) geen vooruitzicht meer op verbetering. een crisis die maar blijft voortduren. En in de vrije markt is iedereen op zichzelf aangewezen. De wereld als geheel komt dan in de overlevingsstand. In de overlevingsstand nemen mensen veelal ondoordachte beslissingen in de hoop hun eigen situatie te verbeteren. Dit gedrag betekent dat we meer in de overlevingsmodus en in een gevecht met elkaar terecht komen. Hamstergedrag, asociaal gedrag én misdaad en geweld nemen toe. Mensen, bedrijven en overheden hebben dan veel minder aandacht voor de klimaatproblemen en het voorkomen van andere rampen.
Dat hoeft echter niet het geval te zijn als je de economie en de samenleving anders organiseert, zoals we verderop zullen zien. Bij de economische crises van voor 2040 was het vaak zo dat er op een gegeven moment een toestand optrad waarvan je kon vermoeden dat het ergste achter de rug was. Als alles achter de rug is durven ondernemers weer te investeren en consumenten weer te kopen. Dan kan herstel optreden.
Ook kan economisch herstel optreden omdat een aantal sectoren van de economie overeind blijven en zij aanjagers worden van herstel in andere sectoren.

Na het (gedeeltelijk) herstel van een ramp is het na 2040 bij lange na niet zeker dat er een relatief rustige periode aankomt. En omdat er na 2040 vaak sprake is van meerdere rampen gelijktijdig, is het onwaarschijnlijk dat er sterke sectoren overeind blijven.
Elementaire zekerheden zijn dus niet meer aanwezig waardoor herstel onwaarschijnlijk is. Hierdoor is de vrije­markt­economie vanaf 2040 geen geschikt economisch systeem meer. Maar ook de gebeurtenissen tijdens de Coronapandemie maken duidelijk dat de vrijemarkteconomie principieel ongeschikt is om tijdens een ramp autonoom voor herstel te zorgen:

• Nadat de economie in 2020 een periode lang plat heeft gelegen verdwijnt het vertrouwen en wordt de economie verder verzwakt. Het is echter ook mogelijk het economisch systeem zo in te richten dat men vertrouwen kan blijven behouden.
• Als de eerste serieuze tekenen van een economische crisis zichtbaar worden in delen van de economie spreidt de crisis zich over een veel groter deel van de economie uit. In het economisch systeem zijn namelijk veel bedrijven afhankelijk van de bestedingen van andere bedrijven: een domino-effect treedt op. Dit effect hoeft niet op te treden als het economisch systeem anders is ingericht, zoals bij de link wordt toegelicht.
• Ook veel bedrijven die in eerste instantie niet geraakt worden door een economische crisis zullen toch uit voorzorg gaan bezuinigen. De kostenbesparingen maken dat het individuele bedrijf een betere uitgangspositie heeft mocht het geraakt worden door de crisis. De economie als geheel gaat echter slechter draaien hierdoor. Dit marktmechanisme zorgt ervoor dat de vrije markt tijdens een forse crisis geen zelf­her­stel­lend vermogen heeft.
• Tijdens een economische crisis toont de vrije markt dat haar economie star. is. Er zijn geen krachten of structuren die de economie kunnen versterken. Dit kan wel bereikt worden door het economisch systeem anders in te richten.
• Tijdens de Coronacrisis zagen we ook dat productieketens gingen haperen. Dat maakte dat alle delen van de economie die daarvan afhankelijk waren stil vielen. Door de economie anders te structureren kan dit effect veel minder sterk zijn.

5.3. In de vrije markt leidt een smeltkroes aan ideeën en tech­ni­sche ont­wik­ke­lin­gen niet naar een weg omhoog

De hoop is dat voor of tijdens het omslagtraject 2040 allerlei ideeën en tech­ni­sche ont­wik­ke­lin­gen toch weer kunnen leiden naar een weg omhoog, zoals al verwoord door Loorbach in 1.2.. We zullen nu zien waarom dit onwaarschijnlijk is in de vrije­markt­economie.

Kan een smeltkroes aan ideeën wel een redelijk optimale uitkomst voor de hele samenleving en het milieu opleveren? Als een smeltkroes aan ideeën moet leiden tot een redelijk optimale uitkomst voor de samenleving als geheel dan moeten de bedenkers en de mensen die mee doen wel bereid zijn en in staat zijn om alle aspecten hiervan te doorzien en mee te nemen. Laten we eens kijken of dat mogelijk is.

In tijden van angst zijn veel burgers op zoek naar snelle en eenvoudige oplossingen. En zij hebben meer de neiging om politici te steunen die hun angst voeden en dergelijke oplossingen verkondigen. Als de populistisch georiënteerde politieke stromingen de boventoon gaan voeren dan zal hun politiek niet leiden tot een redelijk optimale uitkomst voor de hele samenleving als geheel.

Zolang na 2040 internet nog beschikbaar is zullen sociale media, influencers en andere beroemdheden die snelle, eenvoudige oplossingen bieden waarschijnlijk aan invloed winnen. Zij zullen de populistische tendensen mogelijk versterken.

Mensen zullen dan minder open staan voor inzichten van buiten de eigen bubbel.
De focus op de eigen sociale omgeving maakt dat een redelijk optimale oplossingen voor de samenleving als geheeel niet waarschijnlijk zijn. Het idee van een smeltkroes waaruit uiteindelijk mogelijk een stabiele beweging omhoog kan instaan is een analogon van de evolutietheorie van Darwin: Mutaties die zich onder de gegeven omstandigheden beter kunnen handhaven leiden tot betere populatie, natuurlijke selectie. Zo'n populatie leert om zich zo goed mogelijk te ontwikkelen. De smeltkroes aan ideeën zal succesvol worden door natuurlijke selectie.


Het is ook mogelijk om dit natuurlijke selectie principe te gebruiken in lerende software. Ook wel artificiële Intelligentie (AI) genoemd. Ook hier worden goed presterende mutaties geselecteerd.


Een smeltkroes aan ideeën mag dan wel snel leiden tot nieuwe producten en diensten. Maar de vraag is of die afzonderlijke producten en diensten het gehele systeem snel verbeteren. Het is dus maar zeer de vraag of een smeltkroes aan ideeën binnen een 'redelijke' termijn kan leiden tot een weg omhoog. De smeltkroes aan ideeën in de vrije markt is in wezen een systeem dat leert om beter te worden. Het is een lerend systeem zonder centrale regie omdat er nauwelijks sturing van bovenaf af is.

In de economie kun je zien dat systemen die een sterke centrale regie hebben waarschijnlijk veel beter presteren dan systemen waarbij de centrale regie afwezig is. Het voorbeeld is China. China is in staat geweest om van 1980 tot 2020 te groeien van een matig ontwikkeld land naar een land dat op economisch gebied dominant is. Een proces waar West-Europese landen honderden jaren over gedaan hebben weet China in veertig jaar voor elkaar te krijgen. De sleutel van het succes was dat in China alle bedrijven en burgers zich schikken naar de wil van de centrale regering en dat zij ondersteund worden door de centrale regering. Door deze centrale regie zijn alle inspanningen gericht op het succesvol maken van de globale doelstellingen.

China zorgt er bovendien nog voor dat alle belangrijke bedrijven duidelijk te horen krijgen wat hun rol is bij het behalen van de doelstellingen. Alle betrokkenen krijgen precies te horen wat zij moeten doen.

Dezelfde conclusie kan ook worden getrokken als we kijken naar lerende software (AI). Je hebt lerende systemen die leren met een centrale regie en ook lerende systemen die leren zonder een centrale regie.

Naar mate het algoritme van de lerende software beter in staat is om betere instructies naar lager niveau door te geven worden de prestaties van het lerende systeem beter.

Een smeltkroes aan ideeën zal daarom wel leiden tot oplossingen voor kleinere deelproblemen. Maar het ontbreken van centrale regie in de vrije­markt­economie maakt dat de kans heel klein is een smeltkroes aan ideeën zal leiden tot een geschikte overal oplossing waarmee een weg omhoog kan worden ingezet. Dat zie je ook bij bedrijven. De taken waar een bedrijf zich op richt worden beter uitgevoerd als alle betrokken werknemers precies weten wat hun bijdrage moet zijn om het bedrijfsresultaat te behalen. Bij een bedrijf dat topdown georganiseerd is, wordt er vanaf de top verder naar beneden telkens fijnmaziger bepaald wie wat doet. Bij een bedrijf met zelfsturende teams zullen er in die teams afspraken gemaakt worden wie wat doet.

Als een bedrijf haar werknemers zou benaderen met de boodschap, dit moet er gebeuren, je hoeft niet samen te werken, kijk zelf maar hoe je er invulling aan geeft, dan zou dat bedrijf binnen de korste keren failliet gaan. Het is dus ook niet verstandig om bedrijven in de vrije markt de op het algemeen belang gerichte vraag 'hoe kunnen we als samenleving overleven?' te laten vertalen naar eigen producten of diensten. We hebben net gezien dat de Chinese regering door in eigen land de centrale regie te nemen veel economische groei heeft bewerkstelligd. Nu gaan we een voorbeeld bekijken van China's handelen uit eigen belang dat andere landen schade berokkent.

Bij het manipuleren van het klimaat -klimaatenineering- door China hoopt China in eigen land de klimaatproblemen te verminderen. Maar deze door een land gekozen strategie leidt niet tot verbeteringen in geheel Azië. Voor Azië als geheel is klimaatenineering zonder centrale afstemming een verslechtering van de situatie.
Er is op wereldschaal geen centrale regie. Hierdoor ontstaat een suboptimale oplossing.

5.4. Afschuiven op techniek is uitstel, gedragsverandering biedt uitkomst

In de loop van onze geschiedenis zijn we de mens telkens meer als middelpunt van het universum gaan zien. De mens is telkens meer los komen te staan van de natuur. De Aarde werd en wordt gezien als iets wat geëxploiteerd mag worden. Als dat problemen oplevert dan is de oplossing om deze exploitatie op een andere manier voort te zetten. Klimaatmanipulaties zijn hiervan een voorbeeld. Kijkend naar hoe het klimaatprobleem vaak wordt benaderd door politici, media en burgers dan lijkt het er inderdaad vaak op dat de CO2 uitstoot slechts een technisch probleem is. Het net benoemde klimaatengineering is een manier om de gevolgen van onze uitstoot op het klimaat te dempen. In het verleden hebben we meer van dat soort keuzes gemaakt die uiteindelijk niet goed uitpakten. Hierover gaat de voordracht van Leyla Acaroglu: Technologie gaat ons niet helpen tegen klimaatverandering omdat de vrije markt ons gedrag zo beïnvloedt dat we maar moeilijk kunnen veranderen.

Als we technologie hebben ontwikkeld om een crisis deels op te lossen dan gaan we verder op de oude voet en gaan we toch weer tot een volgende grens die een volgende crisis inluidt.

En als de techniek het ons mogelijk maakt om meer energie te besparen dan wordt die besparing (deels) te niet gedaan door ons gedrag. Zo leidt het gebruik van een auto die minder brandstof verbruikt tot extra kilometers en leidt het gebruik van energiebesparende lampen tot meer branduren.

Het ontdekken wanneer je eigen gedrag leidt tot sociale dilemma's zou toch een reden kunnen zijn om je duurzamer te gaan gedragen? Bij 2.1. en 2.2. hebben we gezien dat niet zo werkt.
We vinden schone lucht belangrijk, maar laten niet graag de auto staan.
We weten dat ons koopgedrag bij kleding leidt tot grote milieuproblemen en veel CO2 uitstoot, maar we blijven te veel kleding kopen.
We hebben meer blinde vlekken als het ons eigen gedrag betreft: In Nederland zijn we rond 2022 als land bereid om excuus aan te bieden voor het Nederlandse slavernijverleden in Suriname. De rest ligt bij industrieën en het anders omgaan met onze ecosystemen. Maar de daarvoor noodzakelijke systeemverandering kunnen burgers ook initiëren.


In 2.3. en 2.4. is al uitgebreid aan de orde dat gedragsverandering in de ev ec wel mogelijk is.

6. Welke van de huidige ontwikkelingen of alternatieven kunnen een uitkomst bieden?

6.1. Donut-, Betekenis-, Circulaire-economie en andere alternatieven zijn gebaseerd op de vrije markt en dragen na 2040 nauwelijks iets bij

Zijn er nu al ontwikkelingen die een uitkomst kunnen bieden na 2040?
We gaan nu een zo representatief mogelijke selectie hiervan bespreken.

In het boek de Donuteconomie van econome Raworth wordt op een op een boeiende wijze beschreven wat mis is in ons huidige economische stelsel. Als alternatief schetst zij 7 sprekende, duidelijke principes die naar een economie voor de 21e eeuw leiden.

De Donuteconomie gaat ervan uit dat in de vrije markt een smeltkroes aan ideeën zal ontstaan die de problemen van de vrije markt gaan oplossen.
In deze context beperken we ons tot de problemen die na 2040 op ons afkomen.

De ontwikkelingen na eerste en tweede wereldoorlog -5.1.- maken duidelijk dat een voorwaarde voor een weg omhoog is het structureel organiseren van grootschalige economische samenwerking. Dit aspect komt echter niet aan de orde in de Donuteconomie.

In subparagraaf 5.2. is uitvoerig besproken dat binnen de vrije markt met haar financiële en economische structuren geen echte oplossingen te verwachten zijn. Ook is daar aan de orde gekomen dat een smeltkroes aan ideeën in de vrije markt om meerdere redenen niet gaat leiden tot een weg omhoog tijdens het omslagtraject.
Raworth erkent -uiteraard- de tekortkomingen van de vrije markt -Neoliberalisme- maar maakt niet concreet hoe veranderingen hierin aan te brengen zijn. Generaties van doeners en denkers zouden dit gaan oplossen. Zoals in 5.3. is aangetoond kunnen de 'doeners en denkers' binnen de context van de vrije markt deze niet gaan omvormen tot een goed functionerend systeem. Ook wijst de geschiedenis uit dat alle pogingen om de vrije markt te reguleren uiteindelijk resulteerd hebben in een vrije markt die telkens neoliberaler werd en sterker verankerd werd in de maatschappij.

In paragraaf 5.4. is toegelicht dat concrete gedragsverandering van burgers een belangrijke voorwaarde is voor een weg omhoog. De benadering die Raworth kiest is een waarbij burgers nauwelijks aangesproken worden op hun gedrag. De 7 punten die zij noemt lijken niet gericht op de burger. De 7 punten lijken meer bedoeld voor politici, CEO's of invloedrijke of initia­tiefrijke mensen. Het niet expliciet inzetten op gedrags­verandering zal het vinden van een weg omhoog met de Donut­economie moeilijk maken. ziet en verwoordt dat mensen op zoek zijn naar meer betekenis, meer verbinding met elkaar en met de natuur. Dit doen zij door hun economische omstandigheden anders vorm te geven. Zij bewegen zich weg van het neoliberalisme. Het is een bottum up beweging waarin kleinschaligheid en het collectief belangrijk zijn. Ook in deze stroming niet gesleuteld wordt aan de huidige macro-economische machine. die, in hun zoektocht naar een betekenisvol leven, bedrijven oprichten die hieraan bijdragen. De betekeniseconomie richt zich op het algemeen belang. Bij 1. hebben we gezien dat hernieuwde nadruk op het algemeen belang van wezenlijk belang is bij het oplossen van de huidige problemen.

Ondernemers binnen de betekeniseconomie verdienen geld in de vrije markt op een manier die past binnen de uitgangspunten van de betekeniseconomie. Sinds de Club van Rome is al geprobeerd om de vrije­markt­economie zo te opereren dat we binnen de grenzen van onze planeet blijven. Dat het de betekeniseconomie nu wel zal lukken is daarom zeker geen uitgemaakte zaak.

Daarnaast is het zo dat de betekeniseconomie (en alle andere in deze subparagraaf beschreven alternatieven) met hun aanpak alleen kunnen aanslaan in een klein deel van de westerse wereld. Daar waar burgers in vrijheid een eigen koers kunnen varen en daar waar mensen de uitgangspunten van de betekeniseconomie zich eigen kunnen maken.
Doordat de betekeniseconomie zich door haar aanpak beperkt tot een relatief klein deel van de wereld zal het geen wezenlijke bedrage kunnen leveren.

Een andere weeffout in de betekeniseconomie is dat men binnen de huidige economische structuur geen wezenlijke verandering in het gedrag van de consument teweeg kan brengen. In 2.4. is uitgebreid toegelicht dat dit in de vrije markt vrijwel onmogelijk is.

Ja, in de grote steden zoals Amsterdam richten dertigers een bedrijf op met hun persoonlijke antwoord op deze zoektocht naar betekenis. Als je volgt hoe dat soort bedrijven zich presenteren op sociale media dan wordt duidelijk dat zij een sociaal netwerk vormen van veelal hoger opgeleiden. Het enthousiasme waarmee rond 2020 nog gepraat wordt over de schoonheid in andere delen van de wereld en zakelijke kansen elders doet vermoeden dat in de eigen netwerken meer dan gemiddeld intercontinentaal gevlogen wordt.
Zij geven aan -net als iedere generatie overigens- het beter te willen gaan doen dan voorafgaande generaties. Maar ook zij zullen de valkuilen van de vrije­markt­economie niet kunnen ontwijken.

De ideologie achter de Betekeniseconomie en de overigens ook de Donuteconomie is ronduit positief. De vraag is echter: Kan de betekeniseconomie een verschil maken op het moment dat rond 2040 elkaar de versterkende rampen leiden het (hopelijk deels) instorten van de maatschappij?

Het korte antwoord is nee. In zo'n rampensituatie is de samenleving gebaseerd op de betekeniseconomie onvoldoende georganiseerd: In wezen bestaat de samenleving dan uit losse elementen (mensen, bedrijven) die als de economie redelijk draait wel kunnen werken aan de opbouw. Maar op het moment dat het mis gaat is de samenleving slecht georganiseerd zoals al toegelicht in 7.2. Iedereen moet dan individuele keuzes maken om te overleven. En individuele keuzes die je maakt in de overlevingsmodes zullen het veelal voor anderen moeilijker maken om te overleven.

Het uitgebreide antwoord is te vinden in 5..
De betekeniseconomie zet in op samenwerking. Dat is erg zinvol want een van de lessen uit de Eerste en Tweede Wereld oorlog is dat samenwerking een belangrijke bijdrage kan leveren aan een weg omhoog, zie 5.1. Na de Tweede Wereldoorlog werd samenwerking succesvol omdat het structureel in de economieën van de betrokken landen werd ingebed. In de betekeniseconomie ligt geen structuur ten grondslag aan de beoogde samenwerking. Dat is in de vrije markt ook moeilijk te realiseren. En daarmee zal het effect van de nagestreefde samenwerking zeer waarschijnlijk gering zijn.
In 5.2 is toegelicht dat het vinden van een weg omhoog binnen de vrijemarkteconomie moeilijk is. En de betekeniseconomie maakt juist onderdeel uit van de vrijemarkteconomie.
In 5.3 wordt duidelijk gemaakt dat een smeltkroes aan ideeën en technische ontwikkelingen binnen de vrijemarkteconomie waarschijnlijk niet zal leiden tot echte verbeteringen. Maar dat is wel wat ondernemers in de betekeniseconomie willen bereiken.
De ondernemers binnen de betekeniseconomie zijn als ondernemer niet primair bezig met gedragsverandering. Burgers worden benaderd als consument en minder begeleid met gedragsverandering. In 5.4 is toegelicht dat dit wel een belangrijke voorwaarde is voor een weg omhoog na 2040. In een circulaire economie bestaat in het ideale geval geen afval. Grondstoffen en producten worden steeds opnieuw gebruikt. De circulaire economie is een economie die werkt volgens de regels van de vrije markt.

De circulaire economie is dan ook een misleidende term. Het ‘circulaire’ gaat niet over het macro-economische of micro-economische proces, maar over het circulair maken van de grondstoffen- en goederenkringlopen. Het is daarmee geen nieuw economisch model.

De Circulaire Economie richt zich op een deel van het algemeen belang, onze natuur en al haar rijkdom. Bedrijven zullen in delen van de circulaire economie willen opereren. En wel in de delen die bedrijfswinst opleveren. Maar veel taken behorend bij dit deel van het algemeen belang zullen wel winst opleveren voor het milieu en de samenleving maar niet voor bedrijven. Ook als de activiteiten van de betrokken bedrijven middels wetgeving gereguleerd worden leert jarenlange ervaring dat dit uiteindelijk toch weer milieuschade gaat opleveren.

Om een circulaire economie goed te laten functioneren moeten de uitvoerende organisaties niet winstgedreven zijn. Hun enige verantwoordelijkheid zou moeten zijn het dienen van het Algemene belang, zoals verderop bij 7.11 uitgebreid wordt toegelicht. In paragraaf 3.4 is al ter sprake gekomen dat de huidige vorm van de Circulaire Economie de grondstoffenschaarste niet gaat oplossen. Dat wil zeggen dat we de producten zoals die rond 2020 volop verkrijgbaar waren na 2040 schaars worden of niet meer verkrijgbaar zullen zijn. elektronica, smartphones, laptops, windmolens en zonnepanelen en andere technologische producten zullen veel schaarser worden. Maar ook voedingswaren.
Als we daarop niet voorbereid zijn komen we in een zwart gat terecht. En we zijn slecht voorbereid omdat bedrijven en overheden die werken in het vrije markt regime nauwelijks langetermijnvisie ontwikkelen. Bedrijven (en overheden) gaan ervan uit dat als zij iets nodig hebben er andere bedrijven zullen ontstaan die daarvoor gaan zorgen. Want zo heeft het vanaf 1900 gefunctioneerd. Als de grondstoffen niet meer te exploiteren zijn dan gaat deze werkwijze niet meer op. Maar om daarop voorbereid te zijn is in 2020 al een langetermijnvisie voor nodig.

Een ander aspect is dat de circulaire economie onderdeel is van de vrijemarkteconomie. Hierdoor zijn alle in paragraaf 5. genoemde dilemma's ook van kracht voor de circulaire economie. In de Gemene Goed Economie staan vijf basiswaarden centraal: menselijke waardigheid, solidariteit, duurzaamheid, rechtvaardigheid en democratie. De Gemene Goed Economie (GGE) is een bottum up beweging die ondernemingen helpt met verantwoord management en ondernemerschap. De GGE helpt bedrijven om hun bijdrage aan de samenleving zichtbaar te maken.
Lokale afdelingen, gevormd door lokale politici, wetenschappers, ondernemers en burgers benaderen lokale bedrijven om hieraan deel te nemen. Daarnaast wordt de politiek aangesproken om het gemene goed weer centraal te zetten. De Gemene Goed Economie is de Nederlandse tak van the Economy for the Common Good die rond 2010 onder ander door Martin Felber is gestart. In 2021 ondersteunen zo'n tweeduizend bedrijven de beweging, waarvan een kwart zich helemaal aan de regels van de GGE commiteert.

De GGE heeft van de drie tot nu behandelde stromingen de meest concrete plannen over hoe het economisch systeem en de bedrijven dienen te worden ingericht om tot een duurzaam economisch systeem te komen. De basiswaarden van de Gemene Goed Economie zijn nobel, maar kan dit economisch systeem na 2040 in die perioden van chaos iets betekenen?

Allereerst is de vraag of de Gemene Goed Economie in 2040 groot genoeg kan zijn een factor van belang te zijn?
Het lijkt een onmogelijke missie om tijdig alle bedrijven te verduurzamen op de manier waarop de GGE dat wil doen. De lokale GGE afdelingen gaan namelijk bedrijf voor bedrijf langs met het verzoek om deel te nemen aan de GGE. De tweeduizend sympathiserende bedrijven waarvan een kwart volledig aangesloten in 11 jaar geeft aan dat de groei mogelijk een langdurig proces wordt.
Deelnemen aan de GGE heeft voor een bedrijf nogal wat implicaties. De overgrote meerderheid van de bedrijven zal zich afvragen wat een deelname oplevert. Winst blijft toch een belangrijke drijfveer. Zeker tijdens een crisis komt overleven op de eerste plaats en zullen andere daarmee conflicterende principes snel overboord gezet worden.
Daarnaast kan de ondernemer van mening zijn dat een andere duurzame opzet van zijn bedrijf veel beter aansluit bij zijn visie.
Ook zullen bedrijven binnen de GGE die door groei een bepaalde omvang hebben gekregen niet in de handen van de ondernemer zijn, maar bestierd worden door de samenleving. Iets waar menig ondernemer niet op zit te wachten.

Een andere belemmering is dat de GGE het Gemene Goed via de politiek weer centraal in de maatschappij wil plaatsen. Op het moment dat de GGE zich gaat richten tot de politiek kan het aanschuiven bij alle andere lobbyisten.
Daarnaast heeft iedere politieke partij een eigen achterban en een eigen agenda. Ook al is een meerderheid overtuigd van de noodzaak tot handelen in het algemeen belang dan nog wordt eerst gekeken naar de eigen achterban.

Net als de eerder beschreven alternatieven is de GGE gericht op westerse landen. De GGE moet zich bovendien richten op landen met goed functionerende democratieën om het Gemene Goed weer centraal te kunnen zetten. Daarmee is de invloed van de GGE op wat wereldwijd na 2040 staat te gebeuren beperkt.

Brede economische samenwerking zorgde ervoor dat er na de Tweede Wereldoorlog wel een weg omhoog was, zoals al aan de orde is gekomen in 5.1. In de GGE, net als in de andere boven beschreven alternatieven, zijn geen mogelijkheden voorzien om een samenwerking op deze schaal mogelijk te maken.
Samenwerking tussen bedrijven bijvoorbeeld wordt wel gestimuleerd binnen de GGE. Toch zal dit in de praktijk pas plaatsvinden als beide partijen daar beter van worden, net als samenwerking tussen bedrijven in de vrije markt. En samenwerking tussen bedrijven gericht op het Gemene Goed is nog hoger gegrepen omdat bedrijven hoe groot dan ook daarvoor te klein zijn en omdat bedrijven zich toch moeten richten op de grillen van de individuele consumenten.
Ook samenwerking tussen burgers onderling en samenwerking tussen burgers en bedrijven is geen wezenlijk onderdeel van de structuur van de GGE.
In 5.1. is er ook al op gewezen dat het minder waarschijnlijk is dat landen dit na 2040 kunnen oppakken. Het ontbreken van structuren binnen de GGE die economische samenwerking stimuleren, maakt het minder waarschijnlijk dat binnen de GGE een weg omhoog gevonden wordt.

Omdat de GGE in principe een vrijemarkteconomie is, is het met de GGE moeilijk om na 2040 een redelijk draaiend economisch systeem in de lucht te houden. Dit is al toegelicht in 5.2 en 5.3.

In paragraaf 5.4 is toegelicht dat naar 2040 toe gedragsverandering wezenlijk is.
De grootste weeffout van de GGE is dat men binnen de economische structuur geen wezenlijke verandering in het gedrag van de consument teweeg brengt. Bedrijven binnen de GGE worden geacht duurzaam te opereren, maar de consument mag in de winkel kiezen voor het eigen korte termijn voordeel. De consument zal in de vrije markt altijd sociale dilemma's veroorzaken door de keuze voor eigen belang op korte termijn. Hij/zij maakt zodoende zeker niet altijd duurzame keuzes.
Omdat gedragsverandering van de consument slechts zeer ten dele een onderdeel is van de GGE zal de weg omhoog na 2040 moeizaam verlopen.

Een ander nadeel van de GGE na 2040 is dat het geen goed lokaal georiënteerd economisch systeem heeft. Op het moment dat de globale economie langurig niet meer functioneert kan de GGE niet terugvallen op een lokaal economisch systeem dat zo gestructureerd is dat het overeind blijft. Als de globale economie instort dan blijkt de lokale samenleving slecht georganiseerd zoals wordt toegelicht in 7.2.. Iedereen moet dan individuele keuzes maken om te overleven. En individuele keuzes die je maakt in de overlevingsmodes zullen het veelal voor anderen moeilijker maken om te overleven.
Overigens geldt dit ook voor alle andere in deze subparagraaf beschreven alternatieven.

6.2. Politieke inspanningen hebben grotendeels voor 2040 een waardevolle maar beperkte bijdrage

Het terugbrengen van de CO2 uitstoot, bijvoorbeeld het verduurzamen van huizen, transport, industrie komt grotendeels op het bordje van de politiek te liggen.

De Nederlandse minister-president Rutte spreekt in augustus 2021 over een ‘zeer zorgelijk’ IPCC rapport. Dat is ook het credo van nogal wat burgers en bedrijven. De politieke inspanningen van de EU en de afzonderlijke landen zijn gericht op de inspanningsafspraken in het klimaatakkoord van Parijs. In 3.1. is toegelicht dat ondanks deze maatregelen de temperatuurstijging waarschijnlijk groter dan 2 graden zal zijn.

Toch is dat al winst. Bij veel wat op het bordje van de politiek ligt horen ook ingrijpende gedragsveranderingen bij burgers en bedrijven.
Het is nog een hele uitdaging voor een democratisch gekozen regering om ingrijpende gedragsverandering te bewerkstelligen. Gedragsexperts bevelen bijvoorbeeld aan om een consistent langdurig beleid. Dat betekent in de praktijk bijvoorbeeld dat de overheid niet moet blijven investeren in asfalt omdat dat gedragsverandering richting duurzaam vervoer ondermijnt. ^[6.2.4] Een consequentie van dit beleid zal zijn dat regeringspartijen niet de wens van hun achterban uitvoeren en dus afgestraft worden bij de volgende verkiezingen.
Duurzaam beleid voor de lange termijn en eens in de vier jaar verkiezingen is nu al een uitdagende combinatie.

Dat geldt zeker na 2040. De situatie na 2040 zal waarschijnlijk veel chaotischer worden. Dat leidt dan tot veel meer onvrede, ook richting overheid en politiek. Dat maakt democratisch gekozen regeringen op den duur vleugellam.

Na 2040 zullen chaotische omstandigheden er waarschijnlijk toe leiden dat de centrale regeringen niet genoeg middelen en mensen beschikbaar hebben om bij de vele noodsituaties aanwezig te zijn. Dat leidt hoe dan ook tot veel meer onvrede, ook richting overheid en politiek. De kiezer zal in die situatie vaak kiezen voor partijen die eenvoudige snelle maatregelen voorstellen. De dan gekozen regering zal populistischer zijn en niet in staat zijn om in die complexe situatie optimale keuzes te maken. Dit maakt democratisch gekozen regeringen op den duur vleugellam en niet meer in staat om de bevolking uit de crisis te loodsen.

Daarnaast zijn de ook al in 6.1 genoemde argumenten van toepassing:
In 5.1 is aan de orde gekomen dat economische ondersteuning en samenwerking het mogelijk maken om de weg omhoog in te slaan. De EU zal proberen om economische ondersteuning en samenwerking aan de na 2040 getroffen landen in de EU te geven. De vraag is echter of de EU na 2040 nog wel lang een rol van betekenis kan spelen. Op enig moment zal het financiële en het economische systeem van de vrije markt instorten. Dan is de EU machteloos.
In 5.2 is toegelicht dat de vrijemarkteconomie ongeschikt is om een weg omhoog te vinden. En juist de EU houdt sterk vast aan het neoliberale gedachtegoed.
5.3 maakt duidelijk dat allerlei creatieve ideeën en technische ontwikkelingen niet zullen bijdragen aan een weg omhoog binnen de vrije markt. En de EU accepteert de vrije markt als een gegeven.
De EU timmert flink aan de weg, bijvoorbeeld met de green deal, de aanpak zeldzame metalen [3.4.6]. Zij bestaan in grote lijnen uit stimulering van duurzame techniek en gedragsverandering middels wetgeving. In 5.4 is aan de orde gekomen dat gedragsverandering wezenlijk is. Gedragsverandering middels wetgeving zal enig effect hebben, maar in 2.4. is toegelicht dat effectieve gedragsverandering anders moet worden ingestoken.

7. In de even­wichts­eco­nomie is en weg omhoog mogelijk

De uitbraak van de Corona pandemie in 2020 is vergeleken met het omslagtraject vanaf 2040 een milde ramp. Ook de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor de hongersnood in delen van de wereld hebben, hoe vreselijk ook, nog een beperkte impact vergeleken met de rampen die zullen optreden na 2040.

In het volgend thema wordt toegelicht hoe de problemen rondom Corona zouden zijn aangepakt in de ev ec. Daar blijkt dat deze problemen in de ev ec veel beter zouden kunnen worden opgevangen. De economie zou, weliswaar op een net wat andere manier, gewoon hebben doorgedraaid. Iedereen zou in het arbeidsproces betrokken blijven en landen zouden geen extra schulden hoeven te maken.

In deze paragraaf wordt toegelicht waarom de rampen die na 2040 zullen optreden beter in de ev ec kunnen worden opgevangen.

7.1. Waarom een ander economisch systeem?

In het menuonderdeel WAAROM EEN NIEUWE ECONOMIE? wordt uitgebreid toegelicht welke problemen er momenteel al spelen in de vrijemarkteconomie. Ook is telkens aangegeven waarom de even­wichts­eco­nomie veel geschikter is om met deze problemen om te gaan. Beter voor de mens, beter voor de Aarde en beter voor onze economie.

In deze subparagraaf wordt aangegeven waarom de even­wichts­eco­nomie een veel geschikter system is om de uitdagingen na 2040 het hoofd te kunnen bieden.

Bij het accepteren van een echt ander eco­no­misch systeem hoort ook het accepteren van andere normen en waarden. De lezer wordt gevraagd om open te staan voor nieuwe over­tuigingen over hoe een samen­leving het beste kan func­tioneren.

7.1.1. Alleen systeemverandering kan een beweging ten goede bewerkstelligen

Het IPBES - Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services – is het belangrijkste onafhankelijke orgaan van de Verenigde Naties op het gebied van biodiversiteit. Met deze roep stappen de wetenschappers deels buiten hun vakgebied. Iets wat wetenschappers niet snel doen.



In paragraaf 1. is aan bod gekomen dat we het algemeen belang zijn gaan verwaarlozen. Ook is aan bod gekomen waarom dat gaat leiden tot het omslagtraject. We hebben bij 3. en 4. gezien hoe dramatisch dit omslagtraject zal zijn. En bij 5. en 6. is duidelijk gemaakt waarom, binnen de vrijemarkteconomie, een weg omhoog onwaarschijnlijk is. Bij 6.1. is duidelijk geworden dat ook wat rigoureuzere veranderingen binnen de vrijemarkt­economie dat niet gaan bewerkstelligen.
Om wel een weg omhoog te kunnen inslaan moet het dus compleet anders, zonder vrijemarkt­economie. De boodschap van systeemverandering in het rapport van IPBES wordt door veel politici die het rapport hebben gelezen voor kennisgeving aangenomen.

In paragraaf 1. hebben we gezien dat het algemene belang centraal stellen betekende dat de politiek de vrije markt moest reguleren.

De politiek zal in de toekomst de vrije markt hoogstens meer gaan reguleren. Maar ondanks alle regulaties -of misschien juist wel dankzij- is de vrije markt in de laatste 25 jaar telkens dominanter geworden in onze samenlevingen.

7.1.2. Systeemverandering doeltreffend door samenwerking centraal te zetten in de economie

Aangezien de politiek dus geen leidende rol kan spelen, zal het algemeen belang in het economisch systeem verankerd moeten zijn. Maar hoe veranker je het algemeen belang in een economisch systeem?

In een economisch systeem kan het algemeen belang niet als een soort van wetgeving verankerd zijn. Het algemeen belang komt centraal te staan in de economie als de deelnemers meer voordeel hebben bij het handelen in het algemeen belang dan uitsluitend het eigen voordeel na te streven. In zo'n economisch systeem gelden andere regels. Andere economische regels volgen betekent dat mensen andere normen en waarden ontwikkelen over hoe we met elkaar en met onze omgeving omgaan. Afscheid te nemen van de vrije markt is in essentie afscheid nemen van de centrale plaats van volkomen individualistisch handelen in de economie. De economie moet dan meer gericht zijn op samenwerking.

In de ev ec hebben de deelnemers meer voordeel bij samenwerken dan bij handelen uit eigen belang. Het is een economisch systeem met regels die ervoor zorgen dat mensen meer gericht zijn op elkaar, op het milieu en op de toekomst.

In de rest van deze paragraaf 7. en in paragraaf 8. gaan we zien hoe dit in grote lijnen wordt vormgegeven in de ev ec.

7.1.3. De even­wichts­eco­no­mie omvat alle invalshoeken om te komen tot systeemverandering

Er zijn een aantal stromingen die een andere aanpak voorstellen over het tegengaan van klimaatverandering. We hebben gezien dat technische oplossingen en politieke regelgeving geen echte kentering kunnen bewerkstelligen. Daarnaast zijn er een aantal stromingen die ,ieder vanuit zijn eigen invalshoek, dit willen bereiken door systeemverandering. In deze paragraaf gaan we de belangrijkste stromingen bekijken. En we zullen zien dat de verschillende aanpakken van die stromingen allemaal een belangrijke rol spelen in de systeemverandering die de ev ec gaat bewerkstelligen.

Omdat het denken over systeemverandering het meest plaatsvindt binnen de klimaatbeweging wordt er telkens gesproken over systeemverandering om klimaatverandering tegen te gaan. Maar de systeemverandering kan ook betrekking hebben op het voorkomen van alle in de in paragraaf 3. genoemde rampen.

Het IPPC (Intergovernmental Panel on Climate Change) dat regelmatig rapporten schrijft over klimaatverandering is een organisatie van de Verenigde Naties. Hierdoor zijn de adviezen die het IPCC geeft veelal gericht op overheden. Ook als klimaatwetenschappers aanbevelingen doen dan zijn die veelal gericht aan overheden.

Het voeren van klimaatbeleid is in het belang van iedereen op de wereld, het algemeen belang in brede zin. In paragraaf 1.2. is reeds uitvoerig toegelicht dat overheden niet meer gericht zijn op het algemeen belang. Zij zullen de aanbevelingen van klimaatwetenschappers daarom maar ten dele omzetten in beleid, zoals toegelicht in 7.1.1.. In 7.1.2. hebben we gezien dat de enorme veranderingen -systeemveranderingen- die eigenlijk nodig zijn niet door overheden worden gestimuleerd. We zullen nu gaan zien dat systeem­veran­deringen wel mogelijk zijn binnen de ev ec. Iedere stroming heeft een andere benadering van de oorzaak van het probleem, maar heeft in essentie dezelfde boodschap:

• Klimaataanpak vraagt om een systeem zonder groei ^[7.1.3.1]
  De wereld produceert in 2020 8 miljard megawattuur meer schone energie dan rond de eeuwwisseling. Maar door de economische groei is de vraag naar energie dan met het 6-voudige gestegen. Om al die zonnepanelen, windturbines en e-auto's straks te bouwen hebben we niet genoeg grondstoffen.
  Verwachtingen van politici zoals 'We moeten toch leuk kunnen blijven leven.' (Rutte) ^[6.2.2]
  en 'Groene Groei' ^[7.1.3.2]
  zullen worden ingehaald door de realiteit.
  We moeten onze economie zonder groei moeten gaan inrichten. ^[7.1.3.3]
• Gedragsverandering niet alleen verantwoordelijkheid van het individu maar ook van de samenleving ^[7.1.3.4]
  
  Als het gaat om gedragsveranderingen dan wordt dit vaak gezien als de verantwoordelijkheid van mensen afzonderlijk. ^[7.1.3.1]
  We weten dat het neerleggen van het klimaatprobleem bij de consument niet werkt. Natuurlijk willen mensen wel kiezen voor zonnepanelen of isoleren als ze het geld hebben en het geld oplevert. Maar grote klimaatoffers waar men zelf geen voordeel bij heeft?
  Duidelijk omlijnde algemene kaders kunnen het individu wel begeleiden bij de noodzakelijke gedragsveranderingen. ^[7.1.3.5]
• Bij klimaataanpak zouden ook bedrijven en overheden gericht moeten zijn op het algemeen belang
  Bij effectieve klimaatgerichte maatregelen en/of keuzes moet niet het eigen belang van bedrijven of regeringen voorop staan maar het algemeen belang.
  De betere wereld begint daarom niet alleen bij onszelf, maar ook bij de machtstructuren die we gevormd hebben. ^[7.1.3.6]
• Klimaataanpak niet los te zien van het breder geheel van maatschappelijke en sociale problemen
  Het tegengaan van klimaatverandering vraagt om het mobiliseren van grote groepen mensen. De huidige vrijemarkteconomie met de nadruk op individualisme veroorzaakt toenemende ongelijkheid, armoede, het verval van de democratie en een versplinterde samenleving. Hierdoor is het mobiliseren van grote groepen mensen rondom eenzelfde thema vrijwel onmogelijk.

Overigens geldt bovenstaande niet alleen voor de aanpak van klimaatverandering. Voor biodiversiteit, milieuverontreiniging, voedseltekorten en ongelijkheid geldt in essentie dezelfde boodschap. Bovenstaande invalshoeken om te komen een effectieve aanpak van klimaatverandering zijn wel een vanzelfsprekend onderdeel van de ev ec. Bij ieder van bovengenoemde stromingen wordt nu toegelicht waarom de ev ec deze vorm van systeemverandering ook hanteert.

• Klimaataanpak vraagt om een systeem dat niet telkens meer groeit
  In essentie wordt concurrentie uit de vrijemarkteconomie in de ev ec vervangen door samenwerken. Echte samenwerking maakt mogelijk dat wij -burgers, bedrijven en overheden- met een op het geheel gerichte aanpak kunnen werken. De samenleving/maatschappij kan zich richten op een gemeenschappelijke klimaataanpak. En dus het verminderen en het verduurzamen van de productie.
  Daarnaast zorgt de manier waarop de ev ec georganiseerd is ervoor dat geen economisch groei nodig is. De nadruk ligt op welzijn i.p.v. welvaart.
• Gedragsverandering van het individu gedragen door de samenleving
  Als individu ben je alleen niet in staat om je gedrag af te stemmen op de klimaatverandering:
  Veel mensen wijken niet graag af van hun gewoontes. Je hebt de informatie niet, je hebt de tijd niet om het uit te zoeken, je kunt je niet altijd zelf motiveren en motivatie is ook moeilijk als anderen niets doen.
  In de ev ec staan alle neuzen dezelfde kant op. Doordat alle burgers en organisaties prioriteit geven de aanpak van klimaatverandering blijf je zelf ook gemotiveerd.
• Bij klimaataanpak zijn organisaties en overheden gericht op het algemeen belang
  In de ev ec hoeven organisaties niet gericht te zijn op het eigen overleven, maar stellen zij zich in dienst van de samenleving als geheel. En voor de samenleving als geheel is klimaataanpak van wezenlijk belang.
  De normen horend bij de vrije markt zijn telkens meer gemeengoed geworden. Met deze normen maken kiezers ook hun keuze in het stemhokje. En dat bepaalt uiteindelijk weer het politieke klimaat. Doordat in de ev ec het gemeenschappelijk belang centraal staat zal in de ev ec ook ons politieke systeem het algemeen belang centraal stellen.
• Klimaataanpak door ook maatschappelijke en sociale problemen aan te pakken
  Kenmerkend voor de ev ec is geringe ongelijkheid en een sterke sociale cohesie. Hierdoor nemen maat­schappe­lijke en sociale problemen sterk af en kunnen we gemeen­schappelijk gaan optreden. Daardoor gaan we ook onze klimaat­problemen aanpakken.

Omdat de ev ec alle genoemde systeemverandering samen in één systeem op een vanzelfsprekende manier integreert is het waarschijnlijk dat de ev ec met haar systeemverandering een grote invloed kan hebben op bijvoorbeeld het voorkomen van klimaatverandering.

7.2. Om na 2040 als individu te kunnen overleven moet samenwerken centraal staan in de economie

Iedereen snapt dat het tijdens een langdurige ramp beter is om samen te werken. Als groep kun je dan veel meer bereiken dan als individu.

Dat wordt nog belangrijker als je je realiseert dat in de chaos na 2040 er waarschijnlijk geen sprake meer kan zijn van een krachtige centrale regering die overal hulp kan bieden.

Na 2040 komen we in een chaotische situatie terecht. Vrijwilligers die spontaan anderen gaan helpen kunnen zonder structuur weinig uitrichten. Je moet er kunnen komen. Er moet materieel zijn en medische voorzieningen. Er moet eten en slaapgelegenheid zijn. Je moet met anderen kunnen samenwerken. Om na 2040 goed te kunnen samenwerken moet er een structuur zijn voor samenwerking. En het allerbelangrijkste, er moet geen crisis zijn in je eigen omgeving.

Omdat alle beschikbare mankrachten en middelen onderdeel zijn van het economisch systeem zou samenwerking structureel vanuit het economisch systeem kunnen worden opgezet. Dat gebeurt binnen de ev ec door alle organisaties zodanig te hergroeperen dat aan de veranderde behoefte van de samenleving voldaan wordt. In de ev ec kunnen namelijk alle organisaties gereorganiseerd, samengevoegd of opgesplitst worden zodanig dat de samenleving het beste gediend wordt. De Verbindende Organisatie die hierbij in de ev ec een centrale rol speelt kan slagvaardig optreden, zeker in tijden van crisis.
Tegerlijktijd reorganiseren de werkenden zich in de gehergroepeerde organisaties zodanig dat de samenleving als geheel daar optimaal profijt van heeft.

Net is al opgemerkt dat er geen sprake meer kan zijn van een krachtige centrale regering. Ook op dit punt biedt de ev ec uitkomst omdat het hele economisch systeem zo lokaal mogelijk georganiseerd is: Organisaties opereren zo lokaal mogelijk en iedereen maakt deel uit van professioneel opererende lokale netwerken. Ook is in de ev ec de sociale cohesie groot.

Dit maakt dat de samenleving in staat is om lokaal veerkrachtig te zijn, ook als hulp van buitenaf achterwege blijft. Het economisch systeem als geheel blijft onder de gegeven omstandigheden optimaal functioneren.

7.3. Lessen uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog toegepast in de even­wichts­eco­nomie

In 5.1. is aan bod gekomen dat onder andere de economische steun van de VS Europa na de Tweede Wereldoorlog de mogelijkheid heeft gegeven om er weer bovenop te komen. Zonder steun is het na de Eerste Wereldoorlog niet gelukt.

Dit soort hulp is als het ware ingebakken in de ev ec: De ev ec kent namelijk zogenaamde regio's. Een regio werkt samen met een beperkt aantal andere regio's. En bij het calamiteiten kan het samenwerkingsverband breder getrokken worden.

Bij die samenwerking is economische samenwerking een belangrijk onderdeel. Dan wordt gekeken hoe zijn alle partijen het beste geholpen zijn. Als een regio getroffen wordt door een ramp dan zullen andere regio's bijspringen in de wetenschap dat zij ook geholpen worden als het eens tegen zit.

De samenwerking is namelijk, net als alle samenwerking in de ev ec, gericht op fairness. Samenwerking is niet gericht op het maximale voor jezelf eruit halen. Samenwerken betekent, kijkend naar het eigen belang en het belang van de ander komen tot afspraken waarmee alle partijen tot zijn recht komen.

De samenwerkingsstructuur van de ev ec heeft meer economische potentie dan de manier waarop de vrije markt functioneert. Economische samenwerking levert alle partijen namelijk meer op dan concurrentie.
Ook de productieketens in de ev ec functioneren beter dan de productieketens in de vrije markt.

De samenwerkingsstructuur en de structuur van de productieketens maakt dat de ev ec ten alle tijden een goed functionerend economisch systeem heeft. Hierdoor zijn regio's beter in staat om economische hulp te bieden bij rampen en calamiteiten. Na 1945 was de oorlog over en er werd weer opgebouwd. Geleidelijk kon er weer vertrouwen in de toekomst ontstaan.

Vanaf 2040 blijven de rampen op ons afkomen, tot ver na 2100. De ev ec is in staat om het economisch systeem overeind houden en de samenleving te laten samenwerken bij het omgaan met de rampen. Door de netwerken van aandacht en begeleiding blijft iedereen betrokken bij de samenleving. Sociale cohesie blijft overeind in de ev ec.

Dit maakt dat mensen vertrouwen in de toekomst blijven houden. En vertrouwen in de toekomst maakt dat de samenleving veerkrachtig blijft en een weg omhoog mogelijk is.

7.4. De even­wichts­eco­nomie is principieel geschikt om een weg omhoog te vinden

We zullen de problemen die op ons afkomen niet meer oplossen door op dezelfde manier door te gaan: Wat aanpassingen in de vrije­markt­economie zijn niet meer voldoende hebben we gezien in 5.2.. Bij 3. is onder andere aan bod gekomen dat de economie en het financiële stelsel van de vrije markt niet lang na 2040 zal instorten. In 5.2. zijn de principiële nadelen van dit stelsel toegelicht.

Het financiële stelsel van de ev ec heeft deze nadelen niet en kan dan gewoon blijven functioneren na 2040: Binnen de ev ec heeft geld een andere functie dan in de vrije­markt­economie. Hierdoor is het mogelijk om binnen de ev ec een geldsysteem te hanteren waarbij geen economische groei nodig is. Lang voordat het financiële stelsel van de vrije markt instort zal de ev ec overgegaan zijn op een eigen muntstelsel. Het beschikt dan ook ook over eigen (lokale) financiële organisaties. Ook is de ev ec is een efficiënter economisch systeem. Veel economische activiteiten die noodzakelijk zijn in de vrije­markt­economie zijn overbodig binnen de ev ec. De economie kan zo op een lager pitje draaien terwijl we toch de producten en diensten krijgen waar echt behoefte aan hebben. De manier waarop de economie georganiseerd is zorgt ervoor dat ons welbevinden zal toenemen. In 5.2. wordt duidelijk gemaakt dat de vrije markt een grote crisis opblaast tot nog grotere proporties. En dat gaat tijdens het omslagtraject gebeuren.

In 7.3. is ook aangekaart dat de ev ec door economische en andere vormen van samenwerking tussen regio's, organisaties en burgers optimaal weerbaar is tijdens een crisis. Hierdoor kan de samenleving optimaal blijven functioneren. Tijdens iedere crisis is mogelijk om organisaties en de activiteiten van mensen zodanig in te zetten dat dit een optimaal resultaat levert voor de samenleving als geheel.

Ook zorgt de structuur van de ev ec ervoor dat mensen in tijden van crisis er gemeenschappelijk de schouders onder willen zetten.

7.5. Smeltkroes aan ideeën en technische ontwikkelingen biedt in de even­wichts­eco­nomie een weg omhoog

In 5.3. hebben we gezien dat de dynamiek van een samenleving in de vrije­markt­economie tijdens chao­tische tijden alleen maar leidt tot meer chaos. Daarmee is er een slechte voe­dings­bodem is voor het ontstaan van vruchtbare ideeën en innovatieve ontwikkelingen.

De samenwerking en de sociale cohesie zorgt ervoor dat als er problemen ontstaan men bereid is om er samen de schouders onder te zetten. En omdat de samenleving als geheel in staat is om haar eigen lokale economie en alle lokale organisaties te sturen wordt het samen de schouders eronder zetten een stuk gemakkelijker.

Ook is bij innovatie zeer brede samenwerking mogelijk. In principe kan er wereldwijd worden samengewerkt. Bij innovaties zal iedere organisatie voor wie de ontwikkelingen relevant zijn meedoen. Hierdoor is innovatie in de ev ec veel grootschaliger en krachtiger dan in de vrije markt.

Bovendien kunnen, als de zaken even niet lopen in een regio, andere regio's verder werken aan ideeën en producten die het geheel vooruit helpen.

Al met al creëert de dynamiek in de ev ec een vruchtbare voe­dings­bodem is voor het ontstaan van succesrijke ideeën en innovatieve ontwikkelingen. Ontwikkelingen die de gehele samenleving verder brengen. In 5.3. hebben we gezien dat in de vrije markt een smeltkroes aan ideeën niet werkt zonder centrale regie en waarschijnlijk te laat resultaten oplevert. Je zou de oorzaak daarvan ook zwart/wit kunnen omschrijven als een zoektocht van ondernemers naar hoe zij persoonlijk het beste af kunnen zijn met duurzaamheid, terwijl duurzaamheid gaat over hoe de samenleving en de Aarde het beste af is. Niet het beste product maar het product waarmee investeerders het meeste voordeel kunnen behalen zal de markt bereiken.

De ondernemers in de ev ec richten een organisatie met steun hebben van de Verbindende Organisatie en daarmee met steun van van de samenleving. Door die steun beschikken zij ook over voldoende inkomsten en hebben zij geen focus op geld verdienen. Daardoor richten zij zich ook op de belangen van de samenleving en komt duurzaamheid centraal te staan. Zij hebben de mogelijkheid om optimaal met andere organisaties en onderzoekers samen te werken omdat er geen concurrentie is. We hebben net al gezien dat bij innovatie zeer brede samenwerking mogelijk is. En in principe wereldwijd kan worden samengewerkt.

7.6. Gedragsverandering essentieel onderdeel van de even­wichts­eco­nomie

In 5.4. is na voren gekomen dat ons gedrag klimaatverandering veroorzaakt. Velen gaan ervan uit of hopen dat zij hun gedrag niet hoeven te veranderen omdat er toch wel weer technische of politieke oplossingen zullen worden gevonden. We hebben gezien dat dit geen realistische optie is.

In 2.3. en 2.4. hebben we al gezien dat gedragsverandering wel mogelijk is in de ev ec. Hier lag de focus op verandering van het individuele belang bij een sociale dilemma.
Hier gaan we dit op een manier toelichten die de kern van de ev ec raakt. We zullen nu zien dat de manier van samenwerken in de ev ec resulteert in duurzaam gedrag.

Deelnemers aan de ev ec zullen zich flexibeler opstellen omdat deze economie en deze manier van samenleven veel meer kansen en mogelijkheden biedt. In de ev ec staat namelijk de mens centraal niet het geld. Die flexibiliteit maakt dat mensen zich ook gemakkelijker aan kunnen passen aan zaken die van belang zijn voor de samenleving en het milieu. De brede intensieve samenwerking in de ev ec betekent dat alle betrokkenen een gelijkwaardige langdurige relatie met elkaar aangaan. Een langdurige relatie bouw je met elkaar op door rekening te houden met elkaars wensen en behoeften. Door die langdurige relatie ben je ook eerder bereid je gedrag te veranderen als je het samenwerkingsverband daarmee kunt ondersteunen. Ook zal het samenwerkingsverband het individu ondersteunen bij het daadwerkelijk veranderen van zijn/haar gedrag. Door het samenwerkingsverband zijn burgers en organisaties veel meer gefocussed op de wensen en behoeften van de samenleving. Echt samenwerken betekent een langdurige relatie aangaan en daarmee onstaat ook een focus op goede gemeenschappelijke toekomst. En in een samenleving waarin de mens centraal staat en niet het geld zijn het milieu, de omgang met onze Aarde belangrijk. Een andere belangrijke reden waarom samenwerking richting duurzaamheid gaat is dat organisaties hun klanten niet stimuleren om meer te kopen maar vragen waar echt behoefte aan is. De afwezigheid van de reclame en big data sector gericht op het aanwakkeren van de kooplust van de consumenten zorgt ervoor dat consumenten zich meer bewust kunnen worden van waar zij echt behoefte aan hebben.
Hierdoor zal het gedrag van mensen als consument ook gaan verduurzamen. Deelnemers aan de ev ec komen in een sociale omgeving terecht waarin iedereen duurzaamheid de normaalste zaak van de wereld vindt en daar ook naar handelt. In zo'n sociale omgeving zorgt groepsdruk ervoor dat nieuwkomers of mensen die liever toch wat meer op hun eigen belang letten zich vanzelf duurzamer gaan gedragen.

7.7. Duurzaamheid staat centraal in het economisch systeem en in de samenleving

Voor bedrijven of boerenbedrijven in de vrije markt speelt geld verdienen uiteraard een belangrijke rol. Minder aandacht voor het milieu betekent in de vrije markt vaak kostenbesparing. Met regelgeving kun je ondernemers dwingen om milieumaatregelen te nemen. Maar we weten allemaal dat men dan de grenzen opzoekt of er overheen gaat.

In de ev ec brengt meer aandacht voor het milieu niet minder geld in het laatje. Hier worden organisaties juist afgerekend op hoe zeer zij met hun activiteiten bijdragen aan het algemeen belang. En duurzaamheid is in het belang van ons allemaal. Alle toeleveranciers, ook als het multinationals zijn, kunnen alleen klanten in de ev ec bedienen als zij zelf onderdeel daarvan zijn. Hierdoor wordt duurzaamheid op een brede schaal gedragen. Bij bedrijven ligt de focus begrijpelijkerwijze vaak op de korte termijn en op het bedrijfsbelang. Duurzaamheid is meer iets van de lange termijn en het algemeen belang.
Eerder is al toegelicht dat de politiek gericht is op de dynamiek van de vrije markt en dus ook meer de neiging heeft om de nadruk op de korte termijn te leggen.

De grootschalige, langdurige samenwerking tussen mensen en organisaties in de evenwichts­economie is alleen mogelijk als men investeert in elkaar en elkaars toekomst. We hebben in de voorafgaande subparagraaf 7.6. gezien dat hierdoor een heel ecosysteem gericht is op duurzaamheid en de lange termijn ontstaat.

Hierdoor gaat de politiek zich ook meer richten op samenwerking. In democratieën is dat zeker het geval omdat burgers denken in termen van samenwerking, duurzaamheid en lange termijn en ook partijen kiezen die dat centraal zetten. Maar ook in meer autoritaire regimes zullen de leiders samenwerking meer gaan toelaten als op economisch gebied nauwelijks meer om de ev ec heen kunnen. Of als in hun land burgers meer en meer initiatieven in de ev ec gaan nemen en dat ook leidt tot voordelen voor het regime. Maar daarover meer bij 7.12..

7.8. Klimaatverandering beter te voorkomen en op te vangen in even­wichts­eco­nomie

In paragraaf 3.1. is onderbouwd dat dat de temperatuurstijging tgv klimaatverandering in 2100 fors boven de 2 graden uitkomt en daarna verder zal stijgen. Hierdoor zal ons leven er al voor 2050 heel anders gaan uitzien en generaties lang zullen mensen voornamelijk bezig zijn met overleven.

Het mag duidelijk zijn dat om klimaatverandering tegen te gaan enorme veranderingen nodig zijn in onze economieën en onze samenlevingen. In 7.1. hebben we gezien dat voor deze verandering een echte systeemverandering nodig is. In 7.1. is verder toegelicht dat de systeemverandering die de ev ec bewerkstelligt tot substantiële verbeteringen gaat leiden.

Voor wie zich even in de materie verdiept zijn de hoofdlijnen snel duidelijk: minder energieverbruik, alleen duurzame energiebronnen, véél minder spullen kopen, geen vlees, niet vliegen.
Aan technische kennis dus geen gebrek. Maar doordat in de vrije markt de benodigde systeemverandering uitblijft leidt deze kennis niet tot veranderingen die het tij kunnen keren.
De ev ec brengt wel de benodigde systeemverandering. De elementen relevant voor de klimaataanpak zijn:

• Maatregelen worden in samenhang met de andere problemen geschetst in 3. genomen
  Zoals in 5.4. al uitvoerig aan de orde is gekomen hebben veel oplossingen voor (milieu)problemen uiteindelijk weer andere milieuproblemen veroorzaakt. Bij een (technische) oplossing voor een milieuprobleem moet daarom eerst naar het grotere plaatje gekeken worden.
  Aanvullend hierin: Oplossingen voor het klimaatprobleem zouden een ander probleem genoemd bij 3. mogelijk kunnen verergeren. De maatregelen voor de bij 3. genoemde problemen zouden in samenhang met elkaar doordacht moeten worden. Bij 8. is hier een eerste aanzet toe gegeven. In 8.4. wordt daarbij ingegaan op het klimaat.
• Maatregelen zijn effectief als ze gecoördineerd door één centrale organisatie in de maatschappij gebracht worden.
  In 5.3. is toegelicht dat we de langdurige rampenperiode die op ons afkomt alleen te boven kunnen komen als de dingen die we doen gecoördineerd worden door één centraal orgaan. Dit orgaan moet ook de mogelijkheden hebben om maatregelen goed te laten landen in de maatschappij. In de ev ec vervullen de zogenaamde Verbindende organisaties die verbindende rol.
• Als een besluit genomen is dan gaan alle neuzen dezelfde kant op staan
  Als er in Nederland een besluit genomen is ontstaat het kruiwagen-kikker effect: De kruiwagen heeft de kikkers een bepaalde richting op gebracht. Maar als ze, nadat ze de kruiwagen hebben verlaten, geacht worden zelfstandig de aangegeven weg te vervolgen springen ze allemaal een andere kant op.
  De ev ec stimuleert en activeert mensen om tegenstellingen te overwinnen en gemeenschappelijk op te treden. Ook hier heeft de Verbindende organisatie weer een verbindende rol, zowel bij burgers als organisaties.
• De concrete klimaatmaatregelen zijn effectief als ze gedragen worden door de economie en de samenleving
  In de vrije markt blijft een klimaatmaatregel altijd leiden tot freerider gedrag. Een economie met individualisme, concurrentie en eigen belang eerst, heeft te veel free-rider gedrag gedrag. In de ev ec staat samenwerken centraal. De samenwerkingsstructuur van de ev ec is zo dat het voor de individuele burger meer loont om het algmeen belang te dienen. Als het algemeen belang dient geniet je van de vele voordelen van de ev ec. Nastreven van eigen belang leidt tot deelname aan de vrije markt, waardoor je weer terug bij af bent.

In het VN klimaatrapport uit 2022 met de 2,4 - 2,6 graden voorspelling wordt ook gekeken naar welke landen daar een grote bijdrage aan leveren. Vooral China, India, Rusland, Turkije, Brazilië en Saoedi-Arabië zijn grote uitstoters van broeikasgassen en zij blijven achter bij de reductie daarvan. China stoot zo'n 15 miljard ton CO2 aan broeikasgassen uit. Dat is een kwart van de werelduitstoot. En dat is bijna vier keer zoveel als de Europese Unie. ^[7.1.1.3]

Maar veel van de uitstoot in China vindt plaats bij het produceren van goederen voor het Westen. Dus daar is ook voor de EU ook nog een wereld te winnen.
Bij 7.12. wordt toegelicht waarom de ev ec de ev ec in aanloop naar 2040 en daarna zal groeien en de potentie heeft om een mondiale economisch systeem te worden. Hierdoor zal de ev ec de uitstoot van de reuzenuitstoters langzaam maar zeker drastisch gaan verminderen:

Ten eerste worden goederen in principe zo lokaal mogelijk geproduceerd. Daardoor is duurzame productie vanzelfsprekend. Hierdoor zal de export van niet duurzame / klimaatonvriendelijke goederen vanuit China sterk verminderen.

Ten tweede zullen de goederen en diensten die van verder weg komen op den duur moeten voldoen aan de normen en waarden ook binnen de ev ec gelden. Voor goederen die buiten de ev ec geproduceerd worden, wordt aan de producent gevraagd om geleidelijk aan telkens meer binnen de kaders gesteld door de ev ec te gaan functioneren. Uiteindelijk zal het bedrijf of een deel ervan een organisatie gaan vormen binnen de ev ec. als dat niet haalbaar is dan zal de ev ec zelf vergelijkbare producten gaan produceren. de ev ec heeft dan daarvoor genoeg economisch gewicht en meer dan voldoende innovatiekracht.

Natuurlijk rijst dan bij de kritische lezer weer de vraag of deelnemers aan de ev ec het zich kunnen permiteren om deze producten, waar in de vrijemarkteconomie een hoger prijskaartje aan hangt, te kunnen kopen. Zoals al op meerdere plaatsen ter sprake is gekomen is dat binnen de ev ec geen belemmering. In de ev ec is het gemiddelde prijspijl aanzienlijk lager dan in de vrijemarkt, ook als er uitsluitend duurzame keuzes gemaakt worden.

Ten derde zal de ev ec haar geopolitieke invloed gaan gebruiken om ook goederenstromen die buiten de ev ec om lopen te verduurzamen. Meer over de ev ec en geopolitiek in 7.12..

7.9. Biodiversiteitsverlies beter op te vangen in even­wichts­eco­nomie

In paragraaf 3.2. hebben we gezien dat er ingrijpende wereldwijde maatregelen nodig zijn om biodiversiteitsverlies te stoppen. Het rapport dat hieraan ten grondslag ligt ^[3.2.12] spreekt van "Onmiddellijke inspanningen, een bredere duurzaamheidsagenda en een ongekende ambitie en coördinatie". In 3.2. is aangestipt dat dit waarschijnlijk moeilijk te realiseren in het huidige economische en politieke klimaat.

We gaan nu bespreken in hoeverre deze en andere aanbevelingen uit de studie 'Bending the curve of terrestrial biodiversity' ^[3.2.12] wel te realiseren zijn in de even­wichts­eco­nomie. Voor de biodiversiteit en natuurlijk ook voor het klimaat zijn onmiddellijke wereldwijde inspanningen vereist. Dit kan de ev ec rond 2020 nog niet waarmaken. Uiteraard heeft de even­wichts­eco­nomie de tijd en de gelegenheid nodig om te groeien.

Daarom wordt teruggegrepen naar het centrale thema van deze paragraaf 7: Kan de even­wichts­eco­nomie vanaf 2040 of iets eerder een goede bijdrage leveren aan een weg omhoog naar een samenleving die leefbaar is? Daarbij focussen we nu op biodiversiteitsverbetering. Het rapport^[3.2.12] geeft aan dat een brede duurzaamheidsagenda essentieel is voor het verbeteren van de biodiversiteit. In deze paragraaf 7. komen alle onderwerpen aan bod die geheel of gedeeltelijk gelinkt kunnen worden aan duurzaamheid. Bij deze onderwerpen wordt duidelijk gemaakt dat de even­wichts­eco­nomie een veelal belangrijke bijdrage gaat leveren aan het oplossen van deze duurzaamheids issues. In het rapport ^[3.2.12] wordt aangegeven dat een ongekende ambitie nodig is om biodiversiteitsbehoud te bewerkstelligen. In de vrije markt zorgt het free-rider gedrag gedrag ervoor dat die ongekende ambitie nauwelijks waar te maken is. Niet door burgers, bedrijven en door overheden. In 7.7. is aan bod gekomen dat alle elementen voor zo'n ambitie wel aanwezig zijn in de ev ec.

Er is nogal wat coördinatie nodig om een samenhangend pakket aan maatregelen wereldwijd te kunnen uitvoeren. Hiervoor is de ev ec bij uitstek geschikt omdat lokale en mondiale samenwerking de kern van het systeem is. Ook maakt de samenwerking binnen de ev ec mondiaal gecoördineerde innovatie vanzelfsprekend. Zoals we in de literatuur bij paragraaf 3.2. hebben kunnen zien, zijn er zeer veel vormen van biodiversiteitsverlies en er zijn meerdere oorzaken. Om biodiversiteitsverlies tegen te gaan blijkt een uitgebreid pakket van samenhangende maatregelen nodig. ^[3.2.12] In deze context is het niet van belang om te bespreken welk type maatregelen hoe geïmplementeerd zouden kunnen worden.

Net zijn ambitie en coördinatie aan bod geweest. We gaan nu bekijken of de ev ec qua structuur geschikt is om dit soort maatregelen optimaal uit te voeren. Globaal zijn er twee type maatregelen. Het eerste type maatregelen zijn maatregelen waarbij we gedane schade aan de natuur, aan het milieu ongedaan maken. Daarbij gaat het om het anders inrichten van het landschap en van onze steden en het aanpakken van milieuverontreiniging. (Klimaatverandering is al in 7.8. besproken.)

Bedrijven en burgers in de vrije markt zullen deze uitdagingen minder snel oppakken. Zij zullen al snel wijzen naar de overheid. En de overheid zal al snel kijken naar de kosten. Bij kabinet dat uiteindelijk de handschoen zal moeten oppakken weegt zwaar wat de achterbannen van de regeringspartijen willen. Ook is van belang of voor eventuele maatregelen een politieke meerderheid te vinden is.

Burgers en organisaties in de ev ec zullen dit, vanuit hun hun focus op duurzaamheid, wel snel willen oppakken. In 7.6. is duidelijk gemaakt dat het economisch systeem flexibel genoeg is om deze veranderingen te dragen. De overheid zal initiatieven vanuit de economie en de samenleving op dit punt wel verwelkomen en daarom op den duur gaan samenwerken met de ev ec. Het tweede type maatregelen zijn maatregelen waarbij we zo omgaan met de Aarde dat we geen schade aanrichten. Voor biodiversiteit is het verduurzamen van de voedselketen daarbij een belangrijke stap daarbij. Het gaat dan om minder voedselverspilling in de totale keten en gedragsverandering van de consument door minder dierlijke producten en meer plantaardige producten.
Omdat in de ev ec alle toeleveranciers uit de voedselketen zoveel mogelijk worden ondergebracht in de ev ec is de gehele voedselketen gericht op duurzaamheid. Samenwerking tussen alle betrokken organisaties versterkt dit.

Hierdoor is de hele voedselketen in staat om als één geheel, zonder te hoeven bezig te zijn met concurrentie, verbeteringen aan te brengen. Het verminderen van voedselverspilling is een aspect daarvan.

Het verduurzamen van de voedselketen kan niet zonder de consument. Als het bijvoorbeeld gaat om gedragsverandering als zo weinig mogelijk vlees eten dan zijn consumenten in de ev ec bij dit soort Essentiële zaken meer gericht op het belang van de samenleving. Deze focus op wat voor iedereen het beste is maakt zij hun gedrag aanpassen. Zoals we al in 7.6. zagen, wordt de consument hierin meegenomen door het economisch systeem.

7.10. Milieuverontreinigingen goed aan te pakken in even­wichts­eco­nomie

In paragraaf 3.3. is toelicht dat milieuverontreinigingen nu en zeker in de nabije toekomst een grote impact zal hebben op ons leven.

Dit geeft aan dat milieuverontreiniging qua omvang vergelijkbaar is met klimaatverandering en biodiversiteitsverlies.



Het Europees Milieuagentschap doet in haar rapport uit 2019 een aantal verstrekkende aanbevelingen om onder andere milieuverontreiniging aan te pakken. ^[7.10.3] Het Europees Milieuagentschap richt haar aanbevelingen aan de Europese overheden. We hebben echter bij 7.1. gezien dat overheden een bescheiden rol kunnen en zullen spelen als het gaat om duurzaamheid. En we hebben bij 6.2. gezien dat dat na 2040 zeker niet het geval zal zijn.
"Misschien is de belangrijkste factor die ten grondslag ligt aan de aanhoudende uitdaging op het gebied van milieu en duurzaamheid in Europa dat zij onlosmakelijk verbonden zijn met economische activiteiten en levensstijlen." citaat Europees Milieuagentschap 2019 ^[7.10.3]
Daarmee zegt het Europees Milieuagentschap dat het milieuvraagstuk in wezen hetzelfde vraagstuk is als het vraagstuk over duurzaam­heid, het klimaat en de biodi­versiteit uit de voor­afgaande paragrafen.

'Uitdagingen op het gebied van milieu en duurzaamheid zijn veroorzaakt door economische activiteiten en levensstijlen.' In het voorafgaande is al op diverse plaatsen aangetoond dat dit alleen te trotseren is door systeemverandering. In 7.1. is geconcludeerd dat systeem­verandering alleen kan met een ander economisch systeem. Een ander economisch systeem waaraan normen en waarden ten grondslag liggen die het goed omgaan met elkaar, de Aarde en al haar levensvormen vanzelfsprekend maken. En in de voorafgaande paragrafen is uitgebreid toegelicht hoe dat in de ev ec wordt vormgegeven.

7.11. Grondstoffenproblematiek beter op te vangen in even­wichts­eco­nomie

In paragraaf 3.4. is aangegeven dat vanaf 2040 de eerste grondstoffen moeilijker verkrijgbaar zullen worden. Geleidelijk aan zullen meer grondstoffen schaars worden.

Tijdens de energietransitie ontstaat er schaarste van onmisbare grondstoffen. Ook de wereldwijde fosfaatvoorraad essentieel voor het maken van kunstmest zal snel opraken.

In deze subparagraaf wordt je meegenomen in waarom de grondstoffenproblematiek beter te hanteren is in de ev ec. Hierbij wordt gekeken vanuit meerdere invalshoeken.
In 8.7. wordt meer in detail bekeken welke concrete maatregelen er genomen kunnen worden om, gegeven de omstandigheden, optimaal te blijven functioneren tijdens de telkens groter wordende grondstoffencrisis.

De circulaire economie ^[3.4.16], waarin afval de nieuwe grondstof is, gaat de grondstoffenschaarste niet oplossen. ^[3.4.17]


De circulaire economie leeft vooral bij overheden en belangenbehartigers van bedrijven, maar in 2020 bij een minderheid van de bedrijven. Het wordt geleidelijk aan populairder.
Cradle to cradle is rond 2020 niet meer zo in trek. Bedrijven maken mogelijk nauwelijks gebruik van cradle to cradle omdat de grondigere benadering minder aansluit bij hun zoektocht naar unieke verdienmodellen en naar kostenbesparing. Probeer een keer om alle producten die je naar de milieustraat/milieupark brengt zodanig te demonteren dat er alleen delen overblijven die uit één materiaal bestaan en dus optimaal te hergebruiken zijn. Al was het maar in gedachte. Dan realiseer je je al dat optimaal hergebruik van alle producten die nu (rond 2020) in de handel zijn ondoenlijk is.
Kijk dan ook eens in de milieustraat/milieupark naar wat en hoeveel er wordt weggegooid. Kijk eens naar hoe druk het is. Als je dat tot je door laat dringen dan realiseer je je dat we daar niet altijd mee door kunnen gaan. In zowel bij de de circulaire economie als bij cradle to cradle wordt ervan uitge­gaan dat we ons vertrouwde consumptie­patroon zo veel mogelijk kunnen voortzetten. Door een gang naar de milieu­straat of het milieu­park zou je hierover al kunnen gaan twijfelen. Maar in de loop van deze sub­paragraaf zal blijken dat ons consumptie­patroon drastisch omlaag zal moeten. De principes van de circulaire economie (en cradle to cradle) werken averechts in de vrijemarkteconomie. De circulaire economie werkt in grote lijnen met het opknappen van producten, hergebruik van onderdelen/grondstoffen en producten met een langere levensduur. Dit heeft in de vrije markt niet altijd het gewenste effect:

• Als bijvoorbeeld meer goederen worden opgeknapt door bedrijven dan ontstaat er een markt die er daarvoor nog niet was. De markt van refurbished mobieltjes bijvoorbeeld concurreert maar beperkt met nieuw. Dus door producten op te knappen wordt de markt groter, een ongewenst effect.
• Als een product gemaakt wordt met een hergebruikte grondstof dan wordt de prijs van de niet hergebruikte grondstof lager. En wordt dus weer aantrekkelijker om de niet hergebruikte grondstof te gebruiken.
• Als de producten langer meegaan dan houdt de consument geld over dat hij ook zal gebruiken voor niet-duurzame consumptie.
• Als de producten van een bepaalde producent langer meegaan dan is de kans groter dat die producent het aflegt tegen de andere minder duurzame producten.

De vrije markt is primair gericht op winst en dat is ondergeschikt aan het zoveel mogelijk ontzien van grondstoffen in de Aarde. In de meeste literatuur over dit onderwerp valt te lezen dat ons huidige systeem anders moeten worden ingericht. Sommigen hebben het over een ‘radicaal nieuw economisch model’ of een ‘nieuwe manier van kijken naar de relatie tussen markten'. Want een circulaire economie functioneert gebrekkig als financiële waarden ondergeschikt zijn aan de ecologische grenzen. In de ev ec bepalen niet financiële mechanismen hoeveel grondstoffen aan de Aarde worden onttrokken.
Dat wordt afgestemd binnen de samenleving op basis van wetenschappelijke inzichten. De organisaties voor sturing en samenwerking begeleiden dit afstemmingsproces en zien erop toe dat er ook gebeurt wat is afgesproken.

De burgers in de ev ec zijn gericht op een duurzame toekomst en zij zullen daarom ook de grootste waarde hechten aan de principes die ten grondslag liggen aan circulair en cadle to cradle.
Maar burgers zullen zich ook als consument duurzamer gedragen doordat de ev ec dit gedrag stimuleert.
En omdat alle organisaties dienstbaar zijn aan hun lokale samenleving zullen zij de duurzame koers uitgezet door de samenleving volgen. Het jaarlijks gebruik van grondstoffen groeide wereldwijd van 27 Gt (Gt=1 miljard ton) in 1970 tot 92 Gt in 2017. Een toename 220%. In diezelfde periode was de economische groei 280%. De stijging van het grondstoffen gebruik houdt dus gelijke tred met de economische groei.

De binnen de vrije markt noodzakelijke economische groei maakt dat we de Aarde blijven uitputten:
Het grondstoffenverbruik stijgt dus met de economische groei. Zelfs al zouden we alle grondstoffen en/of onderdelen volledig kunnen hergebruiken dan zal de hoeveelheid gerecyclede grondstoffen nog altijd kleiner zijn dan de benodigde hoeveelheid grondstoffen. De groei maakt een circulaire economie dus onmogelijk.

Kijk je ook nog naar de groeiende vraag naar zeldzame metalen voor bijvoorbeeld mobieltjes dan zie je dat de circulaire economie daar geen antwoord op kan geven. Economische groei is overbodig in de ev ec. Door de burgers centraal te stellen in plaats van het geldsysteem kan een bloeiende economie ontstaan zonder noodzaak voor groei.
En zoals al eerder vermeld zullen burgers anders gaan denken over consumeren. Er is dan geen behoefte aan meer producten. Het woordje moet roept bij nogal wat mensen weerstand op. Toch is het woord moet in de titel wel van toepassing:

Veel mensen op Aarde leven in armoede. En de wereldbevolking groeit. Iedereen wil op zijn minst een menswaardig leven.

Maar als iedere wereldburger een leven gaat leiden zoals wij dat nu doen dan hebben we drie of vier Aardes extra nodig. Dus moeten we ons gedrag allemaal gaan aanpassen aan de grenzen van de Aarde. Deze gedragsaanpassing is niet alleen noodzakelijk voor het goed omgaan met onze grondstoffen. Gedragsverandering is uiteraard een veel besproken thema in 7. en 8.. Omdat dit onderwerp breed is en details in 7. en 8. uitvoerig aan bod komen wordt nu volstaan met een globale toelichting.
Gedragsverandering lukt nauwelijks binnen de vrije markt. De ev ec vormt een zinvol alternatief omdat deelnemers aan de ev ec hun gedrag op een vanzelfsprekende wijze aanpassen aan wat goed is voor de Aarde. Zowel de mensen die nu nog te veel consumeren, als de armeren die door de ev ec snel een weg kunnen vinden naar een menswaardig bestaan. Wat zijn de mogelijkheden en uitdagingen bij het circulair maken van bepaalde typen afvalstromen?
We beginnen met een inventarisatie van de bulk afvalstromen: De EU streeft naar volledige circulariteit in 2050. Een belangrijke stip aan de horizon. De Nederlandse situatie geeft al aan dat er nogal wat uitdagingen zijn. Kijk je naar de door multinationals gehanteerde praktijken dan lijkt circulair nog ver weg.

Van de wereldwijde geproduceerde spullen landt een aanzienlijk deel ongebruikt als chemisch afval op gigantische afvalbergen veelal in derdewereldlanden. ^[3.3.5]



Voor een multinational als Amazon is het goedkoper om de vele teruggezonden spullen niet te hergebruiken. Het controleren van de teruggezonden goederen en het opslaan ervan is duurder dan het dumpen en nieuwe kopen. Onder druk van de publieke opinie heeft het bedrijf haar werkwijze rond 2020 aangepast. Naast deze niet circulaire instelling van veelal multinationals zijn er ook andere belemmeringen.
Een aspect van circulair is dat bij het hergebruiken van grondstoffen en materialen vaak veel energie nodig is. Ook als alle energie via duurzame bronnen (wind, zon) opgewekt zouden worden dan nog is er energie nodig om die windmolens en zonnepanelen te maken. Echter maar een klein deel van de energie (Nederland zo'n 11% in 2021) wordt duurzaam geproduceerd. Voor België zijn er geen vergelijkbare onderzoeken naar circulariteit van de gehele economie gevonden. België doet het in dit opzicht wel iets beter dan Nederland. Als het gaat de bulk aan afvalstoffen dan is dus een aanzienlijk deel niet circulair te maken. Als het gaat om het circulair maken van bulkstoffen dan zijn er globaal twee typen oplossingen te onderscheiden: Technische aanpassingen (in de breedste zin) en gedragsverandering.
Het merendeel van de wetenschappers realiseert zich wel dat technische oplossingen van relatief korte duur zullen zijn. De economische groei en de groei van de wereldbevolking zorgt ervoor dat de mensheid weer snel met de beperkingen van de aardse grondstoffen te maken krijgt.
Maar ook van gedragsverandering zien veel wetenschappers als moeilijk haalbaar. Men beveelt gedragsverandering wel aan en hoopt overheden dit teweeg gaan brengen.

In 7.6. is al aan bod gekomen dat in de ev ec gedragsverandering die ervoor zorgt dat toekomstige generaties ook nog een goed leven kunnen hebben vanzelfsprekend is. Als deze zorg voor onze kinderen betekent dat we anders moeten omgaan met onze grondstoffen dan kan en zal de samenleving in de ev ec daar op anticiperen. In 3.4. is aangegeven dat zeldzame aardmetalen voor de elektronica tijdens het omslagtraject schaars gaan worden. Ook de aardmetalen die een vitale rol spelen bij de bouw van windmolens, zonnepanelen en elektrische auto's zullen door de grote vraag tijdens de energietransitie schaars worden. In de vrije markt is het 'business as usual' totdat er geen ontkomen meer aan is. We gaan door op de oude manier totdat het niet meer kan. Dan ontstaan er gigantische tekorten en er is geen uitgestippeld plan over hoe verder.

Als de grondstoffen voor onze computers en onze mobieltjes echt schaars worden dan is er in de vrije markt dus weinig alternatief. Bedrijven krijgen minder de beschikking over technologie waar ze van afhankelijk zijn. Het economisch systeem gaat daardoor haperen.
En de burger krijgt niet meer wat hij jarenlang als een vanzelfsprekendheid tot zijn beschikking had. De westerse beschaving zal moeilijk kunnen omgaan met dit soort veranderingen, verslaafd als we zijn aan onze moderne verworvenheden. Ook zijn velen moeilijk in staat om zich aan te passen aan een leven met minder moderne technologie. Vraag iemand geboren na 1980 maar eens een dag zonder mobiel door te brengen.

In de vrije­markt­economie leiden deze ontwikkelingen tot een negatieve spiraal omdat we individualistisch zijn ingesteld en gericht zijn op het eigen belang. De geschiedenis leert dat dit soort veranderingen leiden tot veel maatschappelijke onrust, verdeeldheid en agressie. De sociale cohesie neemt af en de samenleving komt in de overlevingsmode. In de ev ec leiden dit soort ontwikkelingen nauwelijks tot serieuze schade aan het economisch systeem. Er zal geen werk­loos­heid ontstaan en het ecosysteem van organi­saties zal worden aangepast aan de nieuwe behoeften van de lokale bevol­king, maar zal gewoon in tact blijven.

We zullen ons gaan voorbereiden op vervangende technologie die waarschijn­lijk minder mogelijkheden heeft. De werkzaamheden in bedrijven en overheden zullen anders -primitiever- moeten worden vormgegeven. Het lange termijn beleid van de ev ec maakt dat we daar tijdig mee beginnen, zoals ook verderop in deze subparagraaf nog wordt toegelicht.

Zoals al in 7.6. toegelicht zijn mensen in de ev ec veel beter in staat om zich aan te passen aan een nieuwe realiteit. Binnen de ev ec kijken mensen hoe zij binnen de geven omstandigheden hun echte behoeften kunnen vervullen. Niet welvaart maar welzijn staat centraal. Om even terug te komen op 'Vraag iemand geboren na 1980 maar eens een dag zonder mobiel door te brengen´: Het mobieltje staat centraal in de vrije markt omdat het mobiel het verdieninstrument van multinationals is. Via het mobiel worden mensen door allerlei platforms benaderd met producten en diensten. De Googles, Facebooks en Tiktoks van deze wereld hebben er alle belang bij om ons zoveel mogelijk online te houden. Het effect daarvan is dat we veel minder persoonlijk contact hebben en minder met elkaar communiceren terwijl we elkaar aankijken.

In de ev ec zijn we niet meer interessant voor de multinationals omdat we kopen bij organisaties binnen de ev ec. Elders is toegelicht dat er nauwelijks meer plaats is voor multinationals in een volwassen ev ec. Hierdoor krijgen we geen prikkels meer om voortdurend online te blijven.
Ook de mensen die na 1980 geboren zijn zullen daardoor weer de behoefte krijgen aan een gewoon gesprek van mens tot mens. Als een gesprek van mens tot mens weer de norm wordt passen we ons net zo snel weer aan als we verslaafd zijn geraakt aan de smartphone. We gaan elkaar weer in de ogen kijken. Rond 2020 wordt kunstmest op het overgrote deel van de landbouwgronden gebruikt om de grond te bemesten.

Fosfaat is een belangrijke grondstof voor kunstmest. In 3.4. is aan bod gekomen dat als we zo doorgaan hebben rond 2030-2050 de piekwinning van fosfaat hebben gehad. En in principe is het mogelijk om te werken zonder kunstmest.

De EU gaat ervan uit dat met haar Grean Deal de EU zelfvoorzienend zal zijn in 2050. Mits we een grote inspanning verrichten. De Europese Commissie wil het gebruik van 'gewas­beschermings­middelen' tegen 2030 te halveren en het gebruik van kunstmest met 20% te verminderen.

Ook wetenschappelijk onderzoek wijst in de richting van een groter aandeel biologische landbouw. Dit kan ook weer niet zonder gedragsverandering bij de consument.



Bij het bepalen van welke maner van landbewerking het meest geschikt is, zullen er keuzes gemaakt moeten worden. Keuzes waar iedereen zich gaat achter gaat scharen. Anders zal het resultaat niet optimaal kunnen zijn. En dat laatste is nauwelijks mogelijk in een vrije markt.
De EU doet het op dit punt redelijk. En goed gezien de positie waarin de EU zich bevindt. De EU maakt in ieder geval duurzamere keuzes gericht op de toekomst. Het zand in de 'EU landbouw-motor' komt van de boeren die in de positie waarin ze zich bevinden maar moeilijk kunnen/willen veranderen. Maar ook van de lobby rond de landbouwindustrie en van de lidstaten die proberen om er zoveel mogelijk voor zichzelf uit te slepen.

Zoals al meermaals is toegelicht, zal in een volwassen ev ec 'geen zand in de motor' terecht komen. Ook gedragsverandering zal daaraan bijdragen: Het sterk verminderen van onze vlees- en zuivelconsumptie zal veel verbetering brengen.
Hierdoor worden er minder dieren gehouden, hoeft er minder veevoer geproduceerd te worden en is er dus minder landbouwgrond nodig. Dat vermindert het fosfaatgebruik.
Omdat er per inwoner minder landbouwgrond nodig is, wordt de voedselschaarste rond 2050 tgv de wereldwijde bevolkingsgroei beter hanteerbaar.
Ook het klimaatprobleem wordt enigszins verminderd doordat minder veehouderij leidt tot minder broeikasgassen.

Dat mensen in de ev ec bereid zijn tot dit soort gedragsverandering is al uitvoerig aan bod gekomen in 7.6.. Omdat de ev ec gericht is op de lange termijn zal er geanticipeerd worden op toekomstige tekorten aan kunstmest. De integrale aanpak binnen de ev ec maakt dat ook het verlies aan biodiversiteit -7.9.- en de te verwachten wereldwijde voedselcrises vanaf 2030-2050 -7.14.- betrokken worden in het kunstmestbeleid.

De landbouw in de ev ec is georganiseerd rond boerenorganisaties i.p.v. boerenbedrijven. Een organisatie is een samenwerkingsverband tussen de boer en zijn klanten. Door deze organisatievorm zijn boeren optimaal flexibel. Iedere ingrijpende verandering, zoals het overgaan naar biologische landbouw of regeneratieve landbouw, verloopt daarom in principe soepeler. De veranderingen en mogelijke bijbehorende innovaties worden en kunnen worden gedragen door de lokale samenleving, ook financieel.
Het beleid van de ev ec kan daarom soepel worden vormgegeven. In de volgende subparagraaf 7.12. wordt toegelicht waarom de ev ec de potentie heeft om tot een mondiaal economisch systeem uit te groeien. Een mondiaal economisch systeem dat, in ieder geval na 2040, meer economische slagkracht heeft dan de huidige economische grootmachten. Op het moment dat grondstoffen erg schaars zijn of op een andere manier niet beschikbaar zijn, dan kunnen landen daar eigen voordeel mee willen halen.

Als ev ec een economisch systeem van betekenis is dan maken een groot aantal landen onderdeel uit van de ev ec. Deze landen hebben er belang bij om de samenwerking binnen dit economisch systeem, waar ieder land voordeel van is, in stand te houden en niet te schaden.
Deze samenwerking is gebaseerd op fairness. Er wordt daarom gestreefd naar een samenwerking bij de verdeling van grondstoffen waarbij ieder belanghebbend land zoveel mogelijk recht wordt gedaan. De economische slagkracht van de landen binnen de ev ec is rond 2040 maar zeker daarna zo groot dat zij ook in staat zijn landen buiten het de ev ec ertoe te bewegen geen geopolitiek bedrijven met grondstoffen. Unfair handelen wordt afgestraft door de ev ec als geheel.

Daarnaast zullen de economieën van landen die gericht zijn op samenwerking minder een bedreiging vormen dan landen in de vrije markt. Hierdoor is de noodzaak om te domineren, bijvoorbeeld met grondstoffen, voor sommige landen minder urgent.

7.12. Geopolitieke conflicten beter op te vangen in evenwichtseconomie

De voornaamste geopolitieke uitdagingen nog even op een rijtje:
In 3.5. zijn aan bod gekomen de wens van China om Taiwan in te lijven, Rusland dat geopolitiek gezien mogelijk sterker gaat worden en de EU meer gaat bedreigen, het groeien van een scheiding tussen 'het Westen' en landen onder de paraplu van China en Rusland. Zoals hierboven besproken zullen grondstoffen ook onderdeel zijn van deze geopolitiek. President Xi heeft ervoor gezorgd dat hij een grote machtsbasis heeft en dat hij lang aan de macht kan blijven. Het opereren van Xi als absoluut leider zonder echte tegenspraak zou ook die kant op kunnen gaan.

Eerder hebben we gezien dat na 2040 nogal wat problemen op China afkomen en China zijn ambities niet meer kan waarmaken.
Het is daarom te verwachten dat Xi en/of de communistische partij een andere koers zal moeten gaan varen.
en een welvarende middenklasse die zullen handelen op het moment dat de eigen belangen in het geding komen. En zij kunnen ook handelen omdat de problemen van de Chinese regering zo groot zijn dat ze de burgers moeilijker kan controleren.
De welvarende klasse zal haar geld, kennis en kunde elders gaan inzetten waardoor het land in grotere problemen komt. Gelet op de problemen die de bevolking gaat ervaren is in ieder geval veel onvrede te verwachten. Hoe dat uitpakt is moeilijk te voorspellen, maar het zal waarschijnlijk wel zorgen voor interne instabiliteit. Als Xi al veel eerder dan 2040 pogingen heeft ondernomen om Taiwan in te lijven dan zal de Chinese economie waarschijnlijk te maken krijgen met sancties van het Westen. Het hierdoor instorten van de Taiwanese chipproductie zal de wereldeconomie en China's economie hard raken. Hoe de machtsverhoudingen in de wereld daarna zullen zijn is moeilijk te voorspellen. Maar China zal daardoor waarschijnlijk slechter voorbereid op de ontwikkelingen vanaf 2040.

China heeft geen echte bondgenoten op Noord-Korea na. (ook Rusland niet) ^[7.12.1] Op het moment de Chinese economie na 2040 sterk afzwakt wordt de machtspositie wereldwijd wankeler in zullen economisch afhankelijke landen een eigen koers gaan varen.

Met het instorten van de wereldwijde economische activiteiten na 2040 zal de met name de Chinese economie sterk krimpen. Hierdoor zijn veel grondstoffen en producten van buiten minder nodig. Het is daarom te verwachten dat China beduidend minder aspiraties in het buitenland zal hebben. China moet haar grip op het buitenland loslaten. Het is ook te verwachten dat China dan haar ambities met Taiwan (als het nog geen actie ondernomen heeft) zal bijstellen. China heeft al eens in haar geschiedenis onder grote druk de overstap gemaakt naar een ander economisch systeem: Deng Xiaoping, regeerperiode 1978 - 1989, heeft China omgevormd van een gesloten socialistisch economisch systeem naar een economie waarin telkens meer vrije markt werd toegelaten.
Ook na 2040 zal de druk om weer radicale veranderingen door te voeren groot worden.

In 5. en 6. is duidelijk gemaakt dat de vrije markt, op wat voor manier dan ook aangepast, niet voldoet. In 7. en 8. wordt duidelijk gemaakt dat de ev ec wel een weg omhoog zou kunnen bewerkstelligen. Dat kan de communistische partij triggeren. Peking zal uiteraard wel een eigen draai aan de ev ec proberen te geven. Echter daar is maar beperkte speelruimte voor. Want iedere aanpassing richting de oude Chinese situatie leidt al snel tot een systeem dat minder goed functioneert.

Daarbij komt de de ev ec ook een antwoord heeft op andere problemen die kenmerkend zijn voor de vrije markt en waar China ook mee worstelt.
Xi spreekt zich altijd scherp uit tegen " corruptie, extravagante levensstijl en overmatige consumptie" en pleit voor een meer "sober leven". China wil de kloof tussen arm en rijk kleiner maken. Een doelstelling van China is om iedereen uit de armoede te halen. Bij de bovenstaande links wordt toegelicht dat de ev ec een goed antwoord heeft op deze problemen.

Ook is het niet ondenkbaar dat de ev ec na 2040 een groot economisch systeem is, zie toelichting verderop. Als China dan deelneemt aan de ev ec dan zal dat voor China voordelen opleveren.

Als op enig moment na 2040 de nood echt aan de man komt dan is het vrij logisch dat de Chinese overheid in eerste instantie beperkte lokale experimenten met de ev ec toestaat. Omdat die eerste stapjes een veel stabielere, welvarendere samenleving zullen opleveren ligt uitbreiding voor de hand. Ongeacht of de oorlog met Oekraïne na 2022 lang blijft voortduren of snel stopt, Rusland blijft nog een belangrijke geopolitieke speler. Maar zijn rol zal al lang voordat de wereldeconomie instort afnemen zoals we nu zullen zien.



Ook heeft Rusland (via Kazachstan) invloed op meer dan 45% van de Uraniumleveringen wereldwijd. En gezien het toenemend aantal kernreactoren in de wereld worden alle Uraniumleveranciers belangrijk. Als Rusland hiermee geopolotiek gaat bedrijven t.o.v. het Westen dan zal het Westen zal zeker schade van gaan ondervinden.

Al met al zou Ruslands geopolitieke macht in de aanloop naar 2040 kunnen toenemen, maar zeker is dat allerminst. voor minder goed draaiende maatschappij. Omdat intern de zaken niet op orde zijn kan Rusland minder effectief geopolitiek bedrijven. Met het inzakken van de machtsbasis van China na 2040 zal ook de machtsbasis van Rusland verzwakken.

Olie en gas hebben Rusland tot dan toe een sterke positie gegeven. Met het inzakken van de wereldwijde economie zal ook de vraag naar olie en gas inzakken. Rusland kan daardoor minder effectief geopolitiek bedrijven met deze brandstoffen.

Of Rusland uranium en graan nog kan inzetten bij haar geopolitiek is ook afhankelijk van hoe ver de wereldeconomie is ingestort. In de aanloop naar 2040 zal toch een deel van de energievoorziening wereldwijd verduurzaamd zijn. Hierdoor zal ook de vraag naar olie en gas verminderen.

De Russische economie is om een andere reden ook al zwak voordat de wereldeconomie instort:
Een groep regeringsgezinde oligarchen leidt namelijk grote delen van de economie die voornamelijk op olie inkomsten draait. Hierdoor is de economie weinig vernieuwend en heeft Rusland weinig eigen hoogwaardige industrieën. Als dat de eerste serieuze problemen in de globale productieketens optreden dan zal Rusland dat als eerste merken. Het is namelijk voor zeer veel hoogwaardige producten afhankelijk van de wereldeconomie. Het niet meer kunnen importeren van al deze producten zou kunnen betekenen dat de economie slechter gaat draaien.

Het inzakken van de economie door gebrek aan olie-inkomsten en gebrek aan hoogwaardige producten levert minder ruimte voor het bedrijven van geopolitiek.

Voor het Kremlin is een machtig Rusland dat een belangrijke plaats op het wereldtoneel heeft van groot belang. Het lot van burgers is daarbij van ondergeschikt belang.

In de ev ec staan de burgers juist centraal. Dat maakt dat het Kremlin niet enthousiast zal zijn over een ev ec binnen en buiten haar landsgrenzen.

De economie van Rusland is echter maar twee maal zo groot als die van Nederland. China valt na 2040 weg als belangrijke 'partner' en in geopolitiek opzicht zijn er wellicht minder mogelijkheden dan gehoopt.

Na 2040 is de ev ec uiteindelijk het enige systeem dat haar economie nog overeind kan houden, zoals in 7. en 8. uitgebreid wordt toegelicht. Ook heeft de ev ec de potentie om uit te groeien tot een mondiaal economisch systeem. Als na 2040 ook het Kremlin zelf geraakt wordt door de rampen en er is op een gegeven moment behoefte aan een uitweg uit de noodsituatie dan komt eerst China nadrukkelijk in beeld. China komt rond die tijd waarschijnlijk ook tot het inzicht is gekomen dat de manier waarop haar economie en haar samenleving georganiseerd is ook zal leiden tot het verval.

zou de uitzichtsloze situatie een deel van de Russische bevolking ertoe kunnen bewegen deel te nemen aan de ev ec. Omdat de EU nog redelijk draait als de ev ec (hopelijk) genoeg ontwikkelt is zou de Russische bevolking mogelijk hulp van die kant willen aanvaarden.
Of de ev ec dan zijn intrede doet in Rusland en omringende landen hangt ervan af hoe goed de ev ec dan georganiseerd is en hoe zwak het Rissische regime dan is.




Rond 2022 begint de EU met zaken als de Green deal, het neoliberalisme langzamerhand iets te beperken. Dit soort regulering heeft vanaf 1930 al plaatsgevonden en het resultaat rond 2020 is een krachtige vorm van neoliberalisme. De vrije markt blijft echter nog een rotsvast onderdeel van de EU al probeert de EU het algemeen belang centraler te zetten met deze regelgeving. In de EU is het geloof in het neoliberalisme nog lang aanwezig, ook al is daar geen rationele grondslag meer voor.

De ev ec past niet in veel van de wetten die de EU heeft vastgelegd over het functioneren van de vrije markt omdat er binnen de ev ec letterlijk geen vrije markt meer is. Dat gaat op EU niveau wat spanningen opleveren. De groei van de ev ec is het resultaat van de keuze van vrije burgers om zich anders te organiseren. Daarom zal de EU de ev ec niet echt bestrijden. In de EU kunnen burgers verschillende beweegredenen hebben om deel te nemen aan de ev ec. In dit verband worden enkele voor de hand liggende beweegredenen vluchtig besproken:

Burgers in de West-Europese landen gaan deelnemen aan de ev ec om samen effectief te kunnen handelen bij de toekomstige crises. Er zijn echter veel tegenstrijdige beweegredenen:
In de Nederlandse randstad bijvoorbeeld staat men meer open voor verandering, maar is de sterke hang naar individuele vrijheid een belemmering. In de rest van Nederland zijn burgers mogelijk meer geneigd om te handelen in het collectief belang, maar heeft men minder belangstelling voor grote veranderingen.
Duitsland is als land meer gericht op de gemeenschap en op samenwerking. Maar Duitsland bouwt ook sterk op haar competatieve industrie in de vrije markt.

Burgers uit die landen zulen overwegen om deel te nemen aan de aan de ev ec om zich te kunnen onttrekken aan corruptie en armoede.

Maar ook zonder deze dwingende reden is de ev ec aantrekkelijk: Deelname aan de ev ec betekent dat je onderdeel bent van een positieve samenleving die impact kan gaan hebben op de geschiedenis van de mensheid. Ook stelt de ev ec je in staat om zelf hele concrete stappen te zetten die voor jou als persoon belangrijke voordelen opleveren, maar die in de vrije markt moeizamer verlopen. Al met al is het dus goed mogelijk dat de ev ec sterk groeit in de EU. Als dat zo is dan zal dit ook gevolgen hebben in de geopolitiek. De groei van de ev ec wereldwijd, onder andere geïnspireerd door de gebeurtenissen in de EU, maken dat negatieve geopolitieke ontwikkelingen ten goede kunnen worden beïnvloed, zoals we nu zullen zien. Slechts enkele landen zijn in staat om veel invloed uit te oefenen op veel andere landen. De geschiedenis leert dat deze landen vaak een sterke economie, een grote bevolkingsomvang en/of militaire slagkracht hebben. Anno 2020 zijn dat de VS, China en Rusland.

Is de ev ec in staat om een eigen koers te varen en om tegenwicht te bieden aan geopolitieke krachten van een land of een groep van landen? We zullen nu gaan zien waarom de ev ec in ieder geval zal uitgroeien tot een mondiale economie. Daarna komt aan bod waarom deze mondiale evenwichtseconomie een sterke mondiale geopolitieke speler zal zijn. Er zijn een aantal reden waarom de ev ec in de aanloop naar 2040 en daarna snel zou kunnen gaan groeien:

• Er is geen andere optie. Er ontstaat een bewustwordingsproces dat na 2040 de vrije markt zal bezwijken en alleen zoiets als de ev ec kan functioneren. Kleine groepen early adopters gaan deelnemen aan de ev ec om het straks ook nog een redelijk leven te hebben en/of deel uit te maken van economie die wel nog kan draaien.
• Redenen van deelname voor andere early adopters zijn; klimaat, duurzaamheid, kleinschaligheid en lokaal, een meer menselijke samenleving en niet geld/economie maar mens centraal.
• Na deze beginfase volgt een periode van autonome groei: Als de ev ec eenmaal draait dan zien ook anderen de andere voordelen van deze economie. Ook de mensen die in eerste instantie nog even de kat uit de boom keken gaan nu overstappen op de ev ec.
• Na 2040 wordt het op enig moment pompen of verzuipen. Kies je voor de ev ec (of iets lokaals wat daar op lijkt, zie 8.) dan zijn je overlevingskansen aanzienlijk groter. Dat geldt zowel voor het individu als voor een land.
• En niet onbelangrijk: de ev ec is zo gestructureerd dat het een snelle mondiale goei kan doorlopen.

Het is dus zeer goed mogelijk dat de ev ec een snelle groei doormaakt en dat het een groot economisch systeem wordt. Het economisch systeem van de ev ec kan in volle omvang groter zijn dan de economie van de EU, de VS of China:
We hebben net al gezien dat de ev ec relatief snel kan aanslaan in de EU. Kijkend naar de rampen die op de VS komen zijn de uitdagingen in de VS vergelijkbaar met die van de EU. Het is waarschijnlijk dat delen van de VS zich op dezelfde manier gaan voorbereiden op wat er komen gaat en de ev ec zich in delen van de VS op een vergelijkbare manier als in Europa gaat ontwikkelen. En op het moment dat China echt in de problemen komt kan het gaan experimenteren met de ev ec.

Hoe zou de groei verlopen in de overige delen van de wereld? Kijken we naar de wereldkaart dan is te zien dat de wereld redelijk gelijk verdeeld is in meer democratisch georiënteerde landen en landen met meer autoritaire trekken.



Het ligt meer voor de hand dat burgers in democratisch georiënteerde landen op enig moment gaan deelnemen aan de ev ec. Deze early adopter landen en hun burgers gaan zich voorbereiden op wat na 2040 komen gaat (Waarom 1.) Of men is geraakt door een of meerdere rampen en ziet de ev ec als enige oplossing. (Waarom 4.)

In autoritair geregeerde landen hebben burgers zelf veelal niet de mogelijkheid om zonder toestemming van het regime deel te nemen aan de ev ec. In het gunstigste geval zou het regime, getroffen door een of meerdere rampen, besluiten om haar burgers te stimuleren om deel te nemen aan de ev ec om te redden wat er te redden valt.
Ook is het goed mogelijk dat een regime uiteindelijk geen middelen meer heeft om controle te houden over zijn inwoners. Mogelijk dat burgers dan nog in staat zijn om deel te nemen aan de ev ec. Vertegenwoordigers van de ev ec elders zouden dan het economisch systeem ter plaatste kunnen gaan opzetten volgens het model van de ev ec.

Het kan ook zijn dat het autoritaire regime in economisch opzicht niet om de ev ec heen kan en (een deel van) het land laat deelnemen aan de ev ec. (Waarom 4.) In paragraaf 1. is toegelicht dat de overheid het algemeen belang is gaan verwaarlozen.
In de vrije markt streven burgers en bedrijven hun eigen belang na, hetgeen niet het optimale resultaat levert voor de gemeenschap als geheel. Om het algemeen belang wel te dienen moeten er regels worden opgelegd aan de vrije markt, het reguleren van de vrije markt. Maar de vrije markt brengt op korte termijn vaak ook voordelen voor de schatkist van de overheid of het banksaldo van de dictator. En het is dan verleidelijk om minder te reguleren omdat je daarmee jezelf benadeeld. Ook lobbyen bedrijven die benadeeld dreigen te gaan worden door die regulatie.
Bovendien, in geval van democratieën, denken kiezers in termen van de vrije markt en politieke partijen volgen het liefst de opvattingen van hun achterban.

Hierdoor is de overheid de logica, de normen en waarden van de vrije markt telkens meer is gaan internaliseren.

Omgekeerd zal het ook zo zijn dat een overheid die werkt met de ev ec de logica, de normen en waarden van de ev ec zal overnemen. Bijvoorbeeld als in de economie samenwerking centraal staat en de overheid wil voor een project diverse organisaties benaderen voor een zo scherp mogelijke offerte dan loopt dat mank: In de ev ec zullen organisaties met elkaar samenwerken om de opdracht, zonder winstoogmerk, zo goed mogelijk uit te voeren. Daarbij kan iedere organisatie putten uit alle kennis van de collega-organisaties en men kan samenwerken op het personele vlak.

Bedrijven in de vrije markt steken vaak veel geld en energie in het binnenhalen van een grote opdracht. De economie als geheel verliest alleen maar als alle deelnemende bedrijven (op een na) nauwelijks iets gehad hebben aan alle geld en moeite die is gaan zitten in het binnenhalen van de opdracht. Zeker als dat in de ev ec op een veel efficiëntere manier geregeld kan worden.

Landen met democratisch gekozen regeringen die met de evenwichtseconomie werken zullen er niet aan ontkomen om samenwerken en het algemene belang centraal te stellen. De kiezers maken namelijk ook onderdeel uit van de evenwichtseconomie. Hierdoor ligt het zwaartepunt van hun normen en waarden niet meer op eigen belang, maar op gemeenschappelijk belang. Zij zullen daarom ook kiezen voor politieke partijen die samenwerking en het gemeenschappelijk belang centraal stellen.

Zojuist is al toegelicht waarom ook landen die minder democratisch geleid worden op den duur ook richting ev ec kunnen bewegen. Landen die werken met de ev ec hanteren normen en waarden die horen bij samenwerking, faire omgang en zijn gericht op het versterken van elkaar. Natuurlijk zullen er ook landen bij zijn die liever wat meer letten op het eigen belang in plaats van op het algemeen belang. Daarom zijn er richtlijnen voor samenwerking tussen landen opgesteld. Op die richtlijnen wordt gehandhaafd door alle betrokken landen. Deze groepsdruk en de consequenties van het niet opvolgen van de richtlijnen voor landen zal landen met freeride gedrag tot een andere houding bewegen.

Echter, omdat de samenwerking is gebaseerd op fairness zullen eventuele spanningen afnemen. Deze landen hebben er meer belang bij om de samenwerking binnen dit economisch systeem -waar ieder land voordeel van heeft- in stand te houden en niet te schaden. Het economisch systeem van de ev ec beslaat in volle omvang meer dan de EU, de VS of China. En na 2040 zal het op enig moment een van de weinige economieën zijn die nog operationeel kunnen zijn.

De landen in de ev ec hebben geen gemeen­schappe­lijke krijgsmacht. Maar hun gemeen­schappe­lijke economische belangen en hun samen­werking gericht op het gemeen­schappelijk belang maakt dat zij ook in militair opzicht elkaars belangen zullen behartigen.

Daarmee heeft de ev ec genoeg mogelijkheden om geopolitieke bedreigingen van landen buiten haar invloed op een effectieve manier af te wenden. En ook hebben de samenwerkende landen in de ev ec de mogelijkheid om andere landen die hun eigen belang sterk laten prefereren op andere gedachten te brengen.

7.13. Instabiliteit in de armere delen van de wereld is beter te voorkomen met de ev ec

In 3.6. is aan bod gekomen dat voor Europa het voorkomen van instabiliteit in Afrika belangrijk is. Een actieve houding van Europa bij het voorkomen van armoede, voedselproblemen en daarmee gepaard gaande honger en geweldsuitbarstingen is in haar eigen belang. Toch doet Europa relatief weinig.

In de wereldkaart hierboven is te zien dat Afrika nogal wat autoritaire regimes kent. Veel van die landen met die regimes bevinden zich rond de evenaar. Daar worden landen het het snelst en het hardst getroffen door klimaatverandering. Het zal niet zo lang duren voordat die landen hulp van buitenaf nodig hebben. Het is waarschijnlijk dat andere landen met een vrije markt dan al genoeg eigen problemen hebben en nauwelijks hulp kunnen bieden. Het toelaten van een rol van de ev ec in deze Afrikaanse landen zou deze landen wél kunnen helpen.

Bij een ev ec die vanuit burgers in het westen wordt gestimuleerd kunnen anti Westerse en anti koloniale sentimenten belangrijk zijn. En het is naïef om te denken dat corruptie of een dictatoriaal regime wel zal bijdraaien als de ev ec zich begint te settelen in een land.
Maar het is wel mogelijk om uit te gaan van wat wel al werkt en zo langzamerhand meer stabiliteit, economische bloei en samenwerking tot stand te brengen.

In de ev ec zullen regio's in Europa samenwerken met regio's in Afrika. In eerste instantie zal de samenwerking gericht zijn op de humanitaire rampen die zich voltrekken.

Tegelijkertijd wordt begonnen met samenwerking volgens het model van de ev ec. De Europese ev ec zal regio's in Afrika ondersteunen. De ondersteuning houdt in dat een Europese regio en een Afrikaanse regio op een gelijkwaardige manier handel drijven, kennis uitwisselen en elkaar helpen bij het opzetten van organisaties die producten maken bedoeld voor de andere regio zodat er een gelijkwaardige handelsrelatie kan ontstaan. Deze organisaties gaan ook zorg dragen voor de lokale samenleving, zodat de lokale economie versterkt wordt en de bevolking uit de armoede geraakt. Faire samenwerking houdt overigens ook in dat de Europese economieën de Afrikaanse niet overeind hoeven te houden. Toch kan dat wel het resultaat zijn van het elkaar ondersteunen.

Omdat de regio's elkaar ondersteunen wordt ook gekeken naar hoe geholpen kan worden bij het bereiken stabiliteit in een regio. Daarbij hoort het opzetten van een lokale economie en infrastructuur. En het werken aan het voorkomen of indammen van mogelijke geweldsuitbarstingen in de regio. China investeert op grote schaal in Afrika en krijgt zo invloed. Rusland wint politieke invloed door de autoritaire regimes met militair ingrijpen in het zadel te houden.

In 7.12. is toegelicht dat de volwassen ev ec in potentie groter kan zijn dan de geopolitieke grootmachten anno 2020. Dat maakt dat de ev ec de verantwoordelijkheid kan nemen voor het lot van de mensen in Afrika. Hetgeen ook in het belang is van de ev ec.
Met haar geopolitieke invloed zal de ev ec ernaar streven dat de na 2040 onbetaalbare schuldenlast van veel Afikaanse landen de inwoners in ieder geval minder zal raken. Ook de militaire invloed van een land als Rusland kan sterk verminderd worden door de inzet van de samenwerkende landen binnen de ev ec. De Afrikaanse bevolking krijgt na 2040 te maken met veel tegenslagen die door gemeenschappelijke acties ook vanuit welvarendere landen waarschijnlijk grotendeels voorkomen kunnen worden. In vogelvlucht de bijdrage die de ev ec kan leveren:

Klimaatverandering heeft in grote delen van Afrika een desastreuze uitwerking. In midden Afrika zullen mensen nauwelijks meer kunnen overleven. De inzet van de ev ec zal zijn deze burgers te helpen elders in de regio een bestaan opte bouwen, zoals toegelicht wordt bij 7.15..



Ook kunnen de voedselproblemen, die deels het gevolg zijn van de bevolkingsgroei, beter worden aangepakt binnen de ev ec. Dit wordt toegelicht in 7.14..

Waarschijnlijk zullen er toch humanitaire rampen gaan plaatsvinden of dreigen te gaan plaatsvinden. In 7.15. wordt toegelicht hoe er door de ev ec wordt omgegaan met de daaruit voortkomende vluchtelingenstromen.

7.14. Voedseltekorten minder problematisch in de ev ec

In 3.7. is aan bod gekomen dat voedselproblemen al sinds 2014 voornamelijk in ontwikkelingslanden toenemen. Ook is het vanaf 2030 waarschijnlijker dat misoogsten zullen optreden die leiden tot wereldwijde voedselcrises. En vanaf 2050 zal langdurige wereldwijde voedselschaarste gaan optreden.

Wereldwijde voedseltekorten door misoogsten van basisgewassen (zoals maïs, tarwe en soja) in enkele regio's in de wereld zijn in de ev ec waarschijnlijk minder rampzalig. In de ev ec wordt namelijk zo lokaal mogelijk geproduceerd. Hierdoor zal ons voedsel niet op een beperkt aantal plaatsen in de wereld geproduceerd worden. En als een lokale oogst mislukt dan zullen door de samenwerkingsverbanden andere regio's bijspringen. Als we kijken naar de te verwachten langdurige wereldwijde voedselcrisis na 2050 dan hebben we in 3.7. gezien dat twee elkaar bestrijdende kampen met verschillende benaderingen -technologische benadering versus de ecologische/gedrags verandering /systeem verandering benadering- beiden geen sluitende oplossingen kunnen bieden. In beide kampen constateert het merendeel van de onderzoekers dat een radicale gedragsverandering bij de consument -plat: minder vlees- noodzakelijk is. In de ev ec is de consument op de hoogte wat het effect van zijn consumptie op de rest van de wereld is en de consument is flexibel genoeg om zijn consumptiepatroon aan te passen. Dit is al uitvoeriger aan bod gekomen in 7.6.. En uiteindelijk is een verandering van consumptiepatroon een collectieve beslissing waarvan de naleving ook door het collectief wordt gedragen en gehandhaafd. Ook is het vraagstuk grotendeels een verdelingsvraagstuk: Als het voedsel beter verdeeld zou worden dan zou het voedselprobleem geheel of gedeeltelijk -afhankelijk van het onderzoek- zijn opgelost.

Maar zo'n grootschalige herverdeling is een vrije markt nauwelijks mogelijk. Immers de koopkrachtige consument kan vaak zijn deel kopen ten koste van de consument uit het armere deel van wereld. Ook is het onwaarschijnlijk dat zo'n grootschalige herverdeling door de rijkere landen wordt georganiseerd.

Het voedselprobleem zal in de ev ec minder catastrofaal zijn doordat het verdelingsvraagstuk op globaal niveau wel kan worden aangepakt. In de ev ec is er namelijk samenwerking tussen alle regio's in de wereld. Die regionale samenwerking zorgt er voor dat regio's elkaar ondersteunen op basis van gelijkwaardigheid en fairness.

Of een -volwassen- ev ec uiteindelijk de vele voedselproblemen zal kunnen oplossen of in ieder geval grotendeels zal kunnen verlichten hangt af van welke wetenschappelijke publicaties als uitgangspunt genomen worden. Als je bijvoorbeeld er vanuit kunt gaat dat het voedselprobleem van na 2050 uitsluitend een verdelingsvraagstuk is dan zal de ev ec hierop een sluitend antwoord hebben. Dat blijkt in de vrije markt moeilijk te realiseren. Zoals al eerder uitvoerig aan bod gekomen is, is deze systeemverandering wel mogelijk in de ev ec.

7.15. Grote vluchtelingenstromen beter te voorkomen en op te vangen met de ev ec

In 3.8. en 4.2. is aan bod gekomen dat het waarschijnlijk is dat grote bevolkingsstromen met mensen op zoek naar een veilig bestaan op gang komen. In delen van Afrika, Azië en Zuid-Europa zullen mensen op drift raken en de neiging hebben richting West-Europa te trekken. De vrije­markt­economie is niet toegerust om om te gaan met grote vluchtelingenstromen.

Mogelijk dat de EU besluit om haar grenzen richting 2040 verder te sluiten. Als dan via de media duidelijk gaat worden wat dit voor de armere delen van de wereldbevolking gaat betekenen dan zal dat ook in Europa onrust verooorzaken.

In een volgend thema wordt dieper ingegaan op waarom de ev ec hiervoor principieel geschikter is bij het omgaan met vluchte­lingen­proble­matiek dan de vrijemarkteconomie.

Nu wordt globaal toelicht waarom de ev ec beter toegerust is hiermee om te gaan: Vluchtelingenstromen kunnen mogelijk worden voorkomen door te zorgen voor stabiliteit in de regio's waar mensenlevens bedreigd worden door repressie, oorlog, genocide, voedselschaarste, overstromingen of droogten.
De vraag of de evenwichtseconomie daarvoor ruimschoots op tijd klaar zal zijn. Veel van deze bedreigingen zijn nu al actueel. Toch zou de te verwachten snelle groei van de evenwichtseconomie een deel van het leed kunnen voorkomen.

Een belangrijk onderdeel van die stabiliteit is het voorkomen van voedselschaarste. In 7.14. is al aangegeven dat de ev ec zo is georganiseerd dat gedragsverandering van de welvarende consument en een betere voedselverdeling wereldwijd de schaarste grotendeels zullen voorkomen.

In 7.13. is al aangegeven dat de ev ec beter in staat is om stabiliteit in de Afrikaanse regio's te bewerkstelligen.

Om stabiliteit in een land of regio te bereiken kan het nuttig zijn om economische en/of politieke druk uit te oefenen. Zoals we in 7.12. zagen heeft de ev ec in principe voldoende mogelijkheden om de regering van een land zo te beïnvloeden dat vluchtelingenstromen kunnen worden voorkomen.

Daarnaast zal de ev ec gevestigd in Afrika ook de uitdagingen die genoemd zijn in 7.4. tot en met 7.11. oppakken. Ook hierdoor zal Afrika stabieler blijven. Toch is het waarschijnlijk dat mensen na 2040 grotere vluchtelingenstromen op gang komen.
De ev ec kan dan werken aan een goede opvang in de regio of een goede opvang in de eigen regio.

Het kan hierbij nuttig zijn om economische en/of politieke druk uit te oefenen op landen die minder oog hebben voor mensenrechten en menswaardige leefomstandigheden. Zoals we in 7.12. zagen heeft de ev ec voldoende mogelijkheden om deze landen nadrukkelijk te verzoeken om vluchtelingenstromen in goede banen te leiden.

7.16. Pandemieën veel beter op te vangen in even­wichts­eco­nomie

Het Coronavirus legt in 2020 de economie langdurig, bijna volledig plat. Het virus blijft daarna ook de economie en de samenleving teisteren. In 3.9. is al vermeld dat vergelijkbare pandemieën binnen afzienbare tijd te verwachten zijn.

In het volgende thema zal uitgebreid aan bod komen waarom de ev ec veel beter met de Coronapandemie zou omgaan. De belangrijkste punten worden nog even benoemd:

Overheden hebben de vele waarschuwingen en rapporten van virologen over een goede voorbereiding op dergelijke pandemieën lang voor de Coronapandemie telkens genegeerd. In het thema is aangegeven dat het op de lange termijn gerichte beleid van de ev ec een veel betere voorbereiding op een pandemie verzekert.

Ook is in het thema het crisismanagement van de Nederlandse regering in de beginperiode van de crisis onder de loep genomen. Hier is aan bod gekomen dat de samenwerking binnen de ev ec tot een effectiever crisismanagement zou kunnen leiden, onder andere omdat er een constantere focus is op het algemeen belang.

De Coronapandemie legt de zwakheden van de marktwerking bloot. Zonder op deze plaats in detail te treden wordt in deze vergelijking duidelijk dat de ev ec meerwaarde heeft omdat de economie gebaseerd is op onderling vertrouwen. Door het vertrouwen dat alle betrokkenen handelen in het algemeen belang worden de economie en de samenleving minder snel geschaad. In de vrije markt gaan consumenten, bedrijven en overheden wel handelen in eigen belang handelen en wordt het algemeen belang -samen de schouders eronder- verwaarloosd.

Maar ook zou tijdens de coronacrisis financiële steun aan de bedrijven en zzp'ers overbodig zijn, zou er geen werkloosheid ontstaan en zouden de in de vrijemarkteconomie haperende productieketens soepeler blijven lopen.

7.17. Veel minder overgewicht en oplossingen voor vergrijzing in even­wichts­eco­nomie

In 4.2. is aan bod gekomen dat in Nederland en België een groeiend aantal mensen overgewicht en bijbehorende ziekten zullen krijgen. In onze vrije­markt­economie zal dat rond 2040 ernstige problemen gaan veroorzaken. Er zijn dan te weinig werkenden.

In de vrije­markt­economie is de verleiding van ongezonde producten te groot. De honderden reclame boodschappen per dag, de manier waarop je door de supermarkt geleid wordt, snackbars in de buurt van scholen, pizza bestellen via app op het schoolplein. Begrijpelijk, de individuele ondernemer of de winkelketen zal er alles aan doen om de omzet te vergroten en dat leidt in toenemende mate tot dit soort grote verleidingen. Dat is een hele uitdaging omdat ondernemers nieuwe manieren zullen vinden om de klant te verleiden. De overheid holt met het reguleren van de vrije markt altijd achter de feiten aan.

De ev ec heeft geen ondernemers die de klant graag meer ongezonde producten zouden willen verkopen. In het model van de ev ec, waarbij iedere organisatie vaste inkomsten heeft van een vaste klantenkring zal een ondernemer niet streven naar meer omzet. Hij verdient al een goede boterham. (Overigens zijn zijn inkomsten het resultaat van hoe de samenleving het heeft ingericht en hij is op die basis begonnen.) Een belangrijke reden van de toename van overgewicht vervalt daarmee.
In de ev ec wordt de lokale economie vormgegeven door de gemeenschap. Omdat de gemeenschap als geheel stuurt staat het algemeen belang centraal. En het is in het belang van de gemeenschap om een samenleving te hebben met een gezonde, vitale bevolking. Daarom zal de maatschappij in principe worden in gericht zonder verleidingen van ongezonde producten en zonder bijbehorende reclameboodschappen. In 3.10. is ter sprake gekomen dat er door de vergrijzing te weinig mensen beschikbaar zullen zijn om de economie in de toekomst draaiende te kunnen houden. We zullen nu zien dat er in de ev ec ondanks de vergrijzing genoeg er mensen zullen zijn om de gehele ev ec draaiende te houden. In de ev ec zijn veel van de beroepen uit de vrije markt overbodig omdat de economie efficiënter is ingericht: Zo zijn veel beroepen uit de marketing sector overbodig omdat de reclame zoals we die uit de vrije markt kennen overbodig is. Ook is de gehele financiële sector zoals we die nu kennen van banken, schaduwbaken, flitshandelaren, beleggingsmaatschappijen en het beleggingsdeel van pensioenfondsen overbodig. Ook direct betrokken bedrijven in bijvoorbeeld de advocatuur, autolease, catering, ICT voorzieningen en vastgoed worden overbodig.
In de evenwichtseconomie wordt gewerkt met een financiële organisatie die uitsluitend gericht is op het ondersteunen van de echte economie. Door deze efficiëntere manier van inrichten van de economie komt veel arbeid vrij die bijvoorbeeld door de vergrijzing nodig kan zijn. Verder is de functie van organisaties (i.p.v. bedrijven) afgeslankt: Organisaties hebben uitsluitend als doel om goede duurzame producten en diensten te maken voor de samenleving.
Managementlagen die bezig zijn met strategische belangen van een bedrijf (overnames, groei, nieuwe markten, etc.) zijn overbodig in de ev ec. Zoals al eerder ter sprake is gekomen dienen die afzonderlijke bedrijfsbelangen niet het algemeen belang.
De ev ec kent daarom een centrale organisatie die alle andere organisaties op hoofdlijnen stuurt. Deze centrale organisatie dient wel het algemeen belang. Omdat het behartigen van de strategische belangen van de afzonderlijke bedrijven overbodig is, komen zijn er meer mensen beschikbaar. Hierboven zagen we al waarom in de ev ec de consument niet met ongezonde producten verleid zal worden. Mensen zullen daardoor een gezonder leven leiden. Hierdoor zijn er minder huisartsbezoeken, ziekenhuisopnames, minder revalidatie en minder tandartsbezoeken nodig. In die sector komen dus veel uren vrij. Als we nog even hierop verder gaan: de consument zal in de ev ec ook niet verleid worden om een overdaad aan veelal wegwerpspullen te kopen. Hierdoor is er geen overconsumptie. En uiteraard worden in de ev ec duurzame producten verkocht. Er worden dus minder producten verkocht en ze blijven ook nog eens langer goed. Hierdoor zijn naar alle waarschijnlijkheid minder mensen nodig in het deel van de economie dat producten maakt. En er zijn ook geen mensen nodig die de niet geproduceerde spullen zouden moeten verwerken in de afvalverwerking of bij de recycling.
Ook hierdoor kunnen gaten opgevuld worden die door de vergrijzing zouden kunnen ontstaan. Nederland en België zijn vanaf 2022 intensief bezig met het stikstofprobleem. Boeren worden geraakt in hun bestaan en besteden daar veel energie en tijd aan. Boeren moeten met veel geld geholpen of uitgekocht worden en de politiek is veel tijd kwijt met het managen ervan.

Indien eerdere kabinetten het algemeen belang centraal als uitgangspunt hadden genomen dan zouden in het verleden andere keuzes zijn gemaakt. Er was nauwelijks tijd en geld nodig nodig geweest voor het stikstofprobleem. Natuurlijk is het achteraf altijd makkelijk praten.
In een ev ec waar het gemeenschappelijk belang voorop staat zouden hoogst waarschijnlijk minder dramatische keuzes zijn gemaakt.

Als jij van een afstand bekijkt waarmee de Nederlandse en Belgische overheid voor een groot deel van hun tijd mee bezig is, dan is dat met het blussen van brandjes en branden. Die brandjes en branden zijn vaak ontstaan doordat men niet gericht is op het algemeen belang, maar handelt vanuit het perspectief invloedrijke belanghebbenden die hun eigen belangen voorop kunnen stellen. In 8.6. wordt concreet toegelicht welke milieuverontreinigingen in Nederland en België zijn ontstaan doordat bedrijven deels gesteund door overheden hun economische belangen konden doordrukken. De natuur en de omwonenden moeten de consequenties hiervan dragen.
De rechtszaken die omwonenden van vervuilende bedrijven voeren. De vele rechtszaken die gevoerd gaan worden tussen waterbedrijven die water uit de bodem onttrekken en milieuorganisaties over de ontstane schade aan het milieu in verzet komen. De rechtzaken die gaan ontstaan tussen boeren die water aan de grond onttrekken en organsaties die opkomen voor het milieu. De rechtszaken die tegen onze luchthavens gevoerd gaan worden. Het zijn allemaal voorbeelden waarbij in het verleden onvoldoende oog was voor het algemeen belang.

De gerichtheid van de ev ec op het geheel maakt dat er uiteindelijk veel minder arbeidsuren verloren gaan aan het blussen van branden en brandjes. De ev ec kent zogenaamde netwerken van aandacht en begeleiding. Iedere burger maakt deel uit van een of meerdere netwerken en krijgt intensieve begeleiding op het werk maar ook privé. Die aandacht en begeleiding zorgt er ook voor dat mensen die de neiging hebben om zich richting criminaliteit te begeven ver van te voren worden gecorrigeerd binnen zijn/haar netwerk. Hierdoor is er nauwelijks criminaliteit. Ook drankmisbruik en andere verslavingen zullen afnemen. Dat houdt in dat er minder politie, minder rechters, minder gevangenissen, minder reclassering en minder therapeuten nodig zijn. Minder mensen bezig met het opsporen van witte boorden criminaliteit, belasting ontduiking, ...

Maar aan slachtofferzijde is enorme winst. Minder verkeersslachtoffers, minder slachtoffers van geweldsdelicten, minder verkrachtingen, minder mensen die opgelicht zijn, minder slachtoffers op sociale media. Doordat er nauwelijks slachtoffers zijn worden veel medische voorzieningen minder belast, is er veel minder psychische hulp nodig, enzovoorts. Maar ook: iedereen die geen slachtoffer is geworden kan gewoon doorgaan met zijn sociale en zijn werkende leven. Door de manier waarop de ev ec is ingericht kan niemand zijn kapitaal gebruiken om anderen voor zich laten werken en zelf te rentenieren: Iedereen die kan werken neemt normalerwijze op een of andere wijze deel aan het arbeidsproces. Hierdoor zijn er veel mensen dan in de vrije markt die deelnemen aan het arbeidsproces.

De mensen die in de vrije markt niet kunnen deelnemen aan het arbeidsproces en/of de maatschappij -de dubbeltjes- hebben aantoonbaar meer kans op langdurige werkloosheid. Zij leiden daardoor blijvende psychische schade. Doordat in de evenwichtseconomie ze wel kunnen deelnemen aan de maatschappij leiden ze een beter bestaan, een beter leven.
Dat levert niet alleen voordeel voor deze individuen op, maar ook voor de maatschappij als geheel: Er gaat geen talent verloren. Er is geen uitgebreid sociaal stelsel nodig.
Net als bij het vorige item zijn veel minder politiemensen, rechters, sociaal werkers en medisch personeel nodig voor het opvangen van het gedrag en de daarmee gepaard gaande problemen die het gevolg zijn van langdurige werkloosheid. In de ev ec zijn er dus veel minder mensen nodig om de economie en het maatschappelijke systeem draaiende te houden. Het totaal aantal te werken uren in de ev ec ligt in principe veel lager. Zonder vergrijzing zou dat betekenen dat iedereen een werkweek ver onder de 38 uur zou hebben. Hoeveel dat is met de vergrijzing is, is ook afhankelijk van welke balans de samenleving zoekt tussen enerzijds de gewenste hoeveelheid producten en anderzijds de werkzaamheden die men daarvoor wil verrichten. Hierboven zagen we waarom de consument in de ev ec niet met ongezonde producten verleid zal worden. In principe is dus iedereen veel fitter en blijft iedereen productiever in zijn werkzame leven.

Werk is niet een manier om geld te moeten verdienen, maar een manier om onderdeel uit te maken van de samenleving. Omdat werk geen straf meer is maar iets aantrekkelijks, zeker voor ouderen, zullen veel ouderen die nu nog in de eenzaamheid belanden waarschijnlijk langer een steentje willen blijven bijdragen. En dat kan ook omdat iedereen begeleid wordt.
Door de netwerken voor aandacht en begeleiding wordt iedereen in principe gehoord en opgevangen in de samenleving. Hierdoor voelen mensen zich meer hun gemak in de samenleving en houden ze vertrouwen in hun omgeving. En omdat de ev ec investeert in opleidingen, ook op privéterrein, zullen mensen zich mentaal en emotioneel beter voelen. In de ev ec zullen werkenden zich flexibeler opstellen en door het stimuleren van hun persoonlijke ontwikkeling zijn ze breder inzetbaar. Essentie van bovenstaande is dat de mens centraal staat in de economie en de economie het mogelijk maakt dat iedereen zich persoonlijk ontwikkelt. Werk is niet een manier om geld te vergaren en goederen te kopen, maar een manier is om jezelf te ontwikkelen en deel te nemen aan de samenleving. Dat maakt dat mensen hun werk met plezier doen en er meer hun ziel en zaligheid in liggen.

En uiteindelijk betekent dat ook dat zij meer voor de samenleving gaan betekenen. En dan het hoeft nog niet eens zo te zijn dat zij productiever worden.

7.18. Geen instabiele samenlevingen in even­wichts­eco­nomie

In 3.11. is toegelicht waarom onze samenlevingen telkens instabieler zullen worden na 2040. Om allerlei redenen zijn grote groepen mensen niet meer solidair met elkaar en zoeken mensen een eigen weg.

In de ev ec worden we sterk gestimuleerd om weer samen op te trekken. Dit gebeurt voornamelijk op lokaal niveau. In 8. wordt het functioneren van de ev ec op lokaal niveau toegelicht en in 8.12 worden de mechanismen beschreven die ervoor zorgen dat de samenleving stabiel blijft.

7.19. Even­wichts­eco­nomie heeft de veerkracht om na tegenslagen telkens weer de weg omhoog te vinden

Na 2040 zullen we niet voortdurend in alle hevigheid geraakt worden door rampen. Wel zullen problemen en rampen telkens weer optreden. Je moet het dak maken als het niet regent, liefst als de zon schijnt. De perioden dat het even kan zullen optimaal moeten gebruiken om ons leven weer zo goed mogelijk op orde te krijgen.

Zoals we in deze paragraaf 7. gezien hebben heeft de samenleving in de ev ec altijd een perspectief, hetzij omdat de samenleving goed georganiseerd, hetzij omdat de economie goed georganiseerd is. En we hebben gezien dat in de vrije markt de economie na 2040 niet meer zal aantrekken. Terwijl in de ev ec het economisch systeem zo is vormgegeven dat problemen snel kunnen worden aangepakt en de economie zo optimaal mogelijk blijft draaien. Dat maakt dat mensen na een tegenslag hun leven weer kunnen oppakken.

De ev ec is ook bij uitstek geschikt om structurele oplossingen op lange termijn te bieden. We hebben in 7. gezien dat bijvoorbeeld het grondstoffenprobleem maar ten dele oplosbaar is en we dus forse stappen terug zullen doen. Met een goede voorbereiding is dat niet dramatisch.
Ook ten gevolge van andere crises gaan we door moeilijke perioden. De voorbereidingen en de manier waarop de economie en de samenleving georganiseerd is maken het mogelijk dat de weg omhoog weer genomen kan worden.

8. Lokale aanpak: inspiratie voor gemeenten en lokale groepen deelnemers aan de even­wichts­eco­nomie

In paragraaf 7. is de globale invalshoek van de ev ec belicht. We hebben gezien hoe de ev ec als globaal economisch systeem de wereldproblemen kan aanpakken.

Deze paragraaf is bedoeld als inspiratie voor gemeenten / gemeenteraden. Hoe kunnen gemeenten lokaal gaan anticiperen op de gebeurtenissen na 2040?
Ook kan het een inspiratie vormen voor mensen die op zoek zijn naar handelingsperspectief: Mensen die handelingsperspectief met impact zoeken kunnen zich verenigingen in de ev ec. Samen kunnen zij lokaal invulling te geven aan een weg omhoog na 2040.

Het slechte nieuws is dat dit na 2040 niet meer voldoende is.
Na 2040 is zelfredzaamheid niet meer voldoende om een leven te leiden dat enigszins vergelijkbaar hoe we leefden rond 2020. In 3. zagen we dat in de vrije markt alle burgers langdurig -een groot deel van hun leven- bezig zijn met overleven en hierdoor volledig in beslag genomen worden. Eenmaal in de overlevingsmodes zijn we nog maar beperkt in staat om goede keuzes gericht op de lange termijn en het gemeenschappelijk belang te maken. Hierdoor kan het niet beter worden en blijven we als samenleving in de overlevingsmode.

Om de gebeurtenissen goed te kunnen doorstaan is ver voor 2040 een goede voorbereiding nodig. En juist dit is niet het sterke punt van veel mensen. ^[8.1]

Bij de gemeenschappelijke problemen die we pas na 2040 tegemoet gaan treden, gaat men het liefst ervan uit dat overheid het zal oplossen of de vrije markt het oplost of dat toekomstige technische ontwikkelingen een uitweg gaan bieden. Rond 2020 is slechts een klein deel van de bevolking bereid om daadwerkelijk in actie te komen.

De in 3. genoemde rampen vergen zoals gezegd een lange voorbereiding. Daarbij moeten ook nog voorbereidingen getroffen worden die ook effectief kunnen zijn als meerdere rampen tegelijk optreden, zoals we al zagen en in 7. en ook in deze paragraaf weer zullen zien.

In deze paragraaf wordt stap voor stap toegelicht hoe we de economie en de samenleving lokaal zo kunnen inrichten dat mensen meer focus krijgen op de lange termijn en het gemeenschappelijk belang. Een gemeentebestuur zou zich kunnen afvragen of zij haar gemeente zo kan inrichten en haar inwoners zo kan begeleiden dat het leven er ook na 2040 leefbaar is. Om deze vraag te kunnen beantwoorden gaan we gaan eerst eens bekijken of een gemeente een ommekeer in de manier van leven van haar burgers zou kunnen bewerkstelligen.

Dat de inwoners van een gemeente onder invloed van een bevlogen gemeentebestuur wel degelijk een andere levenswijze kunnen gaan oppakken bewijst het voorbeeld van Ungersheim in de Elzas, Noord Oost Frankrijk.
Ungersheim is een klein dorp van zo'n 2000 inwoners waarin de omslag bereikt kon worden door de directe invloed van één man die midden in zijn gemeente is gaan staan. In grotere gemeenten kan dat niet door slechts één persoon gebeuren. Grotere gemeenten kunnen zo'n transitie doorlopen door de structuur van de ev ec op te zetten.

De zelfvoorzienendheid op het gebied van voedsel en energie is indrukwekkend maar beperkt: Voor de vele andere producten en diensten maakt de gemeente gebruik van de omgeving. Dat is na 2040 niet meer houdbaar omdat ook de economie van de Elzas zal inzakken op het moment dat grote delen van de wereld in crisis zijn.
Ungersheim zou met andere zelfvoorzienende gemeenten kunnen gaan samenwerken volgens de structuur van de ev ec om ook na 2040 hun inwoners een redelijk veilig bestaan te kunnen bieden. De gemeenten hoeven geen buurtgemeenten te zijn, wel de dichtstbijzijnde op zelfvoorziening gerichte gemeenten of organisaties.

Voor de bewoners van Ungersheim, maar eigenlijk voor iedereen, is het belangrijk om na 2040 nog een perspectief te hebben op verbetering van de situatie wereldwijd. In 5. is toegelicht dat met een dominante vrije markt niet mogelijk is. Om de bewoners toch perspectief te bieden zouden zij deel moeten uitmaken van een economisch systeem dat uiteindelijk wel een uitweg kan bieden. In 7. is toegelicht dat de ev ec wel die mogelijkheden heeft.

We gaan nu bekijken welke stappen gemeenten en/of deelnemers aan de ev ec kunnen nemen om na 2040 lokaal een redelijk bestaan te kunnen behouden. Deze stappen zijn overigens bijna allemaal ook vergelijkbaar met hoe de ev ec lokaal zou kunnen worden opgezet.

8.1. Bouwen aan een sterke lokale economie

Wetende dat na 2040 het mondiale economische systeem langdurig nauwelijks zal functioneren -zie 4.2.- is het van belang dat dan een sterk lokaal economisch systeem ervoor kan zorgen dat de economie in ieder geval nog de echte behoeften van de inwoners van de gemeente kunnen vervullen. De lokale economie moet dan in de echte levensbehoeften en in inkomen/werk voor de inwoners kunnen voorzien. Hierboven is al op diverse plaatsen toegelicht dat dit onmogelijk is in een vrijemarkteconomie. Iedere gemeente kan gaan inventariseren welke elementaire goederen/diensten binnen de eigen gemeente gemaakt kunnen worden en wat van andere naburige gemeentes betrokken kan worden. Te denken valt aan water, voedsel, elektriciteit, verwarming, lokaal transport, kleding, elementaire communicatie, bouwmaterialen, elementaire medische voorzieningen. Anno 2020 heeft een gemeente hierop weinig invloed. Toch is zaak om dit soort elementaire behoeften voor 2040 veilig te stellen. Daar zou de gemeente snel mee moeten beginnen en geleidelijk haar bewoners erbij moeten gaan betrekken.


Op termijn zal de gemeente haar burgers duidelijk moeten laten kiezen voor welke zaken zij na 2040 essentieel vinden en hoe de beroepsbevolking door een nieuwe werkverdeling hieraan gaat bijdragen.
Het credo is dan: Geen bijdrage dan geen toegang tot essentiële voor­zie­ningen waar men gemeen­schap­pelijk aan gewerkt heeft. De burgers zullen samen verant­woordelijk moeten gaan nemen voor hun voort­bestaan.

Veel mensen zullen pas willen veranderen als het echt niet anders meer kan, citaat van Jean Monnet aan het begin van dit thema. Als het echt niet anders meer kan dan komt de verandering te laat en moet men naderhand leren leven met de consequenties. Gezien de na 2040 te verwachten economische ontwikkelingen zullen bedrijven die internationaal opereren weinig overlevingskansen hebben. Bedrijven gericht op de internationale markt zullen na 2040 gaten nalaten in de gemeente. De faillissementen en de daarmee gepaard gaande onrust zullen dan veel aandacht vragen van de gemeente. Daar zou een gemeente rekening mee moeten houden in haar beleid.

Het weren van dat soort bedrijven betekent dat de gemeente na 2040 veel stabieler kan opereren. Om dan overeind te kunnen blijven zal de gemeente er nu voor moeten zorgen dat dat bedrijven die afhankelijk zijn van de internationale handel en/of productieketens zich niet meer gaan vestigen binnen de gemeente. En bestaande globaal opererende bedrijven zouden zoveel mogelijk gestimuleerd moeten worden om zich om te vormen of elders te vestigen.

Concreet zou dat bijvoorbeeld betekenen dat een meubelwinkel die grotendeels meubels uit Azië verkoopt na 2040 niet meer onderdeel zouden moeten uitmaken van de lokale economie. Hetzelfde geldt voor industriële productiebedrijven gericht op de wereldmarkt, supermarkten die hun producten nauwelijks lokaal betrekken, agrarische bedrijven gericht op de mondiale afzetmarkt.
Iedere gemeente zou een inventarisatie moeten maken van welke type bedrijven er nu binnen de gemeentegrenzen zijn en welke bedrijven men na 2040 binnen de grenzen zou willen hebben. En met name bij dit laatste zou ze haar inwoners moeten betrekken.

De gemeente kan beginnen met bewuste keuzes te maken voor bedrijven die een zo lokaal mogelijk afzetgebied hebben en lokaal werkgelegenheid bieden. Anno 2020 maakt het lokaal produceren slechts een klein deel uit van de totale economie omdat we onderdeel zijn van een globaal opererende vrije markt. geven een goede indruk hoe lokaal produceren zou kunnen worden vormgegeven.
Uiteindelijk, al naar gelang 2040 dichter bij komt, zal lokaal produceren de belangrijkste manier worden om het lokale economisch systeem nog draaiende te kunnen houden. Als de gemeente geen beleid maakt dan is rond 2040 niet de juiste infrastructuur aanwezig en stort de lokale economie in. Om een lokale economie echt van de grond te krijgen moet een grote klantenkring bereid zijn om bijna uitsluitend lokaal te kopen. De gemeente zou hiertoe initiatieven als herenboeren ^[8.1.1] kunnen stimuleren. Bij het opzetten van een herenboeren boerderij zoeken initiatiefnemers mensen die bereid zijn om gezamenlijk te investeren in een boerderij en als eigenaar duurzame en niet te dure producten af te nemen. Het nadeel van deze manier van werken is dat bij het opzetten van ieder nieuw bedrijf weer opnieuw investeerders moeten worden gevonden. Investeerders moeten voor ieder nieuw op te richten bedrijf weer overtuigd worden van de meerwaarde, de duurzame bedoelingen van de initiatiefnemers, etc.

Binnen de setting van de ev ec zou lokale productie beter kunnen worden opgezet: De deelnemers aan de ev ec hebben bij andere inititiatieven al gezien dat het betrouwbaar is, de opzet werkt en zij weten precies welke visie er gehanteerd wordt.
En een praktisch voordeel is natuurlijk dat prijs van producten en diensten in de beginfase iets lager en daarna veel lager zijn dan in de vrijemarkteconomie. Tot nu toe zijn enkele voor de hand liggende aspecten van een lokaal functioneerde economie aan de orde geweest. Wat niet aan de orde is geweest is hoe je dat in de praktijk gaat vormgeven. Dan moet er een structuur zijn. Een structuur die ervoor zorgt dat alles in elkaar past en werkt. Deze structuur is de basis van de ev ec. De structuur wordt in detail elders beschreven. In 7.2. is deze globale structuur toegespitst op de gebeurtenissen na 2040. We gaan nu bekijken hoe dit lokaal uitpakt.

8.2. Voorzieningen treffen voor een lokaal financieel stelsel

In 3.12. is aan bod gekomen dat het huidige financiële stelsel slecht gaat functioneren of zal ophouden te bestaan. Als het globale financiële stelsel er niet meer is, is er een alternatief nodig.

Nieuwe financiële instellingen oprichten en hopen dat dit zin heeft in de heersende chaotische situatie na 2040 is ijdele hoop. Daardoor worden namelijk weer dezelfde fouten gemaakt:
Zo'n financiële instelling gaat geld behandelen als iets waarmee gehandeld, belegd en winst gemaakt moet worden. Geld beleggen in aandelen, obligaties of andere financiële constructies is zinloos omdat de vrijemarkteconomie niet draait.
Geld uitlenen aan mensen of bedrijven die dat met rente gaan terugbetalen gebeurt ook niet. De bank gaat immers alleen geld uitlenen aan mensen of bedrijven die het met rente kunnen gaan terugbetalen. En die zijn er dan niet meer.

Het financiële stelsel waarmee je met geld meer geld kunt maken werkt dan niet meer. Daarmee stopt het stelsel dat rijkeren aanspoort om met geld meer geld te maken. Om in termen van de hieronder uitgebeelde 'Kringloop van het geld' te spreken: Daarmee stopt het stelsel dat rijkeren aanspoort tot graaien, gierig te zijn, gulzig te zijn en dat de verliezers veroordeelt tot de bedelarij.



In de ev ec geldt dat geld zo lokaal mogelijk moet blijven rouleren. Daardoor is er geen kapitaalophoping meer. In die economie vind je daarom boven uitgebeelde archetypes niet meer.
Ook door het echt samenwerken in de ev ec verdwijnen deze archetypes. Daarbij is deze vorm veel beter voor de economie dan concurrentie. Economische bedrijvigheid wordt hierdoor op een veel robuustere manier gestimuleerd.

Dit alternatief voor het oude financiële stelsel wordt elders uitgebreid beschreven. Nadat het bankenstelsel van de vrije markt is ingezakt is het zinvol als er wel waardevast geld is.
Om nog een sterke lokale economie te kunnen hebben zal de waarde van arbeid en product én het algemeen belang verdisconteerd moeten worden in de prijs ervan. Het centraal stellen van het algemeen belang bekent namelijk dat de lokale economie en de lokale samenleving blijven floreren.

Zeker in tijden van crisis kon die lokale munt een belangrijke steunpilaar zijn bij het draaiend houden van de lokale economie.

Na 2010 is de lokale munt met golfbewegingen voorzichtig aan het opkomen in en Ook dan is het versterken van het midden en klein bedrijf een belangrijk argument. Omdat de globale vrijemarkteconomie na 2040 niet meer zal aantrekken is een lokale munt blijvend nodig om een sterke lokale economie te ondersteunen. Bij het opzetten van een lokale munt zou de gemeente en de lokale burger betrokken moeten zijn.

Bij het opzetten van een lokale munt zouden de volgende overwegingen meegenomen kunnen worden:
Bij 8.7. komt aan bod gekomen dat onze digitale infrastructuur in de toekomst gebrekkiger zal functioneren. Een toekomstbestendige lokale munt zou daarom ook onafhankelijk digitale apparatuur moeten kunnen functioneren.
De munt zou een ruilmiddel voor arbeid en goederen moeten zijn.
Een lokale munt moet door de samenleving vertrouwd kunnen worden. Daarmee samenhangend moet het algemeen belang vertegenwoordigd zijn in de waarde van arbeid en goederen.

8.3. Sterke professioneel functionerende netwerken met nadruk op sociale cohesie

De centrale overheid is bij ernstige rampen niet meer in staat om adequate hulp te bieden. Dat zagen we al bij de ernstige overstromingen in België en Duitsland in 2021, rampen die niets zijn vergeleken met wat ons na 2040 nog te wachten staat. De vele vrijwilligers die vanuit de niet getroffen delen van het land te hulp te schoten zijn ook niet meer te verwachten. Na 2040 zijn er waarschijnlijk in veel meer delen van het land problemen zijn.

Wil je als individu kunnen overleven in een rampsituatie dan heb je niet alleen een goede buur nodig. Om na 2040 te overleven zal de lokale samenleving zodanig georganiseerd moeten zijn dat zij als een goed geoliede machine kan optreden om impact van rampen op te vangen en te herstellen.
Daar zal de lokale politiek een belangrijke rol in kunnen spelen. Plannen over hoe te handelen in de diverse situaties zullen moeten zijn uitgewerkt en moeten worden geoefend.
Overigens zal de structuur van de ev ec bewerkstelligen dat dit soort plannen gemakkelijk zullen worden opgepakt door de lokale samenleving. Om dit soort betrokkenheid te laten groeien zouden burgers uit alle wijken en/of plaatsen en alle lagen van de bevolking met elkaar in contact moeten komen. Het opzetten van dit soort netwerken kan eigenlijk alleen als dat professioneel wordt opgezet. Hierbij kunnen bedrijven/organisaties en gemeente een rol spelen. Lokaal opererende bedrijven zouden daar belang bij kunnen hebben omdat zij hierdoor een vastere relatie met hun klantenkring kunnen opbouwen.

In de ev ec zijn dit soort professioneel functionerende netwerken een vast onderdeel van de economie en de samenleving. Zij zijn onderdeel van een professioneel gevormde sociale structuur die opgezet is rond het stimuleren van samenwerking, sociale cohesie. De netwerken stimuleren burgers om een actief onderdeel te zijn van de samenleving.

Deze professionele netwerken zijn een ideale voedingsbodem voor het opzetten van een goed georganiseerde samenleving zie kan handelen na 2040.

8.4. Lokale klimaatadaptatie, klimaataanpak als onderdeel van groter geheel

Rond 2020 betekent klimaatverandering voor de gemeente voornamelijk het bijdragen leveren aan de klimaatdoelstellingen van Parijs. Zij probeert haar inwoners te bewegen tot verduurzaming voornamelijk door isoleren, het plaatsen van zonnepanelen of een duurzamere verwarming.
Daar zal waarschijnlijk na 2030 veel bij gaan komen. Dan zal het besef geleidelijk aan bij het brede publiek doordringen wat in wetenschappelijke kringen al rond 2010 de vrees was: Dit soort inspanningen zijn niet voldoende. De gemeente zou haar inspanningen erop kunnen richten om dit inzicht eerder in de gemeenschap te laten indalen. Hoe eerder dit inzicht gemeengoed is geworden hoe eerder er men gemeentebreed bereid is actie te ondernemen. De kloof tussen waar binnen gemeenten en provincies vanuit gaan als ze naar de toekomst kijken en wat wetenschappers ons kunnen vertellen over de toekomst is nog groot. In 2. is hierop al uitgebreid ingegaan.

Ook bij veel projecten in de gemeente wordt ervan uitgegaan dat in de toekomst alles min of meer blijft zoals het was. Daar zou de gemeente verandering in kunnen aanbrengen. Een eerste stap zou kunnen zijn om bij alle reeds lopende projecten na te gaan of zij nog wel zinvol zijn gezien wat er op ons afkomt. Had het geld achteraf gezien niet nuttiger kunnen worden besteed?

Daarnaast zouden nieuwe projecten niet meer alleen moeten voortkomen uit waar de burgers hier en nu behoefte aan hebben. Er dient veel meer in samenhang gekeken te worden naar de toekomstige problemen, waaronder klimaatverandering.

Daar zal veel exra geld voor nodig zijn. Omdat de uitdagingen van een gemeente telkens groter zullen worden al naar gelang 2040 nadert is dat er niet. Burgers zullen het moeilijker krijgen en exra belasting op gemeentelijk niveau of op rijks niveau wordt daardoor moeilijk.

Dan is er eigenlijk maar een optie en dat is een economisch systeem dat veel effectiever functionert en burgers daardoor over veel meer middelen beschikken. Aanpak van klimaatverandering is niet mogelijk met technische oplossingen of eenvoudige campagnes gericht op gedragsverandering. Voor echte aanpak van klimaatverandering is systeemverandering op wereldniveau nodig, zoals we zagen bij 7.8..

Wil de gemeente een echte bijdrage leveren aan klimaatverandering en de vele andere problemen die na 2040 op ons afkomen dan moet de gemeente onderdeel worden van systeemverandering.
Er zijn veel voorstellen gedaan om te komen tot systeemverandering. Dat zijn veelal globale voorstellen die vanuit overheden zouden moeten worden opgepakt en uitgewerkt. Dat gebeurt om allerlei redenen niet. In 6.1. is bovendien toegelicht deze voorstellen geen positieve verandering na 2040 kunnen bewerkstelligen.
In 7.8. is aan de orde gekomen dat de ev ec een systeemverandering brengt die wel klimaatverandering kan keren. Het systeem is wel gedetailleerd uitgewerkt en kan relatief eenvoudig op lokale schaal kan worden ingevoerd. Doordat de ev ec ook de potentie heeft om op diverse plaatsen in de wereld snel te groeien is de gemeente daarmee ook onderdeel van systeemverandering op wereldniveau. Op het gebied van klimaatadaptatie kan de gemeente wel veel doen.

Allereerst zijn daar de voor de hand liggende (technische) voorzieningen: Wegen, huizen, andere gebouwen, het milieu, medische voorzieningen, opvanglocaties en voedselvoorziening kunnen zodanig worden aangepast dat overstromingen, stormen, droogte en waterschaarste minder gaan leiden tot ernstige ontwrichting.

Om deze voorzieningen geschikt te maken voor na 2040 wordt een uitdaging maar is te doen. Dit wordt hieronder toegelicht aan de hand van de ziekenhuisvoorzieningen.

Het is na 2040 niet voldoende om te wachten tot de gemeente door een ramp getroffen is en dan voorbereidingen te treffen voor precies zo'n zelfde ramp in de toekomst. De impact van een nieuw type ramp is dan te groot en wellicht is het niet meer goed mogelijk om nog adequate maatregelen te treffen.

Klimaatadaptatie is in de brede zin ook het bouwen aan een sterke lokale economie (8.1.) en het opzetten van professionele netwerken (8.2.) die bewerkstelligen dat de bevolking zichzelf beter kan organiseren bij het gemeenschappelijk bestrijden van de gevolgen van een ramp. Laten we één voorbeeld wat gedetailleerder bekijken: de veranderingen in het lokale ziekenhuis.

Na 2040 zal de geldstroom die ziekenhuizen draaiend houden afnemen. De landelijk opererende ziekenfondsen zullen het moeilijk krijgen doordat in een crisis nu eenmaal meer behoefte aan zorg ontstaat, het gebrek aan personeel leidt tot hogere salariskosten en de schaarser wordende medicijnen duurder worden. Daarnaast zullen de problemen in het financiële systeem ook ziekenfondsen raken. In tijden van een relatief korte crisis zal een ziekenhuis haar taken wel blijven verrichten, maar al naar gelang het langer duurt wordt dat onder andere in financiëel opzicht moeilijker. Om dit scenario te voorkomen zou een structuur moeten worden opgezet waarbij het ziekenhuis direct door de lokale samenleving in de lucht gehouden wordt. Hiervoor zou de organisatiestructuur van de ev ec kunnen worden opgezet. Maar daarover straks meer. Medicijnen en medische hulpmiddelen worden ingekocht op veel plaatsen in de wereld. Na 2040 zal de productie en aanvoer daarvan regelmatig stagneren of stilvallen. De bijbehorende medische voorzieningen komen in gevaar.
Gekeken zou kunnen worden naar wat er lokaal geproduceerd kan worden. Slechts een deel kan lokaal geproduceerd kan worden en er moeten er keuzes gemaakt worden. Hiervoor zou een plan opgesteld moeten worden. De hightech medische apparatuur in een ziekenhuis is ook afhankelijk van voorzieningen buiten het ziekenhuis. Reserve onderdelen en reparatie bijvoorbeeld zullen problematisch worden bijvoorbeeld omdat de grondstoffen voor onderdelen slecht verkrijgbaar zullen zijn, zie 8.6.. Ook hiervoor zou een plan en lokale productie een uitkomst kunnen bieden. Ondanks goede noodvoorzieningen zal op den duur de energievoorziening van een ziekenhuis problematisch worden als de energievoorzieningen lokaal niet meer goed functioneren. Ook daar zullen keuzes in gemaakt moeten worden. En het gebouw zal zodanig (her)ontworpen moeten worden dat basale functies toch redelijk in de lucht kunnen blijven als de energievoorziening langdurig hapert. We weten allemaal dat na 2040 de krapte op de arbeidsmarkt in de vrijemarkteconomie zeer groot zal zijn en dat er geen oplossingen zijn. De medische voorzieningen zoals we die rond 2020 kenden kunnen door personeelsgebrek waarschijnlijk niet meer in de lucht gehouden worden. Natuurlijk kunnen er mensen van het buitenland worden aangetrokken. Maar om al het benodigde personeel, met familie, in Nederland/België een plek te geven is in de dan heersende omstandigheden problematisch. In 7.17. is toegelicht dat in de ev ec nauwelijks personeels­tekorten zullen optreden.

Ook zal een ander type medisch personeel en medisch specialisten moeten worden aangetrokken. De huidige generatie medisch specialisten zullen eerder van baan veranderen als de beloning of de arbeids­omstandig­heden minder worden. Wil een ziekenhuis na 2040 blijven functioneren dan is het belangrijk dat personeel dat prioriteit geeft aan het het overeind houden van de medische voorzieningen. Het personeel zou meer gemotiveerd moeten zijn vanuit de binding met de lokale samenleving.

Ook zal het personeel anders opgeleid moeten zijn. Omdat in de toekomst niet alle voorzieningen meer beschikbaar zullen zijn moet het personeel in staat zijn om goed te handelen onder primitievere omstandigheden. En na 2040 zullen veel meer mensen gebruik gaan maken van de ziekenhuisvoorzieningen. Dan moeten de medische hulpmiddelen, de ziekenhuisomvang en de beschikbaarheid van flexibel getraind medisch personeel op orde zijn.

Het voorbereiden van een ziekenhuis voor de chaos na 2040 gebeurt bij voorkeur samen met omliggende gemeenten. Gemeenten kunnen hun lokale ziekenhuis stimuleren om voorbereidingen in gang te zetten. Zij kunnen dit proces begeleiden. Maar uiteindelijk zullen deze voorbereidingen door de klanten/burgers gedragen en begeleid moeten worden. Zeer waarschijnlijk ook in financieel opzicht. Zoals al aan bod gekomen is in 8.1. geldt ook hier weer: Iedere burger moet zelf de verantwoordelijkheid nemen voor de eigen toekomst.

Zoiets kan bijna alleen plaatsvinden binnen een structuur als die van de ev ec. Het ziekenhuis gaat dan (deels) over in de organisatiestructuur van de ev ec. De omwonenden van het ziekenhuis die in de chaotische situatie na 2040 ook nog gebruik willen maken de elementaire voorzieningen zorgen dat het ziekenhuis zich kan voorbereiden.

Omdat de ev ec veel efficiënter georganiseerd is dan de vrijemarkteconomie is er genoeg arbeidspotentieel om deze extra taken te kunnen oppakken. Ook hebben deelnemers aan de ev ec meer financiële ruimte. Ruimte die zij gezamenlijk kunnen gaan gebruiken om bij te dragen aan de nieuwe structuur van hun ziekenhuis na 2040. Kan de tandartspraktijk blijven draaien na 2040?
Een eerste inventarisatie: Het composiet dat een tandarts gebruikt voor het vullen van een gaatje kan momenteel uit verschillende delen van de wereld (, ) komen. De grondstoffen voor het maken van composiet zijn niet zeldzaam. Het in de toekomst beschikbaar houden van composiet zou mogelijk moeten zijn, gelet op de materialen. De leveringszekerheid vanaf de huidige productielocaties zou wel onderzocht moeten worden.
De apparatuur waar een tandarts mee werkt bevat standaard enkele grondstoffen die schaars zijn en niet in de nabije omgeving gewonnen kunnen worden. Om apparatuur in de toekomst voor de tandarts beschikbaar te houden zou gezocht moeten worden naar geschiktere materialen. Ook zou onderzocht moeten worden of productiefaciliteiten lokaler opgezet zouden moeten worden.

De overige bij de ziekenhuisvoorzieningen genoemde aandachtspunten zijn ook, in mindere mate, van toepassing op de tandartspraktijk. Aangezien een tandarts een vitaal onderdeel vormt van de gezondheidszorg is het voor de gemeente / de lokale samenleving van belang om deze zorg overeind te houden. Zij zouden met tandartsen, tussenhandel en producenten kunnen overleggen hoe de de levering van de tandartsbenodigdheden veilig gesteld zouden kunnen worden.

8.5. Lokale biodiversiteitsverbetering als onderdeel van een groter geheel

In 3.2. is aan de orde gekomen dat biodiversiteitsverlies mogelijk nog een groter probleem is dan klimaatverandering. Bij 7.9. is aan de orde gekomen dat biodiversiteitsverbetering alleen echt tot stand kan komen als er Onmiddellijke wereldwijde inspanningen worden verricht.

Lokaal kan er weinig gedaan worden aan het echte grootschalige verlies aan biodiversiteit zoals dat ook in Nederland en België optreedt.

en op een wat grotere schaal initiatieven. Toch lijkt dit plan voorbij te gaan aan de moeilijke keuzes die volgens IPBES, het belangrijkste onafhankelijke orgaan van de Verenigde Naties op het gebied van biodiversiteit, noodzakelijk zijn om biodiversiteitsverbetering tot stand te brengen.

Samenwerkende gemeenten zouden andere keuzes moeten maken bij het omgaan met afvalstoffen, pesticiden en andere gifstoffen, gebruik van landbouwgronden, natuur, industrie en het bewerkstelligen van gedragsverandering bij burgers. De keuzes zouden in lijn moeten zijn met de aanbevelingen van het IPBES. ^[3.2.12]

Dit zal voor een gemeente of een groep bedrijven of een groep mensen een uitdaging zijn. Ook hier weer geldt dat de ev ec dit proces efficiënter in goede banen zou kunnen leiden. En in de ev ec is het lokale altijd onderdeel van een groter geheel.

8.6. Milieuverontreiniging, lokale aanpak en aanpak als onderdeel van een groter geheel

In 3.3. is aan de orde gekomen dat milieuverontreiniging qua impact vergelijkbaar is met klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Door op lokaal niveau onderdeel te willen zijn van de in 7.10. geschetste veranderingen van levensstijl en economische activiteiten kan op dit punt vooruitgang geboekt worden. Maar de grote problemen kunnen niet alleen lokaal worden opgelost.

Bij milieuverontreining zijn bijna altijd economische belangen in het spel. Enkele voorbeelden.

• Bij de milieuvervuilende activiteiten van Tata Steel en vele andere milieuvervuilende bedrijven wegen financiële voordelen en/of werkgelegenheid zwaarder dan de volksgezondheid.
• Het gros van het geld dat wordt verdiend in de landbouw gaat naar bedrijven die om de boer heen cirkelen: handelaren in veevoer, slachterijen, producenten van kunstmest en pesticiden.
  Deze vaak grote ondernemingen ^[8.6.1]
  lobbyen voor behoud van het huidige landbouwsysteem.
  Zij houden daarmee de verontreinigingen veroorzaakt door de bioindustrie en de intensieve landbouw in stand. ^[8.6.2]
• De plasticindustrie lobbyt tegen de EU richtlijn over wegwerpplastic om door te kunnen gaan met de productie ervan. ^[8.6.3]
• Nederlanders krijgen via voeding en drinkwater meer Pfas binnen dan volgens het RIVM veilig wordt geacht. ^[8.6.4]
  Het Nederlandse drinkwater is het vieste van Europa. ^[8.6.5]
  In het huisstof van boederijen maar ook in onze woningen zitten veel verschillende van bestrijdingsmiddelen, hetgeen de onderzoekers zorgen baart. ^[8.6.6]

Deze milieuverontreinigingen zijn moeilijk op te ruimen. En omdat bedrijven voortdurend nieuwe producten op de markt brengen die milieurisico's kunnen opleveren, werken regels en richtlijnen niet om de toename van de verontreinigingen wereldwijd te stoppen.

Dit soort problemen worden voorkomen als bedrijven niet hun eigen economisch belang zouden nastreven, maar zich zouden richten op het belang van de samenleving als geheel. Dat betekent echter systeemverandering. In het economisch systeem van de ev ec is verankerd dat organisaties gericht zijn op het algemeen belang oftewel op de samenleving als geheel. Maar ook aan de consumentenkant zou er veel kunnen veranderen.
Daarbij zijn de volgende punten van belang:

• Wegnemen van reclameprikkels die niet duurzaam gedrag stimuleren.
• Gedragsverandering door consument in omgeving te plaatsen waarin duurzaam gedrag vanzelfsprekend/de norm is.
• Transparantie informatie over duurzaamheid van producten.

Transparantie en wegnemen van reclame prikkels daar kan iedere gemeente met haar beleid lokaal wel verbetering in aanbrengen. Ook zouden gemeenten gedragsveranderingen van hun burgers kunnen bewerkstelligen. De gedragsverandering die in de gemeente Ungersheim teweeg is gebracht is hiervan een voorbeeld.

Transparantie en het ontbreken van reclame prikkels is in de ev ec vanzelfsprekend. In 7.6. is toegelicht dat gedragsverandering een essentieel onderdeel van de ev ec is. Wederom zou de gemeente beter af zijn als het van deze faciliteiten gebruik zou maken. Het RIVM adviseert geen groente te eten uit moestuinen in een straal van zo'n 10 kilimeter rond Chemours (voorheen Dupont). Het teflon geproduceerd bij Chemours werd gemaakt van de stof PFOA. PFOA hoopt zich op in het milieu en is schadelijk voor mens, dier en plant. Met verschillende ziekten en doden tot gevolg. ^[8.6.4] PFOA is een stof die tegenwoordig voorkomt in praktisch ieders bloed. Ook in het uwe.
GenX wordt momenteel gebruikt voor de productie van teflon.

Milieuverontreiniging moet bij de bron worden aangepakt anders is het dweilen met de kraan open. Jammer genoeg gaan gemeenten alleen tot actie over als het hun eigen burgers betreft. In het geval van Chemours in Dortrecht hebben uiteindelijk enkele getroffen gemeenten een rechtszaak aangespannen.

Gemeenten en overheden in Nederland en België hebben vaak laat of niet gereageerd op vervuilingen. Vervuilers zouden veel eerder lokaal moeten worden aangepakt. En als men overal lokaal deze verantwoordelijkheid zou nemen dan zou de wereld er veel beter voor staan.

Maar wanneer zullen gemeenten of mensen uit een lokale samenleving deze verantwoordelijkheid wel oppakken? Zoals we net zagen spelen economische belangen vaak een belangrijke rol. Dat zou niet het geval zijn als men lokaal economisch onafhankelijk was van het vervuilende bedrijf. De lokale economie zou zo flexibel moeten zijn dat het wegvallen van het vervuilende bedrijf gemakkelijk opgevangen zou kunnen worden. Die flexibiliteit is er vaak niet.

In de ev ec is er altijd voldoende werkgelegenheid. De hoeveelheid werk is namelijk het resultaat van de afweging van wat de samenleving een goederen en diensten denkt nodig te hebben en de hoeveelheid werk men bereid is te verrichten. Bij de hoeveelheid werk die verricht wordt staat dan de hoeveelheid goederen en diensten die de samenleving gebruikt.
Dat het economisch systeem van de ev ec een veel schokken kan absorberen zonder schade op te lopen komt ook doordat het een flexibel economisch systeem is. Behalve de milieuverontreiniging die we nu al kunnen constateren zijn er ook milieuverontreinigingen te verwachten door de ontwikkelingen na 2040. We gaan bekijken hoe we nu onze omgeving zo kunnen inrichten dat er in de toekomst lokaal geen grote milieu ongelukken te verwachten zijn. Gezien de chaos die op ons afkomt is het zaak dat er geen stoffen en/of processen zijn die -onbewaakt- een potentieel gevaar vormen voor de volksgezondheid. De vele bedrijven in onze dorpen en steden die werken met gevaarlijke stoffen en een vijftal kerncentrales rond Nederland en België kunnen na 2040 een gevaar gaan vormen omdat zij dan niet altijd meer adequaat beheerd kunnen worden. De oorlog in de Oekraïne heeft ons meermaals duidelijk gemaakt dat kerncentrales een doelwit van een agressor kunnen zijn.

De vele voorbeelden van schade voor de volksgezondheid door giftige stoffen spreken voor zich.

De risico's van degelijke fabrieken worden ingeschat of berekend op basis van de nog rond 2020 heersende/normale omstandigheden. De klimatologische omstandigheden zullen echter vanaf 2040 veel slechter worden. Ook is te verwachten dat door de chaos de bewaking van de processen en afvalstoffen in dergelijke fabrieken niet altijd meer op orde zal zijn. De economische omstandigheden -wereldhandel stort in- zullen ervoor zorgen dat veel van dit soort bedrijven vanaf 2040 hun deuren zullen moeten sluiten. Dat zal in veel gevallen extra gevaar voor de volksgezondheid en het milieu betekenen.

Het is reëel dat terroristische organisaties die in Afrika na 2040 invloedrijk zijn door de volksverhuizingen ook een machtsbasis in Europa zullen krijgen. In de chaotische tijden na 2040 zou het voor deze organisaties aantrekkelijk zijn om kerncentrales of andere kwetsbare bedrijven te betrekken bij terroristische aanslagen.

Gemeenten zullen breed moeten gaan samenwerken aan maatregelen die ervoor zorgen dat dergelijke fabrieken voor 2040 in ieder geval voorzieningen hebben getroffen. En zeker als de bedrijfsactiviteiten door een faillissement beëindigd worden. Maar verstandiger is het om deze bedrijven al voor 2040 te begeleiden naar een veilige bedrijfsbeëindiging. Van veel verontreiniging wordt de volle impact pas zichtbaar op de lange termijn. Het gemakkelijker om te denken dat de volgende generatie dat dan wel zal oplossen. Het is verleidelijk om te denken dat afvalstoffen die geloosd worden in een rivier of beek alleen de mensen stroomafwaarts zullen raken en niet de inwoners van de eigen gemeente. Het verplaatsen van de problemen naar anderen of naar de toekomst maakt wel dat de problemen blijven opstapelen.

De samenleving als geheel is er gebaat bij dat iedere gemeente de verantwoordelijkheid neemt voor wat er binnen de eigen gemeentegrenzen gebeurt.

8.7. Lokaal aanpassen aan grondstoffenschaarste

In 3.4. is toegelicht dat er geen oplossing is voor de toekomstige tekorten aan grondstoffen voor de energietransitie, elektronica, kunstmest en kernenergie. We gaan nu bekijken hoe we ons hierop lokaal zouden kunnen voorbereiden.

Een grondstof die schaars wordt is fosfer. Van fosfor wordt kunstmest gemaakt.

De prijs van kunstmest zal daarom na 2030 stijgen. En daarmee worden ook de agrarische producten die verbouwd worden met kunstmest duurder. Op den duur wordt zelfs in de vrijemarkteconomie landbouw zonder kunstmest aantrekkelijker. Een optie zou dan verticale landbouw kunnen zijn. Verticale landbouw is het telen van gewassen in afgesloten ruimte waarin de omstandigheden geheel met techniek gecontroleeerd worden. De zon is vervangen door ledlampen. De aarde is vervangen door steenwol. De voedingsstoffen worden via water toegediend.

Onder normale omstandigheden zou verticale landbouw met name in grote steden een alternatief kunnen zijn als de hoge investeringskosten en de hoge energiebehoefte voor lief genomen worden. Een belangrijk voordeel is dat de productie onafhankelijk is van weersomstandigheden die door de klimaatverandering minder geschikt zouden kunnen zijn voor landbouw.

Na 2040 is verticale landbouw waarschijnlijk kwetsbaar. De benodigde hoeveelheid technische voorzieningen zijn niet altijd meer voorhanden in de minder stabiele tijden die dan volgen. Ook de afhankelijkheid van energie maakt kwetsbaar.
Voor een gemeente en/of een lokale gemeenschap zou verticale landbouw pas zinvol zijn als deze problemen getackeld zijn.

De hoge investeringskosten en de benodigde hoeveelheid technische voorzieningen maken dat verticale landbouw gedomineerd zullen gaan worden door enkele mondiale spelers. ^[8.7.3] De ondernemers die rond 2020 zijn begonnen aan het bouwen van een sterke, mogelijk dominante positie op de wereldmarkt hebben de beste uitgangspositie.
Voedselafhankelijkheid van techbedrijven maakt de voedselvoorziening lokaal echter kwetsbaar na 2040. Er is lokaal geen controle over de eigen voedselvoorziening. In tijden van grote schaarste zou zo'n techbedrijf kunnen besluiten om te leveren aan de hoogste bieder buiten de gemeente of lokale gemeenschap. Wil een gemeente na 2040 niet in de problemen komen dan zou het dit type landbouw moeten stimuleren.

Gezien op de milieuverontreiniging van de conventionele landbouw heeft dit type landbouw de voorkeur binnen de ev ec.

Meer over mogelijk landbouwbeleid van gemeente of lokale gemeenschap binnen de ev ec bij het onderwerp voedselschaarste. Lokaal kan er natuurlijk weinig gedaan worden aan grondstoffenschaarste die onder andere de energietransitie gaat bemoeilijken. Enkele producten waarin schaarse metalen zitten zijn windmolens, zonnepanelen, elektrische auto's, laptops, mobieltjes en andere elektronica producten. Een economie gebaseerd op lokale, slim opgewekte, duurzame energie is te afhankelijk van zeldzame materialen.

Toch zijn er wel mogelijkheden om daar lokaal voorbereidingen voor te treffen. Er kunnen keuzes gemaakt worden die ervoor zorgen dat we minder afhankelijk zijn van schaarse metalen. Elektriciteit opwekken zonder CO2 uitstoot kan met een windmolens. De huidige generatie windmolens leggen echter een groot beslag op de zeldzame metalen. De exploitatie van dergelijke windmolens zal voor hun economische levensduur beëindigd is mogelijk al tot problemen kunnen leiden. De reparatie van onderdelen waarin zeldzame metalen verwerkt zijn zal op den duur een uitdaging gaan vormen.

Gemeenten en lokale gemeenschappen die windmolens gaan plaatsen zouden dit type windmolens in overweging kunnen nemen. Zonnepanelen hebben een levensduur van 20 à 30 jaar en zullen vanaf 2030 massaal in onze afvalstromen terecht komen. Dan moet er vervanging zijn. De monopoliepositie van China op dit terrein zou hieraan kunnen bijdragen.

Gemeenten zouden de aanschaf van zonnepanelen, waaruit deze zeldzame metalen wel kunnen worden teruggewonnen, kunnen stimuleren. ^[8.7.10] Als voor 2030 alleen deze hoogwaardig recyclebare zonnepanelen gekocht worden dan is het mogelijk dat we lang gebruik kunnen blijven maken van zonnepanelen. Al zullen niet meer zonnepanelen geproduceerd kunnen worden omdat bij recyclen niet meer grondstoffen zullen vrijkomen.


Deze circulaire aanpak kan alleen succesvol zijn als zeer veel gemeenten hierbij de handen in elkaar slaan. En omdat in de vrije markt de kosten een belemmerende factor zullen zijn is het nuttig om een breed samenwerkingsverband binnen de ev ec aan te gaan. Binnen de ev ec is de kostprijs namelijk aanzienlijk lager dan die in de vrije markt en is er dus voldoende financiële ruimte.

Bij deze circulaire aanpak hoort ook dat de recyclebare zonnepanelen zo lokaal mogelijk worden verwerkt en dat verkregen grondstoffen gebruikt worden voor de lokale productie van zonnepanelen voor de lokale markt maakt.

Overigens wordt door veel zonnepanelen fabrikanten al in 2020 aangegeven dat hun zonnepanelen volledig hergebruikt kunnen worden. Dat is niet hetzelfde als dat de zeldzame metalen eruit gehaald kunnen worden en weer gebruikt kunnen worden in nieuwe zonnepanelen. Men bedoeld dan dat de stoffen wel hergebruikt kunnen worden maar niet altijd op dezelfde hoogwaardige manier als in het oorspronkelijke product: Het is niet rendabel om de restproducten van oude panelen zodanig te bewerken dat er weer nieuwe zonnepanelen van gemaakt kunnen worden. Zijn er manieren om warmte op te wekken zonder een groot beslag te leggen op zeldzame metalen?

Lokaal warmte opwekken kan met zonnepanelen in combinatie met een warmtepomp. Maar net hebben we gezien dat voor zonnepanelen zeldzame metalen gewonnen moeten worden.
Er is een alternatief met minder zeldzame metalen:

Natuurlijk hebben beide alternatieven hun voor en nadelen, maar zonnepanelen in combinatie met een warmtepomp zetten maximaal 30% van de zonne-energie om in warmte

In de toekomst is er nog een alternatief met minder beslag op zeldzame metalen: De combinatie van een windmolen gebouwd zonder zeldzame metalen met warmtepompen. De meeste elektrische auto's leggen een groot beslag op de voorraad zeldzame metalen. Het is de vraag of dit deel van auto-industrie op den duur kan blijven voortbestaan.

Toch blijft het gebruik van het zeldzame metaal lithium in de accu's van de auto een probleem. ^[8.7.9] Dit type elektrisch vervoer, zo lokaal mogelijk geproduceerd, zou eraan kunnen bijdragen dat we ook in de toekomst vervoer blijven hebben. Met de nadruk op zou want rond 2020 is dit nog geen realistische optie.

Energieopwekking mbv kernenergie kan uiteraard met geringe CO2 uitstoot, maar zoals al in 3.4. beschreven is de grondstof voor kernenergie ook relatief snel op.
Gemeenten zouden zich daarom moeten afvragen of zij kernenergie willen gebruiken om de energiebehoefte mee af te dekken. Bovenstaande keuzes kunnen de algemene trend van het schaarser en het niet meer verkrijgbaar zijn van zeldzame metalen niet keren. We zullen ons tijdig moeten gaan voorbereiden op de situatie dat we nauwelijks de beschikking hebben over producten met zeldzame metalen. We zullen een omslag moeten gaan maken. Gemeenten kunnen hun burgers proberen te stimuleren in het maken van duurzame keuzes op het gebied van zeldzame metalen. Dat is in de praktijk een uitdaging. Als deze omslag niet plaatsvindt voordat er schaarste optreedt dan loopt het economisch systeem vast. Het economisch systeem kan dan dan alleen nog draaien op producten die nauwelijks nog voorhanden zijn.

Eerder is op diverse plaatsen uitvoerig ter sprake gekomen dat deze omslag niet zal plaatsvinden in de vrijemarkteconomie. Om dit te voorkomen zullen daarom naar een economisch systeem toe moeten waarin niet eigen belang maar het algemeen belang centraal staat. Het is reëel dat een groot deel van de in de toekomst optredende schaarste in de elektronica-industrie niet opgelost zal worden met hoogwaardig recyclen. Ook zijn er geen alternatieven waarmee vergelijkbare producten geproduceerd kunnen worden. We zullen in de toekomst het met minder apparaten moeten gaan doen of met apparaten met beperktere functionaliteit.

Om de samenleving en economie overeind te houden zou een infrastructuur voor communicatie opgezet moeten worden die veel minder leunt op de technieken gebaseerd op schaarse grondstoffen. Maar als daar vroegtijdig over nagedacht wordt en er voorbereidingen getroffen worden kan erger worden voorkomen. Daarbij is het bewerkstelligen van gedragsverandering bij de burger noodzakelijk. Als we ons niet ver van tevoren veel minder afhankelijk gaan worden van producten met schaarse grondstoffen dan gaat de wal het schip keren. Een maatschappij en haar economie die helemaal afhankelijk is van producten die er van de ene op de andere dag niet meer verkrijgbaar zijn zal in een diep dal belanden.

We zullen ons op tijd zo moeten aanpassen dat we niet meer afhankelijk zijn van schaarse grondstoffen. En dat betekent toch altijd dat we met veel minder zullen moeten toekomen. Onze producten zullen ons minder gaan ondersteunen op een vrij breed terrein; sociale media, contacten op afstand, digitale hulpmiddelen voor studie, digitale ondersteuning op het werk.

Iedere gemeente zou tijdig moeten gaan werken aan gedragsverandering bij haar burgers. Ook zou de gemeente tijdig beleid kunnen gaan voeren om economische bedrijvigheid in haar gemeente te bevorderen die daarmee om kan gaan.

In 7.6. is aan bod gekomen dat dit soort gedragsveranderingen de ev ec meer vanzelfsprekend is. Mensen die functioneren binnen de ev ec zijn beter in staat om te anticiperen op dat wat komen gaat.
En mensen kunnen zich relatief snel aanpassen. En omdat de kostprijs van producten lager is, is er voldoende financiële ruimte voor duurzame keuzes.

8.8. Lokale voorzieningen als antwoord op wereldwijde voedselschaarste

In 3.7. hebben we gezien dat we te maken krijgen met zeer ernstige wereldwijde voedseltekorten. Eerst gedurende relatief korte perioden. Daarna langdurig.

Om chaos te voorkomen zouden aangrenzende gemeenten samen met alle betrokkenen beleid moeten maken. Beleid dat erop gericht is om de infrastructuur en het land zo te gaan inrichten dat voedselschaarste lokaal kan worden voorkomen.

Oogsten zullen veel vaker gaan mislukken bijvoorbeeld bijvoorbeeld door extreem weer. Door de ontwikkeling van nieuwe gewassen die beter tegen warmte en droogte kunnen de ergste gevolgen getemperd worden.
Voor dit soort aanpassingen is een voorbereiding van zo'n 10 jaar nodig zijn. Het is dus zaak om snel te beginnen.

De langdurige voedseltekorten die vanaf 2050 optreden worden voor een groot deel veroorzaakt door de grote wereldwijde bevolkingsgroei. Deze voedseltekorten zullen minder hard aankomen bij gemeenten die hier al lang van te voren voorbereidingen voor hebben getroffen.

Dit alles is moeilijk te regelen in de vrije markt. Er moeten afspraken gemaakt worden met individuele lokale boeren en met de lokale klanten. Binnen de ev ec vormen dit soort afspraken een vast onderdeel van het systeem. Gemeenten zouden de toekomstige voedselproblemen langs deze weg aan kunnen pakken.

Een bijkomend probleem is dat burgers die geen eten kunnen krijgen voedsel gaan halen daar waar wel het is: In de gemeenten die voorzieningen hebben getroffen voor lokale voedselproductie. Daarom moeten er harde afspraken gemaakt worden. Zeker met die gemeenten die het voedselschaarste probleem op zijn beloop laten. Ook moeten er binnen de voedsel producerende gemeente voorzieningen komen die plunderingen tegengaan. Bij een inventarisatie van wat lokaal gekocht wordt aan voeding en wat de lokale landbouwgrond kan geven zal al snel de uitkomst zijn dat er te weinig landbouwgrond is. In veel gevallen zal de conclusie getrokken worden dat er radicale keuzes gemaakt moeten worden om te overleven. Dit zal waarschijnlijk in gaan houden dat de te verbouwen producten direct geschikt moeten zijn voor menselijke consumptie. Voor gewassen bedoeld als diervoeding zal nawelijks meer plaats zijn.
De vleesconsumptie en vleesproductie zoals we die in de perioden voor de voedselschaarsten kennen kan niet worden gecontinueerd zonder dat de gehele lokale voedselvoorziening in gevaar komt.

Consumenten die ervoor kiezen om hun vleesconsumptie niet te wijzigen, zullen afhankelijk blijven van de vrije markt. En zij zullen in de lange periodes van voedselschaarste nauwelijks vlees en andere voedingsmiddelen kunnen kopen.

Een gemeente zou ook kunnen overwegen om stukken grond te oormerken als grond waarop mensen in de toekomst zelf hun groenten en fruit kunnen verbouwen. Zeker in een buurt met wooneenheden die geen of weinig grond hiervoor beschikbaar hebben.
Daarbij zijn ook voorzieningen om zelf aan de slag te kunnen van belang. Tegen die tijd zullen werktuigen en zaden moeilijker te krijgen zijn. Ook het bewaren van de producten zal voor veel mensen een uitdaging zijn omdat kennis en middelen ontbreken. Of omdat de stroomvoorziening gebrekkig is.

En geen beleid is ook beleid. Als er geen beleid op dit gebied ontwikkeld wordt zal het waarschijnlijk zo zijn dat het rijkere deel van de gemeente in staat is om de dan het nog de beschikbare schaarse voeding te kopen en het armere deel nauwelijks eten kan kopen. Dat levert uiteindelijk chaos op. Natuurlijk is de zojuist geschetste situatie voor nogal wat mensen moeilijk voorstelbaar. Velen zullen er niet aan willen. Tot het moment dat we met de neus op de feiten gedrukt worden. Jammer genoeg is het dan te laat.

Gemeenten zullen tijdig beleid moeten gaan ontwikkelen. Men zou kunnen beginnen met een bescheiden verkenning over hoe de voedselvoorziening in de gemeente er uit zou kunnen zien op het moment dat er nog maar weinig voedsel op de wereldmarkt beschikbaar is. Al naar gelang de materie meer gaat leven onder raadsleden zouden er meerdere scenario's om te komen tot een goede lokale voedselvoorziening onderzocht kunnen worden. Omdat de bewoners al voor 2040 geleidelijk telkens meer zullen moeten gaan deelnemen aan deze lokale vorm van voedselvoorziening is het goed dat zij tijdig hierbij betrokken worden.

Maar ook in groepsverband zouden mensen lokaal voedselvoorzieningen kunnen gaan opzetten om toekomstige voedselschaarsten lokaal te voorkomen. Zij zouden anderen kunnen stimuleren samen met hen de lokale voedselvoorziening breder te gaan opzetten. En zij zouden bij gemeenten kunnen aankloppen over hoe hun voedselvoorziening in de toekomst beschermd kan worden.

In de ev ec is een zo lokaal mogelijke voedselvoorziening onderdeel van het systeem. Een lokale voedselvoorziening kan daarom goed opgezet worden in de context van de ev ec.

8.9. Lokaal plan voor omgang met vluchtelingenstromen

In 3.8. is aangegeven dat West-Europa te maken krijgt met grote vluchtelingenstromen. Er zijn vluchtelingen te verwachten van veel verschillende landen. Dat maakt de opvang moeilijker.

We hebben in 7.15. gezien dat de ev ec als volwassen economisch systeem op een goede manier met deze vluchtelingenstromen kan omgaan. In deze paragraaf gaan we bekijken hoe we ons lokaal kunnen voorbereiden op vluchtelingenstromen. De discussie hierover wordt wel door mensen die er met een wetenschappelijke bril kijken via de media wel regelmatig aangezwengeld. Maar de overheid pakt de discussie niet op, laat staan dat er een visie ontwikkeld wordt. Als de overheid dat niet doet dan zullen de gemeenten of lokale gemeenschappen die vraag voor zichzelf moeten beantwoorden. En als de gemeente of gemeenschap dat niet doet dan zal zij in de toekomst een speelbal van klimaatverandering en van de gebeurtenissen op het wereldtoneel worden.

Natuurlijk is het zo dat een gemeente daar momenteel nauwelijks invloed op heeft. Toch zal de gemeente, liefst in samenwerking met naburige gemeenten, daar een plan voor moeten opstellen. Lijdraad zou kunnen zijn: Hoeveel inwoners kunnen we binnen de gemeente voeden na 2040? Welke bevolkingssamenstelling levert nog een leefbare samenleving op? Hebben we de mogelijkheden om nieuwkomers te begeleiden bij het integreren? En integratie is essentieel omdat een hechte gemeenschap beter kan omgaan met moeilijke situaties.

Daarbij horen ook lastige vragen als:
In hoeverre zijn de bewoners bereid om zich aan te passen aan de nieuwe situatie met de nieuwkomers? Is de lokale bevolking wel in staat of bereid om nieuwkomers te verwelkomen? Ligt de grens bij wat we redelijkerwijze aankunnen? Als de nieuwkomers nauwelijks kunnen deelnemen aan het lokale economisch proces, hoeveel kunnen we dan aan met een toch al kwetsbaardere lokale economie en met een centrale overheid niet opkomt voor de kosten?
Maar zeker ook: Hoe zouden we zelf verwelkomd willen worden? De geschiedenis leert ons keer op keer dat massale vluchtelingenstromen in een korte tijd op gang kunnen komen. Na 2040 kunnen we er niet meer van uit gaan dat vluchtelingenstromen door de rijksoverheid of de EU in goede banen worden geleid.
Het is daarom verstandig om lokaal een goed plan te hebben klaarliggen dat gedragen wordt door de lokale bevolking. Een plan waarin ook voedsel­voorzie­ningen, medische voorzieningen, huis­vesting en de economie zijn opgenomen. Maar ook welke eisen er aan nieuwkomers gesteld moeten worden om met vertrouwen de toekomst tegemoet te kunnen gaan.

Om alle gemeenten/regio's een eerlijke bijdrage te laten leveren aan de opvang zal tijdig in een breed verband overleg moeten plaatsvinden.

Overigens vindt in de ev ec dit soort overleg vanzelfsprekend plaatsvindt. Ook heeft de ev ec goede voorzieningen om lokaal met immigrantenstromen te kunnen omgaan, zie 7.15..

8.10. Lokale voorzieningen voor pandemieën

In 3.9. is aan bod gekomen dat het zeer waarschijnlijk is dat een andere pandemie overeenkomstig de COVID pandemie weer zal gaan optreden. Dat zou al op korte termijn kunnen zijn. Daardoor zou de samenleving weer ontwricht kunnen worden.
In 7.16. is aan bod gekomen hoe dit in de ev ec dit op globaal niveau wordt opgevangen. Hier wordt bekeken hoe je hiermee kunt omgaan op lokaal niveau.

Toen het coronavirus in 2020 opkwam waren we in medisch opzicht niet voorbereid. Dat hadden we wel kunnen zijn als de regering werk had gemaakt van de dringende adviezen van de experts. Omdat regeren in de praktijk gericht is op korte termijn zullen we waarschijnlijk niet goed voorbereid zijn op de volgende pandemie.

Lokaal kunnen gemeenten en/of deelnemers aan de ev ec er wel de basale medische voorzieningen op orde brengen. Hoe dit zou kunnen worden gerealiseerd is voor het ziekenhuis al aan de orde gekomen bij 8.4.. Elders komt vrij uitvoerig aan bod dat de vrijemarkteconomie is niet geschikt om bij dit soort pandemieën de economie en de samenleving draaiende te houden. Het samenwerkingsmodel van de ev ec zal dan beter functioneren.

Door dit samenwerkingsmodel lokaal op te bouwen, zoals beschreven bij 8.1., 8.2. en 8.3., blijft de lokale economie overeind tijdens een pandemie. En als de economie overeind blijft dan blijft de samenleving draaien.

8.11. Overgewicht en vergrijsde bevolking lokaal op te vangen

Bij 3.10. is aan de orde gekomen dat in Nederland en België in 2040 veel mensen overgewicht zullen hebben en dat de bevolking dan vergrijsd is. In 7.17. is toegelicht waarom overgewicht in de ev ec zeer waarschijnlijk snel zal afnemen. Ook is aan de orde gekomen waarom de vergrijzing nauwelijks een probleem vormt in de ev ec.

De in 7.17. genoemde redenen voor minder overgewicht gelden ook in een lokaal georiënteerde economie: Er is geen invloedrijke voedingsindustrie met grote reclamebudgetten die streeft naar hogere verkoopcijfers.

In een lokaal georiënteerd economisch systeem zal de insteek van boeren en andere voedsel producerende organisaties zijn om producten te maken die goed zijn voor de lokale klant. In het model van de ev ec, waarbij iedere organisatie vaste inkomsten heeft door een vaste klantenkring, zal de voedselproducent niet streven naar meer afzet van goederen omdat hij stabiele inkomsten heeft. Een belangrijke reden van de toename van overgewicht vervalt daarmee.

Na 2040 zal overgewicht onder een groot deel van de bevolking gaan afnemen omdat de globaal opererende voedselconcerns dan niet meer kunnen overleven. En een groot deel van het voedselaanbod zal dan minder bewerkt voedsel van het land zijn. In 7.17. is al uitvoerig aan de orde gekomen waarom binnen de ev ec een vergrijzende bevolking niet leidt tot arbeidstekorten. Dit in tegenstelling tot de vrijemarkteconomie. De grote lijn daarbij is dat het economisch systeem efficiënter is en er daarom meer kan doen met minder mensen.

Ook door de ev ec alleen lokaal te introduceren kunnen de arbeidstekorten in ieder geval sterk worden verminderd.

8.12. Lokale stabiliteit mogelijk in een instabiele samenleving

In 3.11. is toegelicht waarom onze samenlevingen rond 2040 hoogstwaarschijnlijk instabiel zullen worden. De instabiliteit wordt voor 2040 onder andere veroorzaakt door; leven in eigen bubbel, individualisme, sociale media algoritmen, complotdenken, groeiend verschil tussen arm en rijk.
Na 2040 zullen rampen en de daaruit voortkomende chaos mensen in de overlevingsmodes brengen. Hierdoor nemen mensen irrationele beslissingen. Meer mensen verlangen naar eenvoudige snelle oplossingen. Omdat er geen eenvoudige oplossingen zijn groeit het populisme en zal de samenleving meer en meer instabiel worden.

Dit scenario is onwaarschijnlijk in de ev ec zoals we nu zullen zien.

Door lokaal netwerken voor aandacht en begeleiding op te zetten volgens het model van de ev ec blijven alle bevolkingsgroepen en alle lagen van de bevolking intensief met elkaar in contact en in gesprek. Hierdoor gaan mensen zich niet meer bewegen in eigen bubbels. Omdat we meer met anderen in contact komen wordt onze grondhouding socialer en minder individualistisch. Doordat iedereen in de samenleving via de netwerken langdurig contact heeft met andere lagen uit de samenleving en dit contact intensief is, is het veel moeilijker voor iemand om met gelijkgestemden een groep te formeren die gericht op bijvoorbeeld rellen of misdaad. Op het moment dat zo'n groep dreigt te ontstaan worden alle betrokkenen via hun netwerken aangesproken op hun intenties. Omdat dit in een vroeg stadium gebeurt en het netwerk een sterke groepsdruk bewerkstelligt, wordt iemand gemakkelijker op het rechte pad gehouden.

Maar als dat niet werkt dan is destructief gedrag uiteindelijk niet vrijblijvend. Op het moment dat duidelijk is dat iemand gedrag vertoont dat de samenleving gaat ondermijnen heeft een daarvoor in het leven geroepen organisatie meer middelen.

Dit staat in schril contrast met de situatie in de vrije markt. In de vrije markt kan iedereen zich afkeren van de samenleving en misdaden blijven begaan totdat één vaak ernstig misdrijf onomstotelijk is bewezen. En dan is er al veel schade berokkend. Maar ook daarna is de kans op herhaling aanzienlijk. In de netwerken voor aandacht en begeleiding is het ondenkbaar dat iemand zich met gelijkgestemden helemaal kan afzonderen en met die groep complottheorieën gaat aanhangen. Dat geldt ook voor vergelijkbare invloeden van sociale media die mensen doen vervreemden van de samenleving. De gemeenschap zal dit soort niet productieve ontwikkelingen corrigeren voordat iemand het contact met de samenleving en de realiteit dreigt te verliezen. Onderzoek toont keer op keer aan de samenlevingen die weinig ongelijkheid kennen een betere economisch systeem én een gezondere en beter opgeleide bevolking heeft. In zo'n samenleving voelt men zich veilig, geborgen en men leidt een goed leven. De structuur van de ev ec zorgt veel minder ongelijkheid in de samenleving. Door lokaal de structuur van de ev ec op te zetten zal er geen onrechtvaardige ongelijkheid meer zijn. Hiermee is een basis voor een instabiele samenleving vervallen.

Na 2040 is er overigens nog maar weinig sprake zijn van ongelijkheid omdat het financiële stelsel van de vrije markt uiteindelijk zal inzakken. Dan zit iedereen in hetzelfde bootje. Een samenleving kan ook instabiel worden doordat het globaal economisch systeem inzakt en er bijvoorbeeld nauwelijks voeding meer verkrijgbaar is. Dat kan voorkomen worden door de economie zo lokaal mogelijk in te richten. In 8.1. is globaal toegelicht hoe een lokaal georiënteerd economisch systeem volgens het model van de ev ec wordt vormgegeven. Op het moment dat er rampen op ons afkomen heeft de lokale samenleving en de lokale economie structuren nodig om overeind te blijven. Ook belangrijk is dat een economisch systeem zo flexibel is dat het zich altijd aanpast aan waar de samenleving behoefte aan heeft tijdens een moeilijke periode. Daarnaast zijn goede sociale netwerken waarop je kunt bouwen tijdens een ramp essentieel. Dit zijn allemaal ingrediënten van de ev ec.

Hierdoor blijft iedereen vertrouwen houden. Men gaat geen toevlucht zoeken in irrationele snelle oplossingen die kenmerkend zijn voor de overlevingsmodes. Het opzetten van lokale netwerken voor aandacht en begeleidingen zorgt ervoor dat we als lokale samenleving niet van elkaar af maar naar elkaar toe bewegen. En als we ons niet alleen maar bezig hoeven te houden met overleven doordat er een stabiel lokaal economisch systeem is dan is er een basis voor rust en sociale cohesie in de lokale samenleving. Omdat ook sociale ongelijkheid tot het verleden behoort wordt daarmee de basis gelegd voor een samenleving waarin men samen de schouders eronder wil zetten.

8.13. Verplaatsing van de bevolking uit gemeenten die in de toekomst onleefbaar zullen zijn

In de toekomst zal in een groot aantal gemeenten extra zwaar getroffen doordat een of meer rampen genoemd bij 3. in deze gemeenten extra impact heeft. We zullen eerst globaal de mogelijke oorzaken bespreken. Details zijn zoals altijd te vinden in de literatuuropgaven.
Daarna zullen we gaan bekijken hoe gemeenten of lokale groepen van deelnemers aan de ev ec daarop zouden kunnen reageren.

Deze gemeenten zouden snel werk moeten maken van de hieronder voorgestelde maatregelen om de zaak op orde te hebben als de mix van rampen die alle gemeenten zal treffen zich aankondigt. Ook is een vroege start belangrijk omdat bewoners mogelijk ondergebracht moeten worden in andere gemeenten. Want ook de gemeenten waar de bewoners worden ondergebracht moeten zich goed te kunnen voorbereiden op de komst van deze extra mensen zoals we zagen in 8.9..

Gebieden die door een plotselinge hevige regenval zoals de watersnood in delen van Nederland, België en Duitsland in juli 2021 lopen grote risico's. Zij zouden maatregelen moeten treffen:
Voor België zijn nog geen vergelijkbare studies bekend. Maar ook overstromingen zouden in de toekomst in delen van het land -lager gelegen land- ernstige vormen kunnen gaan aannemen. Maar ook lokale verontreinigingen kunnen zo ernstig blijken te zijn dat in de buurt bij voorkeur geen mensen zouden moeten wonen. De gemeenten waarin burgers aan dit soort gevaren blootstaan, hebben in een aantal gevallen hieraan mogelijk bijgedragen door beleid in het verleden. Een maatschappelijk debat hierover zou tot begrip en inzicht kunnen leiden.
De gemeente zou haar verantwoordelijkheid moeten nemen en in samenwerking met andere gemeenten getroffen burgers kunnen begeleiden naar een veilige leefomgeving. Als het verhuizen van de bevolking niet collectief geregeld wordt dan zal het armere deel van de bevolking daar de dupe van worden. Met waarschijnlijk nogal wat maatschappelijke onrust tot gevolg.

Op het moment dat de bewoners hun huizen hebben zullen deze moeten worden afgebroken. In huizen, zeker de nieuwere, zijn veel materialen met schadelijke chemische stoffen verwerkt. De gemeente zal samen met de eigenaren moeten zorg dragen voor afbraak waarbij het milieu ontzien wordt. Zoals bij 2.3. is toegelicht heeft de ev ec de potentie uit te groeien tot een groot economisch systeem. De samenwerking zoals die georganiseerd is binnen de ev ec maakt dan dat de gemeenschap blijvend beschermd is: Organisaties zorgen voor de praktische ondersteuning. Daarbij wordt uiteraard ook samenwerking gezocht met gemeenten. Tijdens de toekomstige perioden van ernstige voedselschaarsten zal de voedselbevoorrading van een stad ernstig in de problemen kunnen komen. Met name als die stad geen lokale voorzieningen heeft en haar levensmiddelen grotendeels van de wereldmarkt betrekt.

Voor grote steden die geen voorbereidingen hebben getroffen is het vrijwel onmogelijk om de bevolking tijdens langdurige voedselschaarste te helpen. En dat terwijl juist grotere steden groeien door buitenlandse immigratie terwijl gezinnen met inheemse roots de stad uit trekken. ^[8.9.2] De koopkracht van deze nieuwkomers zal extra complicaties opleveren. Ook het koopgedrag in de stad -ieder moment van de dag en iedere dag kun je alle levensmiddelen direct tot je beschikking hebben- maakt dat bewoners extra moeite zullen hebben om met voedselschaarste om te gaan. Grotere gemeenten zullen afspraken moeten maken met nabij gelegen plattelandsgemeenten over de voedselvoorziening richting hun stad. Daarbij horen dan ook afspraken over welke bijdrage steden als wederdienst zullen leveren. Omdat het financiële stelsel dan waarschijnlijk al zwak zal zijn is het niet verstandig om in de afspraken te spreken over diensten en wederdiensten.
Bij deze uitdagingen zou de ev ec uitkomst kunnen bieden: Het lokaal economische systeem heeft een geschikte structuur voor lokale voedselvoorziening.

Ook zouden steden richting 2040 het koopgedrag van hun inwoners zodanig kunnen gaan bijstellen dat zij beter zullen kunnen omgaan met de aankomende perioden van schaarste. Eerder hebben we gezien dat dit soort aanzetten tot gedragsverandering in de vrije markt niet veel effect zullen hebben.
Zoals eerder al uitgebreid toegelicht is dit soort gedragsverandering aanzienlijk gemakkelijker te verwezenlijken binnen de ev ec.

Toch zal een lokalere voedselbevoorrading van gebieden met een grote bevolkingsdichtheid maar ten dele mogelijk mogelijk zijn. In dat geval moet weer bekeken worden hoe de bevolking het best geholpen is. Het zojuist besproken begeleiden van (delen van) de bevolking naar veiligere leefgebieden komt dan weer in beeld.

8.14. Dit mondt uit in een lokale samenleving die kan overleven in een turbulente wereld

In het voorafgaande toegelicht hoe een gemeenteraad en/of een lokale groep mensen in de ev ec zou kunnen handelen om voorbereid te zijn op wat na 2040 op ons af komt.

De voorstellen geven weer hoe we na 2040 lokaal beter voorbereid zijn doordat we lang vantevoren -liefst vanaf nu- de lokale economie, de lokale samenleving, de infrastructuur en ons milieu hebben voorbereid op de toekomst. Hoe breder we hierbij kunnen samenwerken hoe beter de voorbereidingen zullen zijn.
Daarbij hoort het besef dat we afscheid zullen moeten nemen van het leven dat we rond 2020 leefden. Het besef moet indalen dat onze leefomstandigheden veel primitiever zullen worden, maar dat de voorbereidingen het mogelijk maken dat wij en de generaties na ons een zinvol leven kunnen leiden. In feite alle aanpak van bijna alle 2040 problemen die op een lokale samenleving zouden kunnen komen in samenhang met elkaar. Het grote voordeel is dat de aanpak integraal is. Door bijvoorbeeld alleen naar klimaatverandering te kijken, hoe erg ook, worden er voorbereidingen getroffen worden die niet werken op het moment dat zich een andere ramp aandient. De voorbereiding voor 2040 is een flinke kluif. En formeel zijn gemeenten niet toegerust voor dit soort transformaties. Geld en bevoegdheden hiervoor ontbreken. In een vroeg stadium is het aan de gemeente keuzes te maken over wat de gemeente binnen haar gemeentegrenzen stimuleert en wat ontmoedigd wordt.

Burgers die samen lokaal aan de ev ec werken gaan hun economie en hun samenleving vormgeven. In een democratie zou het zo moeten zijn dat de gemeente hun wensen die horen het inrichten van hun eigen lokale economie en samenleving te honoreren. Al snel moeten burgers kleur gaan bekennen: Burgers die aangeven onderdeel te willen zijn van de lokale verandering zullen die verandering ook moeten gaan ondersteunen. En burgers die geen onderdeel willen zijn van die verandering zullen na 2040 niet van de nieuwe voorzieningen gebruik kunnen maken.

8.15. Nieuwe rol gemeente en gemeenteraad

Gemeenteraadsleden kunnen bij de hierboven beschreven lokale aanpak een belangrijke rol spelen. In 8.15.1. wordt toegelicht waarom het belangrijk is dat raadsleden deze nieuwe rol ook oppakken. Het oppakken van die rol vraagt van individuele raadsleden om anders politiek te gaan bedrijven, zie 8.15.2.. Wil de gemeente als hulpverlenende instantie voor de burgers overeind blijven dan zal de gemeente anders moeten gaan functioneren. Dit wordt toegelicht bij 8.15.3..

8.15.1. Niets doen is voor raadsleden eigenlijk geen optie

Rond 2040 zal het voor veel burgers wel duidelijk wat hen te wachten staat en dienen de rampen toegelicht bij 3. zich aan. In dit soort tijden kiezen veel mensen voor korte snelle oplossingen, tot uiting komend in populisme, complottheorieën, bedreigingen richting lokale politiek en rellen.
zijn nog bescheiden bij wat ons te wachten staat tijdens de rampen na 2040.

Dit treft de gemeente ook. Als er dan geen zekerheden zijn dan gaan mensen reageren. Op straat en in de stembus.

Als er na 2040 tijdens het uitbreken van een of meerdere rampen lokaal geen voorzieningen gecreëerd zijn dan komen veel mensen in de overlevingsmode. Het is dan vrijwel onmogelijk om in de gemeente voorzieningen te creëren die op de lange termijn kunnen leiden tot een stabiele gemeente waarin men kan anticiperen op wat er komen gaat. Men is dan teveel bezig met op korte termijn te overleven. Raadsleden kunnen de overtuiging hebben dat technische oplossingen zullen worden gevonden of dat groene groei mogelijk is ^{[7.1.3.1] [7.1.3.2] [7.1.3.3]} of dat de wereldleiders snel met maatregelen zullen komen die wel een omkeer zullen bewerkstelligen. We hebben in de voorafgaande paragrafen gezien dat dit niet de problemen zal verkleinen laat staan oplossen. Zie 5.2., 5.3., 5.4. en 6.2..

Omdat die voorbereidingen grotendeels lokaal getroffen kunnen worden, zoals we gezien hebben in 8.1. t/m 8.14., hebben raadslieden hierin een morele verantwoordelijkheid.
Met het aanvaarden van hun functie van raadslid hebben zij immers gekozen voor de verantwoordelijkheid voor hun burgers, ook diegenen die nu nog een heel leven voor zich hebben. En de huidige raadbeslissingen kunnen straks het verschil maken.

8.15.2. Nieuwe mindset van het individuele raadslid

Gezien de grote hoeveelheid informatie is het voor raadsleden moeilijk om op alle gebieden helemaal ingelezen te zijn. Met name de (wetenschappelijke) literatuur over de problematiek die pas rond 2040 echt begint te spelen.

Niet ieder raadslid is in staat of heeft de behoefte om de conclusies die anderen na langdurig onderzoek hebben getrokken te lezen en/of om de diversie onderzoeken te vertalen naar het handelen van een gemeenteraad.

Het is ook niet zo dat het boerenverstand van raadsleden uit de gemeenteraad boven wetenschappelijk onderzoek staat. We kunnen op basis van onze ervaring wel verwachten dat iets wel mee zal vallen omdat we het nog nooit hebben meegemaakt, maar als wetenschappelijk onderzoek anders uitwijst... Een voorbeeld ter verduidelijking. Wetenschappelijk onderzoek van rond 2019 wijst uit dat door klimaatverandering vanaf 2030 eens in de 10 jaar een zogenaamde broodregio getroffen wordt. Hierdoor zal de wereldwijde productie van bijvoorbeeld bijvoorbeeld tarwe of soja of een ander landbouwproduct zwaar getroffen worden.

Onze politieke leiders zijn niet bezig met het voorkomen van of anticiperen op de wereldwijde honger die hiervan het gevolg zal zijn. Het staat te ver af van de politieke realiteit.

De productie-uitval in Oekraïne in 2022 leidt vanaf eind 2022 ertoe dat in nogal wat delen van de wereld meer honger ontstaat. Gelukkig is zijn er oplossingen gevonden. Het voorbeeld van Oekraïne is echter in vergelijking met wat er na 2030 in de hele broodregio kan gebeuren nog een relatief lichte verstoring van de voedselmarkt omdat vooroorlogse tarweproductie van Oekraïne op wereldschaal beperkt is. De bij 8. beschreven maatregelen zijn geen keuzepakket waar je die maatregelen uit kunt kiezen die het beste uitkomen en de andere ter zijde kunt leggen. Het zal niet zo zijn dat als een gemeenteraad besluit om geen voorzieningen voor een bepaalde ramp te treffen dat deze ook niet zal optreden. En als die optreedt zonder dat er voorbereidingen getroffen in combinatie met een andere (te verwachten) ramp dan zal dat catastofaler zijn. Een uitkomst van de analyse in 8. is dat verregaande lokale samenwerking zal helpen bij het ombuigen van de problemen die op ons afkomen. Het betreft dan een vorm van samenwerking die verder gaat dan de manier waarop we tegenwoordig vaak samenwerken.

Als de gemeenteraad meegaat met deze analyse en lokale samenwerking gaat uitdragen dan geldt voor de gemeenteraad natuurlijk 'practice what you preach'. De gemeenteraad zou moeten werken aan een zeer brede langdurige samenwerking waarbij niet het eigen politiek belang voorop staat maar het belang van de gemeente als geheel en het belang van de samenleving als geheel. En het lange termijn belang van gemeenten en de samenleving is uiteraard ook zorg dragen voor de Aarde en al haar levensvormen.

Bijvoorbeeld een partij met kiezers die voornamelijk ondernemer zijn zou niet meer moeten denken vanuit het ondernemersbelang maar vanuit het algemeen belang. De vraag is dan niet meer hoe kan ik er het meeste uitslepen voor mijn ondernemers, maar hoe kan ik luisterend naar de belangen van alle betrokkenen hun belangen en mijn eigen belang zo goed mogelijk met elkaar in evenwicht brengen.

8.15.3. Gemeente en gemeenteraad gaan inhoudelijk anders functioneren

Ondanks alle wetenschappelijke literatuur, ondanks wat de berichten die ons via de media bereiken, zullen er waarschijnlijk raadsleden zijn die ervan uitgaan dat het zo'n vaart niet zal lopen of dat de politiek/techniek wel met oplossingen komt.
Het voorbereiden van een gemeente op 2040 is een langdurig en intensief traject. Het is daarom niet zinvol om met een coalitie hierop in te zetten. Na de verkiezingen kan een volgende coalitie de genomen maatregelen (deels) weer ongedaan maken.

De eerste stap in zo'n traject zou moeten zijn om met elkaar om de tafel te gaan zitten en in ieder geval over wat er te gebeuren staat na 2040 een gemeenschappelijk gedragen beeld te vormen. Het inspelen op de gebeurtenissen na 2040 zal voor nogal wat raadsleden een te grote inspanning zijn. En zoals al eerder vermeld zullen niet alle raadsleden de kennis en/of interesse hebben om dit op te pakken.
De manier waarop de gemeenteraad momenteel functioneert is daarom niet geschikt om met deze problematiek om te gaan. Een oplossing zou kunnen zijn om groep van specialisten te formeren die zich grotendeels met deze thema's bezighouden. Hun inbreng zou doorslaggevend moeten zijn als het besluiten betreft die een betere toekomst veilig kunnen stellen. Dat gebeurt nu natuurlijk ook al. Maar hier zou het zinvol zijn om het veel breder aan te pakken.

Dat kan door alle partijen uit een aantal aangrenzende gemeentes op dit gebied te laten samenwerken. Vanuit die groep kan een coherent beleid voor alle gemeentes worden uitgestippeld.

Deze setting nodigt echter uit tot specialisatie. Iedereen is dan bezig met een deelprobleem en zoekt naar de optimale oplossingen voor zijn/haar deelprobleem. Maar de oplossing voor een deelprobleem kan een ander probleem vergroten. Een integrale aanpak is beter. Gaandeweg zullen er ook veranderingen moeten worden aangebracht in de financiële huishouding van de gemeente. Om die extra taken te kunnen uitvoeren zal er hoogstwaarschijnlijk geld bij moeten. Zoals de zaken rond 2020 ervoor staan zal dat niet of nauwelijks komen van de overheid.

Na 2040 zal de financiering van de gemeente, als die gemeente als zodanig nog wil blijven bestaan, uiteindelijk komen van de lokale economie. Simpelweg omdat een overkoepelend economisch systeem gebrekkig zal functioneren, zoals toegelicht bij 3.12. en 3.13.. Het lijkt ondoenlijk om deze financiering voor 2040 op eigen houtje te organiseren, zonder een grotere structuur, een groter verhaal dat de inwoners het vertrouwen geeft dat ze door die financiering onderdeel zijn van de oplossing.

De structuur van de ev ec is gericht op het vinden van een weg omhoog en de structuur maakt dat deelnemers meer vertrouwen hebben in hun toekomst. Binnen de structuur van de ev ec kan een gemeente wel blijven functioneren. De gemeente wordt dan geleidelijk een organisatie binnen de ev ec en zal, net als iedere andere organisatie, voor haar diensten ook vaste inkomsten verkrijgen van de deelnemers aan de ev ec in haar gemeente. Doordat de deelnemers hun gemeente direct betalen zijn zij ook meer betrokken bij wat er met hun geld gebeurt. Via de ev ec nemen zij deel aan een democratisch proces waarbij de nadruk ligt op het algemeen belang. Partij politieke verhouding, de verkiezingsprogramma's van individuele partijen en lobby's vanuit het bedrijfsleven spelen dan geen rol meer. Na 2040 kan de gemeente dus niet meer gebruik maken van geld om beleid te realiseren. Als de gemeente dan iets gedaan wil krijgen is het zaak voor de gemeente om de lokale economie zo bij te sturen dat beleid wordt uitgevoerd. Hierdoor zal de gemeente moeten deelnemen aan een democratisch proces. Een democratisch proces dat binnen de ev ec goed gestructureerd is. Ambtenaren zullen moeten worden voorbereid op deze nieuwe manier van functioneren. Na 2040 kunnen de gebeurtenissen elkaar in een snel tempo opvolgen. Een adequaat functionerende gemeente kan dan niet meer volledig voortborduren op procedures die ingesteld zijn in een periode van welvaart en rust. De gemeente moet in staat zijn zichzelf snel en flexibel kunnen omvormen tot een organisatie die eventuele nieuwe problemen optimaal aankan. Hierop zal het ambtelijke apparaat moeten worden ingericht.

8.16. Rol deelnemers aan een lokale even­wichts­eco­nomie

Bij 2. hebben we gezien dat het onder andere nogal wat zelfoverwinning en moed vergt om je eigen toekomst en die van je kinderen onder ogen te zien en daarnaar te handelen. Het deel van de samenleving dat daadwerkelijk wil handelen is relatief klein maar groeiende.

De eerste deelnemers -early adapters- waarop ik me nu richt zijn de realisten / idealisten / optimisten die willen werken aan een alternatief. Deze groep spreek ik nu -vanaf 2023- aan.

Ik vraag je om deel te nemen en het economisch systeem dat onder andere door jou deelname ontstaat en groeit. Naast dit passief deelnemen kun je ook actief worden als doener, ondernemer, verbinder, initiator, coördinator.... Ik bied je handelings­pers­pectief met impact: Bij 8. is uitgebreid toegelicht hoe je met de lokale structuur van de ev ec kunt bijdragen aan een stabiele lokale samenleving en economie na 2040. De groei van deze lokale economie zorgt ervoor dat de globale structuur van de ev ec ontstaat. Bij 7. is toegelicht hoe dit systeem na 2040 de weg omhoog zal vinden.

Als jij als eerste deelneemt aan de ev ec dan gaan anderen ook deelnemen. Verregaande samenwerking in de ev ec heeft voor het individu namelijk veel meer voordelen dan de concurrentie in de vrijemarkteconomie. Al naargelang het systeem groeit zullen meer mensen deze voordelen gaan zien en gaan deelnemen. Om de impact van de ev ec dichterbij te brengen, hebben we voorbeelden, emotionele oproepen en verhalen nodig die aansluiten bij de verschillende belevingswerelden van nieuwe early adapters. Early adapters zijn sterk gemotiveerd en komen daarom snel in actie als de boodschap bij hun resoneert.

De verhalen zouden kunnen aansluiten op wat er in de verschillende paragrafen hierboven is verteld. Het vertrekpunt van je verhaal zou je eigen motivatie kunnen zijn.

Al naar gelang 2040 nadert zullen de contouren van wat er op ons af komt telkens beter voor iedereen zichtbaar worden: In de aanloop na 2040 zullen een of meerdere van de in 3. beschreven rampen telkens meer en/of intenser gaan worden. De mensen die dan in actie komen, de tweede groep adapters, nemen voornamelijk deel om beter te kunnen overleven na 2040.

Daarna volgen de volgers. Mensen die veranderen omdat ze anderen zien veranderen. Het effect van als er een schaap over de dam is volgen er meer.
De ev ec opgezet door de adapters draait dan al lokaal op een aantal plaatsen. Zij volgen ook omdat de voordelen voor nieuwe deelnemers dan duidelijk zichtbaar zijn. De volgers zullen wel bereid moeten zijn tot echte samenwerking. Als ze daar niet toe bereid zijn ondermijnen ze de ev ec. Zij zullen uiteindelijk uitgesloten worden en zijn dan niets opgeschoten.
De deelnemers aan de ev ec zouden volgers kunnen begeleiden bij het aangaan van echte samenwerking.

Als mensen die onderdeel zijn van de vrije markt getroffen worden door een of meer rampen dan hebben ze geen samenleving die hierop voorbereid is en waarop ze kunnen terugvallen. Omdat het dan iedereen voor zichzelf is, dreigen velen in een overlevingsmode raken. Er wordt dan gekozen voor korte snelle oplossingen die gericht zijn op het eigen overleven.
De deelnemers aan de ev ec die wel onderdeel uitmaken van een voorbereide lokale samenleving zouden anderen kunnen begeleiden en duidelijk kunnen maken dat de crisissituatie te complex is voor snelle oplossingen. Begeleid hen in hun zoektocht naar een weg omhoog.

Referenties

[I.1]	Jean Monnet, Wikipedia
[1.1.1]	Wikipedia formuleert het begrip algemeen belang alsof het een eenduidig begrip is en kiest voor de benadering vanuit de grondwet: Het algemeen belang volgens Wikipedia Het begrip algemeen belang is niet goed te omschrijven als je een bredere benadering kiest: In wiens belang is het algemeen belang?, essay van Rric Boot 21 juli 2020 Het algemeen belang is wel redelijk goed te omschrijven door te kijken naar hoe we onze maatschappij kunnen verbeteren: De terugkeer van het algemeen belang, Recentie mei 2014 Dit is een zinvolle benadering van het algemeen belang, al is de gekozen benadering van kijken naar wat er in het verleden mis is gegaan mogelijk wat beperkt. In de even­wichts­eco­no­mie is het algemeen belang meer een voortdurende zoektocht naar wat de wensen en behoeften van de samenleving echt zijn en hoe deze het best te realiseren zijn, kijkend naar alles wat hierbij betrokken is, mens, dier, natuur, aarde. Samenwerken en het algemeen belang zijn in de even­wichts­eco­no­mie nauw met elkaar verbonden.
[1.1.2]	Renaissance van de overheid De behartiging van publieke belangen, researchgate.net mei 2018 Is een ‘akkoorden-democratie’ wel een democratie?, Boomjuridisch tijdschriften
[1.2.1]	Marktwerking en publieke belangen Een analyse vanuit het neoliberale denken en de beginselen van subsidiariteit en soevereiniteit in eigen kring, proefschrift Tilburg University 2020
[1.2.2]	Maya’s verantwoordelijk voor eigen ondergang, nu.nl Wat er echt gebeurde op het mysterieuze Paaseiland (en wat we daar vandaag nog van kunnen leren), Rutger Bregman, Correspondent Vooruitgang 6 november 2017 Een ondergang is een conflict tussen de levensstijl om het overleven van de sociale structuur te verzekeren, en de levensstijl die om hun biologische overleving te verzekeren.
[1.3.1]	Is de politiek harder geworden?
[2.1.1]	Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), Wikipedia
[2.1.2]	Waarom een fundamenteel probleem van klimaatverandering psychologisch is, UvA 28 sept 2021
[2.1.3]	Omgevingsvisie Amsterdam 2050, 2022
[2.1.4]	Landschap van de Toekomst
[2.1.5]	Toekomst openbaar vervoer Nederland 2040
[2.2.1]	I CHANGE by presenting a new psycholy of climate action. Amsterdam University of Applied Sciences De klimaatspagaat over de psychologische uitdagingen van duurzaam gedrag, lectorale rede HvA 2021 Earth Day 2022: Psychologen komen in beweging tegen klimaatverandering. Doe je mee? Met je ecodepressie naar de klimaatpsycholoog, is dat een goed idee? , de Volkskrant 23 juli 2021 Zo kunnen klimaatpsychologen de energietransitie versnellen: ‘Kijk niet alleen technisch maar zeer zeker ook psychologisch’, stadszaken Klimaatpsychologie: ons brein haalt vreemde fratsen uit , Trouw 31 jan 2019 De klimaatspagaat: over de psychologie van duurzaam gedrag, Hogeschool van Amsterdam 28 mei 2021 Agenda Klimaatpsychologiealliantie Duurzaam denken is nog niet duurzaam doen
[2.2.2]	Vlaanderen haalt klimaatdoelstellingen niet, Demir wil “realistische doelstellingen”, nieuwsblad.be, 9 okt 2020
[2.2.3]	Vijftig jaar na de Club van Rome liggen we nog steeds op ramkoers, NRC 11-2-2022
[2.2.4]	De menselijke beslisser, over de psychologie van keuze en gedrag, WRR/Amsterdam University Press, 2009
[2.2.5]	Wie zijn de grootste CO2-vervuilers? En waar staat België?, De Standaard CO2 per land, Universiteit van Utrecht
[2.2.6]	Nederlander stoot in een dag evenveel CO2 uit als Congolees in een jaar, BNNVARA 28 jan 2022 Hoe verlaag je effectief je CO2 voetafdruk?, ImpactNow jun 2020 2030 is NU Wie zijn de grootste CO2-vervuilers? En waar staat België?, De Standaard
[2.4.1]	Vliegen gebeurt door een klein deel van de bevolking het meest: De Vliegende Hollander, Ministerie van Infrastructuur en Watwerstaat 2018
[2.4.2]	‘VVD-stemmer grootste klimaatvervuiler, D66’er vliegt het meest’, EWmagazine 7 maart 2019
[2.4.3]	Waarom stoten mannen meer CO2 uit dan vrouwen?, Business AM, 22 jul 2021 Mannen stoten meer CO2 uit dan vrouwen. Wat kunnen ze daar aan doen?
[2.4.4]	Een beter milieu afdwingen? Makkelijker gezegd dan gedaan!, The Inquistive Mind 2017 The psychology of social dilemmas: A review, Organizational Behavior and Human Decision Processes 2012 Een samenvatting hiervan: The psychology of social dilemmas: A review, Science Direct 2013
[2.4.5]	Prisoner's dilemma, Wikipedia Dilemma van de collectieve actie, Wikipedia
[2.4.6.a]	Tragedy of the commons, Wikipedia The Common Good, Stanford Encyclopedia of Philosophy 2017
[2.4.6.b]	Over het voorkomen van freeride gedrag op het niveau van individuen, coöperaties, bedrijven, dorpen en steden is al veel bekend: Elinor Ostrom's 8 Principles for Managing A Commmons Mensen zijn wel degelijk in staat succesvol samen te werken, VPRO Tegenlicht 30 maa 2018
[2.4.7]	Zestig procent woon-werkverkeer met de auto, zelfs voor zeer korte woon-werk ritjes, NU 5 april 2018 Zes op de tien Nederlanders is een kleine forens, Trouw 2017 Toch is fietsen vaak een veel betere optie: Stop met forenzen! Het is slecht voor jou én voor de kwaliteit van je werk,mt/sprout 30 sept 2016 Er zijn ook initiatieven in het bedrijfsleven en bij de overheid richting CO2 vermindering woon werkverkeer. Daarbij is de gezondheidswinst door fietsen nog altijd weleens een ondergeschoven kindje. Maatwerkbedrijf Waak toont de weg naar duurzaam woon-werkverkeer, Sociale Ondernemers Vlaanderen CO₂-effect van Anders Reizen, CE Delft, 14 maart 2018 Nederlandse kabinet trekt miljoenen uit om mensen op de fiets te krijgen. In 2022 is er een stijging van het aantal fietsritten te zien. Fiets naar het werk steeds populairder, Rijksoverheid 8 maa 2023
[2.4.8]	Richtlijn: Voeding en eetgedrag (2013, aanpassing 2017), Nederalds Jeugdcentrum Jeugdgezondheid
[2.4.9]	Ongezonde voeding zal jouw stressniveau verhogen, Liberi coaching 25 jun 2021
[2.4.10]	Alcohol en hart- en vaatziekten, Trimbos
[2.4.11]	Vijf vragen over vapen en E-sigaretten aan kinderlongarts Peter Merkus, Radboudumc 31 okt 2022 Gevolgen van roken , Radboudumc 2017
[2.4.12]	Cafetariahouder Cor snapt niet dat kabinet fastfoodzaken wil terugdringen: 'Jongeren worden dik van troep uit de supermarkt', 1Vandaag 3-12-2022
[2.4.13]	Cijfers en feiten over de relatie tussen armoede en gezondheid, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Opgroeien en opvoeden in armoede, Nederlands Jeugdinstituut 2018
[3.1]	Klimaatverandering als veiligheidsprobleem, Instituut Clingendael 2008 Climate Hot Map, global warming effects around the world, Union of Concerned Scientists Podcast aflevering Dit is de toekomst, Jan van Aken en Wieger Wamelink aug 2016 Negen Plagen tegelijk, Hoe overleven we de toekomst? Een stem uit 2050?, Joris Voorhoeve Sen Foundation 2011 5 gevolgen van (veel te snelle) klimaatverandering, Greenpeace 3 mei 2022 Wat zijn momenteel de gevolgen van klimaatverandering?, Urgenda
[3.1.1]	Kans is reëel dat aarde al met 1,5 graden is opgewarmd binnen nu en 5 jaar, AD 9-5-2022
[3.1.2]	Emissions Gap Report 2022, Verenigde Naties 27 okt 2022 Klimaatwetenschappers: beperken opwarming aarde gaat mislukken, NOS 17 juni 2022 Alarmerend IPCC-rapport: natuur kan veranderende klimaat niet meer bijbenen, impact nóg groter Ondanks oorlog gaan landen akkoord met nieuw deel van klimaatrapport IPCC Klimaatwetenschappers: nul uitstoot in 2050 is te laat, 16 okt 2022 NOS Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability, IPCC Sixth Assessment Report Het IPCC heeft vijf toekomstpaden voor ons uitgestippeld. Welke gaan we kiezen? 10 augustus 2021 VN-klimaatrapport: ‘We hebben onze kans gehad voor geleidelijke veranderingen. Die tijd is nu voorbij’, demorgen.be 27 okt 2022 Voorafgaand aan de deze publicaties konden we al alarmerende berichten lezen: Gelekt IPCC klimaatrapport slaat groot alarm over onomkeerbare klimaatverandering, aug 2021 IPCC: Leven op aarde zoals we het kennen zal binnen enkele decennia onomkeerbaar veranderd zijn, VPRO Tegenlicht 24 juni 2021 VN-klimaatdeskundigen: ‘Mensheid bedreigd door onomkeerbare gevolgen klimaatverandering’, De Standaard, 23/06/2021 IEA: klimaatwinst door pandemie is bijna weg, uitstoot moet vijf keer sneller omlaag, NRC 13 oktober 2021 Toename CO2-uitstoot was maar één keer groter dan nu het geval is, NU.nl 13 oktober 2021 Laatste 7 jaar waren 7 warmste ooit gemeten op onze planeet, ongerustheid over methaan, VRT 10 januari 2022
[3.1.3]	Weer een nieuwe recordhoeveelheid CO2 uitgestoten in 2022. Waarom is het dit jaar veel warmer dan verwacht?, Volkskrant 5 aug 2023 Klimaatonderzoekers: doel 1,5-graad raakt snel uit zicht, snelle actie is noodzakelijk, NOS 20 maart 2023 Nieuw VN-rapport is "ontnuchterende wake-upcall" over de toekomst van onze planeet, VRT nieuws 20 maart 2023
[3.1.4]	Kantelpunten 7: samenvatting en conclusies, duurzaamnieuws 9 feb 2021 Van de 18 manieren waarop het huidige klimaat ons door de vingers kan glippen, zijn er al 9 gaande, Scientas 28 nov 2019 Omstreden onderzoek: Opwarming is nog te remmen, maar niet meer te keren, Trouw 12 nov 2020 Kantelpunten en mismatches in de ecologie, NEMO Kennislink 2015 Klimaatexpert Clive Hamilton: ‘Het is al te laat’, 11 apr 2014 Wetenschappers slaan groot alarm om klimaat, RD 27 nov 2019 Tipping Points: Why we might not be able to reverse climate change, ClimateScience 21 feb 2022 Climate tipping points — too risky to bet against, Nature 27 nov 2019
[3.1.5]	Cascading tipping points, Wikipedia Super-tipping points could trigger cascade of climate action, The Guadian 20 jan 2023 World on brink of five ‘disastrous’ climate tipping points, study finds, The Guadian 8 sept 2022
[3.1.6]	Het Klimaatakkoord van Parijs is vijf jaar oud. Reden voor taart?, 11 dec 2020
[3.1.7]	Het klimaatakkoord van Glasgow: is het een succes? En vooral, zal het genoeg zijn?, VRT 14 nov 202
[3.1.8]	‘Plannen voor ruim zeshonderd nieuwe kolencentrales in Azië ondermijnen klimaatdoelen’, AD 4-7-2021 China blijft kolencentrales financieren in ontwikkelingslanden, ondanks belofte om CO2-neutraal te worden, HLN 27-4-2021
[3.1.9]	Countries’ climate pledges built on flawed data, Post investigation finds, The Washington Post
[3.1.10]	Nederland moet fors meer doen op klimaatgebied. En de doelen kan het deels niet zelf bepalen, de Volkskrant 28 okt 2021
[3.1.11]	Biden’s klimaatplannen lijken gered: 370 miljard dollar naar verduurzaming, jul 2022 ChangeInc Bidens plan voor sociale zekerheid en klimaat aangenomen in Huis van Afgevaardigden, Volkskrant 19 nov 2021
[3.1.12]	Opwarming klimaat zorgt voor nettoverlies landbouwgrond, september 2014
[3.1.13]	Water risk atlas, aqueduct
[3.2.1]	Biodiversiteit, Wikipedia
[3.2.2]	Impact op de biodiversiteit, klimaat.be 2020
[3.2.3]	VN: Destructie natuur even bedreigend als opwarming aarde
[3.2.4]	Meren raken in rap tempo zuurstof kwijt en dat heeft verstrekkende gevolgen, cientias.nl 4-6-2021 Rivieren en meren zijn de meest beschadigde ecosystemen op aarde, Nationalgeographic 4 mrt. 2021 Populatiegrootte wilde dieren wereldwijd neemt nog steeds af sinds 1970 gemiddeld met 69%, WWF 13 oktober 2022 Dierpopulaties dalen 69 procent in omvang, de Volkskrant 12 okt 2022
[3.2.5]	Waarom de mens niet kan overleven zonder biodiversiteit en natuur, De Morgen 10 jun 2021 6 redenen waarom we niet zonder biodiversiteit kunnen, WUR Waarom kan de mens niet zonder biodiversiteit?, WWF 20-10-2022
[3.2.6]	Zonder insecten overleven we niet - en binnen tien, twintig jaar is het crisis, Trouw 28 april 2018 ‘Bijensterfte is net zo’n groot gevaar als klimaatverandering’, Rijksoverheid 29 sept 2020 De insecten sterven uit. Nou en? Het uitsterven van insecten verdient minstens zoveel aandacht als klimaatverandering De insecten sterven uit. Nou en? Het uitsterven van insecten verdient minstens zoveel aandacht als klimaatverandering, Oneworld 6 mei 2019 Tv-uitzending EenVandaag 25-03-2023 over onverklaarbare bijensterfte
[3.2.7]	Factsheet Biodiversiteit, Wageningen University & Research
[3.2.8]	Wereldbank: economische schade door natuurverlies loopt in 2030 op tot 2,7 biljoen dollar per jaar, de Volkskrant 2-6-2021
[3.2.9]	Natuurrapport 2020, Instituut natuur- en bosonderzoek Ga naar B 2020: een scharnierjaar pag 10 Waarom verlies van biodiversiteit een urgent probleem wordt: ‘Geen enkele afspraak nagekomen, de Gelderlander 12-10-2021 De wereld komt geen enkele afspraak over biodiversiteit echt na, Trouw 16 sept 2020 VN-akkoord biodiversiteit: in 2030 moet 30 procent van aarde beschermd gebied zijn, NOS 19 dec 2022
[3.2.10]	Biodiversiteit - Ecosystemen, Europees Milieu Agentschap
[3.2.11]	"Historisch akkoord" op VN-biodiversiteitsconferentie: 30 procent van alle land en water beschermd tegen 2030 en meer subsidies, vrt 19 dec 2022 COP15: belangrijke mijlpaal... maar nu aan het werk, Tiodos Bank 28 dec 2022
[3.2.12]	Wereldwijde afname van biodiversiteit kan worden gestopt, PBL 10-09-2020 over internationale studie, Bending the curve of terrestrial biodiversity needs an integrated strategy Bending the curve of terrestrial biodiversity needs an integrated strategy, Nature 2020 (Originele publicatie) Nature: Bending the curve of terrestrial biodiversity needs an integrated strategy, ISS 2020 (Publicatie vrij te downloaden) Nieuw rapport: ons voedselsysteem en biodiversiteitsverlies Compassion in world Farming, 4-2-2021 In het rapport wordt alleen 'terrestrial biodiversity', dwz de biodiversiteit op land, bestudeerd.
[3.3.1]	Enkele recente voorbeelden van verontreinigingen: Pfas Advocaat Bénédicte Ficq: ‘Chemours (voorheen Dupoint Dortrecht) accepteert dodelijke slachtoffers door zijn vervuiling’, Follow The Money 13 aug 2023 RIVM: PFAS in voedsel en drinkwater overschrijdt gezondheidsnorm EFSA, H2O 6 jun 2021 Te veel blootstelling aan PFAS in Nederland, RIVM Pfos De ontdekking van België: "Pfos is opeens van een lokaal probleem een politiek probleem geworden", Radio1 België 18-6-2021 Vlaanderen is één grote gevarenzone met PFOS-hotspots, De Tijd 2021 Tata Steel Geschokte reacties op onderzoek RIVM: 'Kan Tata Steel wel blijven bestaan?', RTL nieuws 02 september 2021 Omwonenden Tata Steel tot vijftig procent vaker longkanker dan landelijk, 17-11-2020 Bewoners van gebied rondom Tata Steel zijn veel vaker ziek, blijkt uit onderzoek RIVM, de Volkskrant 14-4-2021 Chemie-Pack Moerdijk Brand Moerdijk 5 januari 2011 Bodemsanering 10 jaar na brand Chemie-Pack nog lang niet klaar, Radio1 5 jan 2021 3M Stalen van de bodem en het grondwater in Zwijndrecht die recent genomen zijn, wijzen op een ernstige verontreiniging met PFOS in de omgeving van de 3M-fabriek. ‘3M draagt een verpletterende verantwoordelijkheid’ De Standaard 2-6-2021 Hoe giftig is de grond in Zwijndrecht? Hoe kon dit zo lang onder de radar blijven en wat met Oosterweel?, nieuwsblad.br 10-6-2021 Afvaldump door Nederlandse overheid Top Rijkswaterstaat betrokken bij afvaldump, BNNVARA 6 feb 2020 Zijlstra én Rijkswaterstaat onder vuur, maar granuliet verdwijnt niet: ‘Als wij niet dumpen ligt de wegenbouw stil’ Zijlstra én Rijkswaterstaat onder vuur, maar granuliet verdwijnt niet: ‘Als wij niet dumpen ligt de wegenbouw stil’, de Gelderlander 24 sept 2020 Rijkswaterstaat stond storten afvalstof in natuurplas toe, na bemoeienis ex-minister Halbe Zijlstra, de Volkskrant 6 feb 2020 Minister houdt vol niet te hebben gelogen over rol Halbe Zijlstra, BNNVARA 25 sep 2020 Chemelot Kamervragen over lozingsvergunning microplastics Chemelot, WarterForum 9 aug 2021
[3.3.2]	'Landbouwgif kan kans op Parkinson verhogen', NOS 19-09-2019
[3.3.3]	Neuroloog wil bestrijdingsmiddelen in de ban: ‘Laat mensen niet onnodig Parkinson krijgen’, De Standaard
[3.3.4]	De vuilnisman: Journalist Teun van de Keuken duikt in de wereld achter ons afval, NPOStart, 2021
[3.3.5]	Plastics en andere chemische stoffen stapelen zich op in de grond: een nieuwe planetaire crisis dreigt Verbranden van afval wereldwijd veel schadelijker dan gedacht, Mo.be 28-8-2014 Plastic: waarom we NU moeten handelen, WWF Plasticsoep Stille Oceaan veel schadelijker dan gedacht, de Volkskrant 10 mei 2021
[3.3.6]	De vuilnisman: Troebele Wateren, NPOStart, 2021
[3.3.7]	Het klinkt duurzaam: elektrisch rijden. Maar juist de grote vraag bedreigt mens én milieu, Trouw 24 december 2020 Waarom onze auto’s niet op waterstof gaan rijden, Natuur en Milieu 24 augustus 2020 Elektrische auto wint van waterstof Toch komen er waarschijnlijk nieuwe alternatieven voor de batterij in een e-auto: Nieuwe superbatterij gaat problemen met dure grondstoffen uit de weg, ChangeInc 16 jan 2023
[3.3.8]	Volledig recyclebare zonnepanelen in aantocht
[3.4.1]	Wereldboekhouder, de Noorse hoogleraar Harald Sverdrup over de grondstoffenschaarste Zeventien metalen zijn binnenkort nauwelijks winbaar meer. Veel meer grondstoffen zullen te duur zijn om te winnen uit de bodem. Maar er zijn (natuurlijk) ook mensen die bewegeren dat de aarde nooit op raakt. Ecomodernisme: de aarde raakt nooit op , Trouw 29 apr 2017 Wetenschappers uit het vakgebied kijken hier echter anders naar.
[3.4.2]	De groene energie maakt China oppermachtig alsof we cocaïne verruilen voor heroine, de Volkskrant 14 mei 2022
[3.4.3]	Het groeiende tekort aan grondstoffen is een ernstige bedreiging voor de overgang naar schone energie, Trouw 18 maart 2021 De vuile strijd om de metalen van de toekomst, de Volkskrant Een snelle winning van grondstoffen is nodig, maar het moet wel eerlijk gebeuren, Trouw 11 mei 2021 Zeventien metalen zijn echt schaars, wetenschappelijk bureau Groenlinks 27 apr 2016 Discussie over schaarste grondstoffen, Groenkennisnet 16 mei 2018 Dreigend probleem van grondstoffen schreeuwt om actie, Klimaatakkoord 25 mei 2021
[3.4.4]	Er zijn ook positieve geluiden over het zeldzame metaal Lithium: Nieuwe bron van zeldzame metalen: wetenschappers halen lithium uit water, Businees AM 5 juni 2022 Scientists “Magically” Mine Metals From Water, SkiTech Daily 6 mei 2022 Nieuwe superbatterij gaat problemen met dure grondstoffen uit de weg, ChangeInc 16 jan 2023
[3.4.5]	Zeldzame aardmetalen in Zweden: willen we meer mijnbouw in Europa?, Universiteit Leiden 16 jan 2023 Toch zijn de mijnbouw in Europa wat kanttekeningen te plaatsen: Sprecher: ‘Zweedse ertsen altijd duurder dan import, Delta 26 jan 2023
[3.4.6]	Brussel: Europa moet klimaatneutraal op eigen benen staan, de Volkskrant 16 maa 2023 Europese Commissie stelt EU-aanpak kritische grondstoffen voor, Zeelandnet 16 maa 20223
[3.4.7]	Indium, de grondstoffen voor LCD schermen van mobieltjes, laptops en tv schermen raakt 2032 op, recyclen is duurder dan delven en voorlopig is er geen vervanger, UvA 2018 Schaarste aan kritieke metalen staat Nederlandse plannen voor elektrische auto’s in de weg , Trouw 20 november 2019
[3.4.8]	Hier ‘schone’ energie, elders vervuiling, Climategate nov 2010
[3.4.9]	Fosfor: de schaarse grondstof van kunstmest, InfoNu 6-5-2014
[3.4.10]	Nog uranium door minder kerncentrales, Laka Documentatie- en onderzoekscentrum kernenergie 16 sep 2014
[3.4.11]	De ontwikkeling van kernenergie in de wereld, Nucleair Forum ~2018
[3.4.12]	Plans For New Reactors Worldwide, World Nuclear Updated February 2023
[3.4.13]	Kleine kerncentrales, grote toekomst?, De Tijd 27 febr 2021 Overschat de kansen van kleine modulaire kernreactoren niet, Wattisduurzaam 4 nov 2020 ‘Kleine kernreactoren verergeren het klimaatprobleem’, 11 maart 2022 Small Modular Reactors of SMR
[3.4.14]	Voordeel voor Rusland, De Groene Amsterdammer 12 januari 2022
[3.4.15]	De prijs van uranium, een belangrijke grondstof voor kernenergie, is dit jaar al 50% gestegen – en kan nog verder oplopen
[3.4.16]	Circulaire economie, Wikipedia Integrale Circulaire Economie Rapportage 2021, Planbureau Leefomgeving 2021
[3.4.17]	Van een circulaire economie worden we niet duurzamer, RTLNieuws 16 januari 2018 Ook circulaire economie pleegt roofbouw op planeet, lowtechmagazine 23 juli 2018 De circulaire economie alleen gaat ons niet redden, NRC 11-11-2020 'De circulaire economie slaagt alleen als we onze mindset drastisch veranderen', Noordz.nl 9-11-2020 De ongemakkelijke waarheid van de circulaire economie, OneWorld Waarom bijna geen enkele circulaire ‘oplossing’ echt duurzaam is de Correspondent 29 december 2020 Integrale Circulaire Economie Rapportage 2021 (zeer degelijk en gedetailleerd, maar ook wollig, negatieve aspecten wel benoemd maar zeer tactisch geformuleerd) In het volgende artikel wordt nadrukkelijk gewezen op een radicaal andere economie om goed om te kunnen gaan met onze grondstoffen Circulaire economie (deel 1): Doelen, definities en strategieën, Boommanagement Hans Stegeman 19 maart 2019 De vrije markt beperkt de circulaire economie (deel 2), Boommanagement Hans Stegeman 19 maart 2019 Wist je dat… ook de circulaire economie roofbouw pleegt op de Aarde?, Downtoearth 19 sept 2018 De potentie van de circulaire economie, Rabobank Hans Stegeman 3 jul 2015
[3.5.1]	De impact van geopolitiek ‘Enorme kansen voor Europa', SER 18 jul 2019 In bovenstaand artikel wordt ervan uitgegaan dat de Wereld rond 2050 er nog ongeveer zo uitziet als rond 2020. In 3. wordt toegelicht dat dat absoluut niet het geval is. De conclusies die getrokken worden -zoals ‘Enorme kansen voor Europa'- zijn daarom niet correct.
[3.5.2]	Het groeiende tekort aan grondstoffen is een ernstige bedreiging voor de overgang naar schone energie, Trouw 18 maa 2021
[3.5.3]	Zo kijken ze buiten het Westen naar Rusland en de oorlog in Oekraïne, NOS 14 april 2022
[3.5.4]	Geopolitieke Reality Check, Interview Rob van Wijk 25 mei 2022 Misplaatst superioriteitsgevoel en geopolitieke naïviteit hebben geleid tot de situatie waarin we ons nu bevinden. De EU moet het heft in handen te nemen | opinie, Interview Tom Wagenmakers 12 maart 2022 Toekomst van Oekraïne | BNR, Jaap de Hoop Scheffer 24 mei 2022
[3.5.5]	Waarom klimaatverandering Poetin sterker maakt, Duurzaam Nieuws 21 juni 2022
[3.5.6]	Rusland: ‘Sancties hinderen strijd tegen klimaatverandering’, MO 23 maart 2022
[3.5.7]	Valt China Taiwan binnen? "President Xi nu druk bezig met binnenlandse politiek, maar kans op lange termijn vrij groot", VRT 11 okt 2021
[3.5.8]	Hoge commandant VS waarschuwt voor Chinese invasie van Taiwan voor 2027, de Volkskrant 10 maart 2021
[3.5.9]	AUKUS, het nieuwe Amerikaanse veiligheidspact met Australië en het Verenigd Koninkrijk, Volkskrant 22 sept 2021 Biden benadrukt: Amerikanen verdedigen Taiwan bij Chinese aanval, EW 22 okt 2021 ‘Onder de Nieuwe Omstandigheden’ China’s buitenlandbeleid onder Xi Jinping, clingendael 2015
[3.5.10]	Tien grootste geopolitieke bedreigingen volgens BlackRock, Nu.ni 1 juni 2018
[3.5.11]	De knalroze flamingo: Nucleaire oorlog India en Pakistan, OneWorld 29-12-2015
[3.6.1]	De toekomst van oorlog en vrede in Afrika: drie trends, Clingendael 18 aug 220 Conflict in deze zeven Afrikaanse landen zorgt voor miljoenen vluchtelingen, MO 12 feb 2019 2020: Tien crises om in de gaten te houden, Stichting Vluchteling 16 jan 2020
[3.6.2]	Russen in Afrika, VPRO 19 mei 2022 Waarom Afrikaanse landen zich liever niet bemoeien met de oorlog van Rusland, MO 2022
[3.6.3]	Opgeëiste aanslag op Franse hulpverleners in Niger bewijst: IS steeds nadrukkelijker aanwezig in Noordwest Afrika , Volkskrant 18 september 2020 De jihad gedijt goed in het sociaal-economische klimaat van Afrika, Trouw 3 augustus 2020
[3.6.4]	Wikipedia over Jaap de Hoop Scheffer
[3.7.1]	Er is steeds meer honger in de wereld, en dat komt niet alleen door corona, de Volkskrant 3 december 2021
[3.7.2]	Increasing risks of crop failure and water scarcity in global breadbaskets by 2030, Environmedntal Reseach 2021 (In de tekst vermelde getallen geëxtraheerd uit deze publicatie) Of Increasing risks of crop failure and water scarcity in global breadbaskets by 2030, Iopscience 2021 Increasing risks of multiple breadbasket failure under 1.5 and 2 °C global warming, Researche Gate okt 2019 Changing risks of simultaneous global breadbasket failure, Nature 9 dec 2019 Increasing risksof multiple breadbasket failure under 1.5 and 2°C global warming, Elsevier, 2019 (In de tekst vermelde getallen geëxtraheerd uit deze publicatie) The Risks of Multiple Breadbasket Failures in the 21st Century: A Science Research Agenda, 2017 Will the world’s breadbaskets become less reliable?, McKinsey 2020
[3.7.3]	Kans is reëel dat aarde al met 1,5 graden is opgewarmd voor 2027, AD 9-5-2022 VN: Temperatuur op aarde kan komende vijf jaar al met 1,5 graden stijgen, 9 juli 2020
[3.7.4]	VN-klimaatrapport: voedseltekort dreigt vanaf 2050 door klimaatverandering, NOS 8 aug 2019 Groeiende hongersnood in Zambia, Zimbabwe, Malawi en Mozambique, PlanInternational 5 feb 2020 Het kan dramatisch misgaan door voedselschaarste, afscheidsinterview Prof. dr. Martinus van Boekel 16 jun 2019 Een beetje chips mag best van deze hoogleraar, maar verder moeten we nodig anders gaan eten, de Volkskrant 14 juni 2019 Natuurlijk zijn er altijd andere geluiden die op deze plaats volledigheidshalve ook vermeld worden: Niet-klimaatwetenschapper Alex de Waal denkt niet dat er voedseltekorten door klimaatverandering of bevolkingsgroei zullen ontstaan. Groei wereldbevolking zal niet leiden tot hongersnood en sterfte door tekorten, de Volkskrant 2017 De Volkskrant komt met oorzaken en aanbevelingen: Hoe voeden we 10 miljard monden in 2050?
[3.7.5]	Biologisch of juist technologisch? We praten door met tegenpolen Boersma en Lohman, Volkskrant Technologen en ecologen staan lijnrecht tegenover elkaar
[3.7.6]	Terwijl de boer zwoegt verdienen grote bedrijven goud geld aan hun harde werk, Volkskrant 28 mei 2022
[3.7.7]	Hoe voeden we de wereld over dertig jaar? Het Parool 29 juli 2017 Kan de aarde 11 miljard mensen voeden?, scientas, 10-8-2019
[3.7.8]	The World Is Headed for a Food Security Crisis. Here's How We Can Avert It, Time 18 maart 2018 Strategies for feeding the world more sustainably with organic agriculture, Nature Communications 2017 Can organic agriculture sustainably feed the world in 2050? 4 dec 2017 (Goede toelichting artikel hierboven) Twee artikelen die aangeven hoe wetenschappers uit het vakgebied van de ene kant bio de beste oplossing vinden, maar van de andere kant aangeven dat met biologisch landbouw de voedseltekorten vanaf 2050 waarswchijnlijk niet zullen worden opgelost. Can we feed 10 billion people on organic farming alone?, the Guardian (hinkt op twee benen zonder harde conclusie) Study by Técnico scientists concludes that current organic farming could not feed the world by 2050, juni 2021
[3.7.9]	Zo zou ons voedselsysteem eruit kunnen zien in 2050, VPRO Tegenlicht 27 januari 2021
[3.8.1]	Drukker, diverser en grijzer: zo ziet Nederland eruit in 2050, RTLnieuws 7 jul 2020 Bevolking 2050 in beeld Drukker, diverser en dubbelgrijs, NIDI CBS 7 jul 2020
[3.8.2]	Wat gebeurt er als de aarde met 3-4 graden opwarmt?, Urgenda Groot deel planeet wordt binnen 50 jaar onleefbaar door hitte, BNNVARA 5 mei 2020 Opinie: Nederland telt op termijn 20 miljoen inwoners, volgens het CBS. Is dat onvermijdelijk?, de Volkskrant 29 jun 2022
[3.8.3]	‘Klimaatverandering wordt existentiële crisis op de eilanden’, Caribisch netwerk 5 nov 2021 Rapport Staat van het Klimaat Suriname. Samenvatting voor Beleidsmakers, Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank juli 2021
[3.8.4]	Het Congolese regenwoud herstelt niet even snel als het Amazonewoud’, MO 30 december 2021 Verkoop van olie- en gasvergunningen werpt schaduw over regenwoud Congo, AmimalsToday 7 nov 2022 Brazilië, Indonesië en Congo tekenen verdrag om hun regenwouden te redden, WWF 16 nov 2022
[3.8.5]	Vooral arme landen dupe van klimaatverandering, bij ons minder extreem weer, AD 2018 In 2018 wordt nog uitgegaan van honderdduizenden klimaatvluchtelingen. Dat zullen er gebaseerd op de data van het IPCC rapport 2022 veel meer zijn. Over 50 jaar is het ‘vrijwel onleefbaar heet’ voor een derde van de wereldbevolking, Wageningen University & Research 4 mei 2020
[3.9.1]	Corona en andere zoönosen, Animal Rights ~2019
[3.9.2]	Pandemie, Wikipedia Als wij niets veranderen aan onze relatie met dier en natuur, is corona pas het begin, Het Parool 26-3-2020 Waarom virologen een nieuwe pandemie verwachten, Het Parool 28 jan 2020 RIVM-rapport 217617 004 (herziene versie) Scenario-ontwikkeling zorgvraag bij een influenza pandemie, RIVM okt 2001 Volgende wereldwijde pandemie heeft waarschijnlijk deze eigenschappen, Scientias 29 mei 2018
[3.10.1]	Leefstijl Hoe (on)gezond leven we in de toekomst? RIVM
[3.10.2]	Belgen met overgewicht voor het eerst in de meerderheid, Gezondheid.be ~2018
[3.10.3]	Veel meer coronadoden in landen met veel overgewicht, De Tijd 4 maa 2021
[3.10.4]	In 2050 zijn er twee tot drie keer zoveel 80-plussers als nu, CBS 13 apr 2021
[3.10.5]	Kinderen van de migratie, VRT 31 aug 2021
[3.11.1]	Contouren van sociale stabiliteit, Verwey-Jonker Instituut 2012 SCP: Nederlanders hebben gevoel dat polarisatie toeneemt, NOS Nieuws 29-03-2019 Polarisering in Vlaamse gemeenten neemt toe: “Onze samenleving evolueert niet op een goede manier” Hoe polarisatie in de politiek onze samenleving verziekt, DeMorgen 2011
[3.11.2]	Rellen tijdens coronacrisis, 1V, 2021 Dertien ME’ers hebben corona na rellen in Oost-Brabant, 43 agenten in quarantaine, ED 03-02-21 Geen simpele verklaring voor corona rellen volgens criminologen Erasmus School of Law, 9 feb 2021
[3.11.3]	The Social Dilemma, Netflix 2020
[3.11.4]	Angst, verzet en actie: reacties op maatschappelijke omwenteling, Socialevraagstukken 24 nov 2017
[3.12.1]	Rapport State of Fashion 2022: dit zijn kernthema’s voor bedrijven in een tijd van herstel én transformatie, fashionunited 2 dec 2021 Is dit het einde van de globalisering?, de Volkskrant 1 april 2022 Verstoorde productieketens zijn geen reden om alles weer zelf te maken. Integendeel, freelancer Mathijs Bouwman mei 2020
[3.14.1]	Cruciale Golfstroom vertraagt steeds meer, situatie is erger dan gedacht: “Gevolgen voor klimaat kunnen heel erg zijn”, Nieuwsblad 05/08/2021 NASA waarschuwt: In West-Europa kan de temperatuur fors gaan dalen door veranderde golfstroom, welingelichtekringen.nl 9 februari, 2020 Zwakste Golfstroom in 1000 jaar, 'maar nog geen Day After Tomorrow' NOS 26-2-2021 Warme golfstroom kan gaan haperen in de komende 100 jaar, Rijksuniversiteit Groningen, 2019
[3.14.2]	Cybersecurity BNR BIG FIVE sept 2021 afl 1 afl 2 afl 3 afl 4
[3.15.1]	Maatschappelijke instorting, Wikipedia
[3.15.2]	Zal de mens de zesde grote uitroeiing overleven?, National Geographic 9 nov. 2017
[4.1.1]	Wereldwijde effecten van klimaatverandering op samenlevingen A warning on climate and the risk of societal collapse, The Gardian, 6 dec 2020 Deep Adaptation:A Map for Navigating ClimateTragedy, stanford 27 juli 2018 ‘Collapse of Civilisation is the Most Likely Outcome’: Top Climate Scientists, june 8, 2020 Effects of climate change, Wikipedia Climate change: Disruption, risk and opportunity, SienceDirect 2019 Sociaal-economische impact, klimaat.be Climat Hot Map, Union of Concerned Scientists Lokale effecten van klimaatverandering op samenleving: Evaluatie van de socio-economische impact van klimaatverandering in België, 11 sept 2020 Climate Impacts on Society, U.S. Environment Protection Agency Impacts of climate change on future air quality and human health in China, pnas aug 2019 Persoonlijk verhaal van duurzaamheidsonderzoeker over klimaatverandering Klimaat, ecologie, en onze wondere wereld, LabOrint aug 2018
[4.2.1]	Afrika wordt epicentrum van klimaatcrisis die elders is veroorzaakt, MO.be 22 okt 2022 Over 50 jaar is het ‘vrijwel onleefbaar heet’ voor een derde van de wereldbevolking Climate change impacts in Sub-Sahran africa: from physical changes to their social repercossions, Regional environmental change jan 2016 The final publication is available at link.springer.com De klimaatverandering zal ervoor zorgen dat grote delen van Afrika nauwelijks meer leefbaar zijn. Klimaatverandering in Afrika, VPRO 19 feb 2018
[4.2.2]	PopulationPyramid.net Population Pyramids of the World from 1950 to 210
[4.2.3]	Zinderend heet weekend in Zuid-Europa, regio warmt snel op, NOS 14 jul 2023 Klimaatcrisis gaat in Europa erger uitpakken dan gedacht, Frankrijk wordt onleefbaar, 19 okt 2022 bnnvara Verdroging Zuid-Europa, KNMI Klimaatgerelateerde gevaren steeds frequenter en ernstiger in Europa; nieuw regionaal overzicht gepubliceerd, europa.eu 08-03-2022
[4.2.4]	Zeespiegel stijgt door na 2100, KNMI 12 november 2021 Jan van Aker en Wieger Wamelink Dit is de toekomst, aug 2019
[4.2.5]	Klimaatwetenschappers: beperken opwarming aarde gaat mislukken, NTR 17 juni 2022 (radiofragment) Klimaatwetenschappers: beperken opwarming aarde gaat mislukken, NOS 17 jun 2022 (tekst) 'Verschil 1,5 en 2 graden opwarming erg groot, zeker voor Nederland', NOS 2018 KNMI: klimaatverandering sneller dan verwacht, onswater 25-10-2021
[4.2.6]	De zeespiegelstijging is een groter probleem dan we denken. En Nederland heeft geen plan B, VN 5 februari 2019 Studie: ook bij streng klimaatbeleid is meer smelt West-Antarctica niet te stoppen. Meer zeespiegelstijging dan verwacht, de Volkskrant 24 okt 2023 Wat we ook voor het klimaat doen, een flink deel van Antarctica zal smelten, Trouw 24 okt 2023 Hoeveel zeespiegelstijging kan Nederland aan?, De Correspondent 7 februari 2020 Een brief aan alle Nederlanders: Klimaatverandering bedreigt het voortbestaan van ons land, De Correspondent Site voor België en Nederland waarop je kunt zien hoever je huis onder water komt te staan als er een overstroming plaatsvindt. Ook zie je wat je kunt doen als het zo ver zou komen. De site zegt niets over de kans op een overstroming Hoe hoog komt het water bij jou?
[4.2.7]	De bevolkingsomvang en de leeftijdsopbouw van de bevolking zijn rond 2070 vergelijkbaar in Zuid en Noord Amerika. Populatiepiramide Zuid-Amerika Populatiepiramide VS
[4.2.8]	In 2100 kunnen delen van Azië te heet zijn voor mensen, National Geographic 3 aug 2017 Klimaatverandering als veiligheidsprobleem, Clingendael ~2017
[4.2.9]	De opkomst van een immigratieland?, Frank N. Pieke, professor Modern China Studies 2017 BBC brengt racistische video’s met Malawische kinderen aan het licht, Chinese maker gearresteerd, Trouw 23 jun 2022 Chinees gearresteerd voor het maken van racistische felicitatiefilmpjes, de Volkskrant
[4.2.10]	China’s Fight Against Climate Change and Environmental Degradation, CFR Lindsay Maizland, May 19, 2021 (De data uit het IPCC rapport 2022 waarin de toekomstvisie is bijgesteld zijn uiteraard nog niet meegenomen.) China's environmental problems, including outdoor and indoor air pollution, water shortages and pollution, desertification, and soil pollution, have become more pronounced and are subjecting Chinese residents to significant health risks. Environment and Health in China: Challenges and Opportunities, 1 dec 2009 of Environment and Reproductive Health in China: Challenges and Opportunities, ehp Environmental Health Perspective 1 mei 2012 A model for asessing effects of climate change on runoff in China, Progresse in Nature science 9 sept 2003 Environmental issues in China, Wikipedia Pollution in China, Wikipedia Climate change in China, Wikipedia
[4.2.11]	Populatiepiramide China 2050
[5.1.1]	Ontstaan en oorzaken van de Eerste Wereldoorlog, Historiek Geschiedenisles: Hoe begon de Eerste Wereldoorlog en hoe liep die af?, nu.nl
[5.1.2]	Ontstaan en oorzaken van de Eerste Wereldoorlog, Historiek Oorzaken van de oorlog in Europa, Wikipedia De wederopbouw van Nederland was een economisch wonder, maar kende een zuinige aanloop, Trouw 5 mei 2020 Nasleep Eerste Wereldoorlog als reden voor de Tweede Wereldoorlog, IsGeschiedenis
[5.1.3]	Het Marshallplan, of hoe Amerika het westen won, Historiek
[5.1.4]	Vroege Europese integratie, Wikipedia
[5.1.5]	Wie iets aan ongelijkheid wil doen, kan niet om dit ontnuchterende inzicht heen, de Correspondent Ongelijkheid en groei, Rabobank De naoorlogse welvaart, Alle dromen kwamen uit, Historischnieuwsblad
[5.1.6]	Het loon van de angst (3): Complottheorieën Weten hoe het zit, 21 april 2021 De Groene Amsterdammer
[5.2.1]	Club van Rome – Grenzen aan de groei (1972), Historiek
[5.2.2]	Wat heeft 25 jaar aan klimaattoppen opgeleverd?, Nu 17 dec 2019
[5.2.3]	An Inconvenient Truth, Wikipedia
[5.2.4]	Het is nú tijd voor een economie die niet draait om groei en koopkrachtplaatjes de Correspondent 30 maart 2020 ‘Ontgroeien’ voor meer welvaart (degrowth beweging), Bazarow 25 jan 2021
[5.3.1]	Het loon van de angst (3): Complottheorieën Weten hoe het zit, 21 april 2021 De Groene Amsterdammer
[5.3.2]	Natuurlijke selectie, Wikipedia
[5.3.3]	In de volgende referentie is sprake van genetische algoritmen. Hiermee wordt bedoeld natuurlijke selectie (uit de evolutie theorie van Darwin) in software geprogrammeerd. Op pag 25 wordt toegelicht dat genetische algoritmen erg traag zijn. Kunstmatig leven en kunstmatige neurale netwerken Ook in dit artikel wordt geconcludeerd dat genetische algoritmen erg traag zijn. AI voor 2048, DATA SCIENCE LAB
[5.3.4]	Met centrale regie leren wordt in onderstaande referentie 'global learning' genoemd en zonder centrale regie betekent 'lokal learning'. May I know what is the difference of global and local search in term of machine learning and computer science?, researchgate 3 mei 2014
[5.3.5]	China gaat zelf regen en sneeuw maken met geo-engineering, Duurzaam Nieuws 4 dec 2020 China’s geoengineering push dangerous for the region, SundayGuardianLive 19 dec 2019 Curing Evil with Evil: China Successfully Controlled Its Weather Last Year, Impaktor 15 dec 2021 Draaien aan de knoppen van de aarde, Down to Earth 21 dec 2021
[5.4.1]	Prof. Verkerk: Aanpak klimaatcrisis gaat zó niet werken, Reformatorisch Dagblad 16 december 2015 Ook voor de aanpak van de klimaatcrisis kijken we uitvoerig naar technische oplossingen: Nieuwe commissie onderzoekt: kan ‘technofix’ klimaatveranderingen terugdraaien?, NOS 19 juni 2022
[5.4.2]	Bill Gates reduceert het klimaatprobleem tot de uitstoot van broeikasgassen: simpel en effectief, Volkskrant 25 februari 2021 Voorbeelden van technische oplossingen voor de klimaatcrisis: Wetenschappers presenteren de beste oplossing voor het klimaatprobleem, Scientas 5 jul 2019 Klimaatoplossing: zeewier en grasfalt om CO2 op te ruimen, Het Parool 22 nov 2018
[5.4.3]	De auto-industrie zegt met het elektrificeren van auto's in te zetten op duurzaamheid. Maar zolang er SUV's van de band blijven rollen, blijft de CO2-uitstoot van het personenvervoer stijgen. De SUV aan banden, Wat houdt ons tegen? omroep HUMAN 24 mei 2023 Klimaatverandering is gedragsverandering, Blog op Fynch 10 aug 2020 Gewoontes doorbreken voor een groene wereld, TUDelft ~2019 Het Moral Credit Bias fenomeen van het blog hierboven is ook van toepassing op de schrijver van dit artikel: Zij blijft over de wereld vliegen omdat er al zoveel andere groene keuzes zijn gemaakt.
[5.4.4]	De Grootste bedrijging van het klimaat? Jou brein, scientias.nl 10 mei 2018 Mandy de Wilde: kijk door de bril van een verzorgingssocioloog naar de energietransitie en er gaat een wereld voor je open, Warmettruiendag 15 jan 2023 De klimaatspagaat: over de psychologie van duurzaam gedrag, hogeschool van Amsterdam 28 mei 2021
[5.4.5]	Moderne slavernij is allereerst een economische misdaad’, de Volkskrant Ook in Nederland leven mensen in moderne slavernij, Human 2 dec 2021 Slavernij en mensenrechten, Amesty
[5.4.6]	Het klimaat redden door ons gedrag te veranderen, dat willen we allemaal wel, Trouw 9 april 2022 Het klimaat redden door ons gedrag te veranderen, dat willen we allemaal wel, grootoudersvoorhetklimaat.nl 9 april 2022 Opinie: ‘Kennis over gedrag is cruciaal voor effectief klimaatbeleid’, Het Parool 14 april 2022 Nieuwste IPCC-rapport: ‘Stop met het uitstelgedrag, er zijn oplossingen voor een veiligere toekomst’, Greenpeace 4 apr 2022
[5.4.7]	De Psychologie van Veranderen, psychologisch.nu 29 januari 2019 Rick van Baaren: ‘De relatie tussen inzicht, attitude en gedrag is veel zwakker dan gedacht’, Springer 18 aug 2016 Rick van Baaren: ‘De relatie tussen inzicht, attitude en gedrag is veel zwakker dan gedacht’, Psychopraktijk 18 aug 2016 Antropogene Klimaatverandering: waarom we het onvoldoende bestrijden, Thesis Universiteit van Utrecht 2012
[6.1.1]	De nieuwe economie ziet eruit als een donut, Trouw 16 dec 2017 Brussel omarmt het donutmodel: 'Zelf uitvinden hoe we het concreet maken', BRUZZ 22 jan 2021 Verkennend Onderzoek, WUR 27 maa 2018 De donut economie
[6.1.2]	Betekeniseconomie Kees Klomp over een economie waarin waarde wint van geld: “We zijn allang om.”
[6.1.3]	Rendement van geluk, VPRO Tegenlicht 3 apr 2016
[6.1.4]	Betekeniseconomie, uitgangspunten Kees Klomp over een economie waarin waarde wint van geld: “We zijn allang om.”
[6.2.1]	Een Europese Green Deal Het eerste klimaatneutrale continent worden, Europese Commissie Brussel presenteert megaklimaatpakket: dit zijn de belangrijkste maatregelen, de Telegraaf 14 jul 2021
[6.2.2]	Rutte: ‘Niet doorslaan met klimaat, we moeten lekker kunnen blijven barbecueën’, AD 24 apr 2019 ‘Je moet bij klimaatpolitiek kijken naar de daden, niet naar de woorden’, de Volkskrant 10 augustus 2021
[6.2.3]	Waar blijven de hemelbestormende klimaatplannen van bedrijven?, NRC 12-8-2021
[6.2.4]	Samenvattend verslag aanbevelingen gedragsexperts beleidsmaatregelen klimaat en energie, Nederlandse Rijksoverheid april/mei/juni 2022
[6.2.5]	Laschet nog even niet op campagne, Duitslandinstituut 4 aug 2021 Onvrede in Wallonië over aanpak watersnoodramp, 31 jul 2021
[7.1.1]	Help, ik wil weg uit de wegwerpcultuur!, NRC 8 dec 2022
[7.1.1.1]	Nature’s decline ‘unprecedented’ in human history: 1 million species threatened with extinction, PBL Netherlands Environmental Assessment Agency 06 mei 2019
[7.1.1.2]	'Ja, er is angst: we zien welke ramp er gaande is', NRC 13 aug 2021 Relativeerders en crisisontkenners doen de feiten en daarmee de burgers geweld aan, Volkskrant 17 aug 2021
[7.1.1.3]	VN-klimaatrapport: ‘We hebben onze kans gehad voor geleidelijke veranderingen. Die tijd is nu voorbij’, demorgen.be 27 okt 2022
[7.1.1.4]	Hoe het neoliberalisme de democratie heruitvond, Lavamedia 25 maa 2019 Neoliberalisme is de schuld van alles. Toch? , De Correspondent 28 augustus 2019 10: Doorgeschoten marktdenken, De Groene Amsterdammer 20 apri 2011
[7.1.1.5]	Keert echt elke partij zich tegen het neoliberalisme? ‘Dat is toch vooral veel politieke retoriek’ , Trouw 27 februari 2021
[7.1.3.1]	Goed gedrag is niet genoeg. Om het klimaat te redden is een systeemverandering nodig, Vrij Nederland 18 april 2020, In bovenstande link een geluidsfragment. De in het geluidsfragment genoemde stromingen worden in de volgende referenties ook toegelicht: Vier perspectieven op transitiedenken en doen in vogelvlucht, UU, Drift, NewForrest, Nyenrode, Wageningen feb 2021 Opinie: ‘Het is tijd economische groei af te zweren om de klimaatcatastrofe te keren’, Het Parool 3 maa 2021 1800 wetenschappers scharen zich achter klimaatstakers, RTLnieuws 27 sep 2019
[7.1.3.2]	Het ‘verhaal’ van groene groei dat wereldleiders houden, is op zijn zachtst gezegd onbewezen, concluderen de onderzoekers, Trouw 6 november 2021 Overheid steunt groene groei economie, Nederlandse rijksoverheid ~2020 Groene groei voorlopig utopisch, Groenere groei wel haalbaar dec 2011 Groene Groei Strategie, Belgische Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling 2009
[7.1.3.3]	De planeet redden én iedereen een Tesla voor de deur: dat kan dus niet, de Volkskrant Jason Hickel 23 sep 2021 In de bovenstaande link zijn de getallen vermeld in de tekst te vinden Jason Hickel, about Link met getallen genoemd in de tekst nog opzoeken bij de links in about Over de groeifetisj van ons economisch systeem én de alternatieven, MO.be Jason Hickel 26 spt 2020
[7.1.3.4]	Want is het klimaatprobleem wel te reduceren tot mijn individuele gedrag?, UvA 2020
[7.1.3.5]	Richting een minder geïndividualiseerd 'samen', UvA 2020
[7.1.3.6]	De betere wereld begint helemaal niet bij onszelf, socialevraagstukken.nl 20 sept 2021
[7.8.1]	Boek: Drawdown, the most comprehensive plan ever proposed te reverse global warming, Project Drawdown 2017 website: Film Kiss the ground waarin wordt toegelicht dat we door regeneratieve landbouw te bedrijven meer CO2 in de grond kunnen opslaan dan we nu produceren, geen pesticiden en kunstmest meer nodig hebbben, het land vruchtbaar houden en meer opbrengst hebben. Film Kiss the ground Nog wat links opnemen
[7.8.2]	Europese Unie akkoord over controversiële grensheffing, nrc 13 dec 2022
[7.9.1]	Brussel pompt miljarden in biologische landbouw: ‘We moeten evenwicht herstellen in onze natuur’, de Volkskrant 25 maa 2021
[7.10.1]	In de media: Milieuvervuiling oorzaak 23% sterfgevallen wereldwijd, Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) op basis van de cijfers van 2012, foodlog
[7.10.2]	Milieuvervuiling eist wereldwijd negen miljoen levens per jaar, RTLnieuws 18 mei 2022
[7.10.3]	Het milieu in Europa Toestand en verkenningen 2020 Europees Milieuagentschap, 2019 In tekst gebruikte citaat zie pag 10 onderaan
[7.11.1]	Cradle to cradle is utopie
[7.11.2]	Op weg naar een circulaire econopmie: Hoe staat Nederland ervoor?, scientas 3 febr 2021
[7.11.3]	Nederland recyclet veel, maar is nog niet heel circulair, Change Inc 2018 2050: de revolutie die nog 30 jaar duurt, de Volkskrant 10 dec 2020
[7.11.4]	Enorme berg afgedankte kleding gedumpt in Chileense woestijn, Nu.nl 18 januari 2022 Tweedehands kleding: een doekje voor het bloeden? De kledingafvalberg blijft groeien. Wat nu? OneWorld 23-52018 Een derde van onze kleding wordt nooit gedragen, nieuwsuur 5 okt 2019
[7.11.5]	Als we zo doorgaan, is de economie in 2050 bij lange na niet circulair , Trouw 4 feb 2023 Planbureau voor de Leefomgeving: De circulaire economie is ver uit zicht, dwingender beleid is nodig, Trouw 26 feb 2023 Hernieuwbare Energie in Nederland 2020, CBS 30 sept 2021 (zo'n 11% hernieuwbare energie in 2021)
[7.11.6]	Alarm voor de mondiale bodemcrisis: kwaliteit agrarische grond holt keihard achteruit, Reporters Online 2 mei 2022
[7.11.7]	fosfaat (laatste onderwerp bij link)
[7.11.8]	Met Biologische landbouw kan EU zelfvoorzienenend zijn in 2050: On an action plan for the development of organic production, EU 25-3-2021 Organic farming could feed all of Europe by 2050, say scientists, euronews.com 21/06/2021
[7.11.9]	Zes stappen voor wereldwijde duurzame voedselzekerheid in 2050, sustainablefoodsupply 6 maart 2020 Biologische landbouw kan de hele wereld voeden, Duurzaamnieuws 11 maart 2018 Kan bio de wereld voeden?, bionext.nl Wat we weten over Biologische en wereldvoedselproductie, wur
[7.11.10]	Kun je de wereld voeden en tegelijk de natuur redden?, de Correspondent 2016 Opinie: Duurzaam’ en ‘biologisch’ staan elkaar in de landbouw voorlopig nog in de weg, de Volkskrant 13 oktober 2021 Tegengeluid op het tegengeluid: Is biologische landbouw slechter voor het klimaat? Tuurlijk niet, een antwoord!
[7.11.11]	Regeneratieve landbouw in de VS in opmars, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit mei 2020 Documentaire: Kiss the Ground, Netflix 2020 Documentaire: Kus De Grond Zes stappen voor wereldwijde duurzame voedselzekerheid in 2050, Sustainable Food Supply Foundation 6 maa 2020 Wat als… onze landbouw regeneratief zou zijn?, MaatschappijWij 13 juli 2022
[7.11.12]	Grondstoffen schaars door geopolitiek, NEMO kennislink 2012 Analyse grondstoffenstrijd, De vuile strijd om de metalen van de toekomst, de Volkskrant
[7.11.13]	In de chipoorlog met China is Amerika bezig aan een omsingeling, en is Nederland pion, de Volkskrant 16 dec 2022 Analyse grondstoffenstrijd, De vuile strijd om de metalen van de toekomst, de Volkskrant
[7.12.1]	Deze hoogleraar doet je begrijpen hoe China werkt (en wat het Chinese belang is in de oorlog in Oekraïne) , 12 maart 2022 Hoe ziet de Chinese droom van Xi Jinping eruit?, npokennis ~2019
[7.12.2]	Voor het eerst zijn er meer rijke Chinezen dan vermogende Amerikanen, RTL Nieuws 2019
[7.12.3]	Met miljardenleningen als machtsmiddel muilkorft Xi Jinping andere landen, EW 30 september 2021 Biden worstelt met Chinastrategie: de VS komen meer halen dan brengen, de Volkskrant 13 mei 2022
[7.12.4]	Rol Rusland in mondiale voedselzekerheid steeds groter, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Verschuift de landbouw naar het noorden door opwarming?, De Nieuwe Oogst 18-6-2021
[7.12.5]	Rusland spreekt zorgen uit over klimaat, doet mee met Parijs-akkoord, nu.nl 1 okt 2019
[7.12.6]	Greenpeace: 'Ecologische ramp Oost-Rusland onthulde meer milieuproblemen'.Nu.nl 3 aug 2022 Wetenschappers pogen cijfers over vervuilde steden te verdoezelen Milieuramp Nornikel toont kwetsbaarheid van het poolgebied, Raam op Rusland Milieu in Rusland, frwiki.wiki
[7.12.6b]	Niet de oorlog in Oekraïne, maar de krimpende bevolking vormt de grootste uitdaging voor Rusland, Business AM 9 maa 2023 In een jaar daalde het aantal Russen met bijna één miljoen, Trouw 13 okt 2021
[7.12.7]	Waarom de meeste Russen niet demonstreren voor Navalny, Volkskrant 19 jan 2021
[7.12.8]	Hoe de EU de wereld wil dwingen te verduurzamen, CHANGE.INC 8 jun 2022
[7.12.9]	EU: Bulgarije scoort allerslechtst op corruptie-index, AD 25 jan 2020
[7.12.10]	Note: Samenwerken gaat in dit verband verder dan samenwerking volgens de waarden van de vrije markt. Samenwerken heeft in de vrije markt het primaire doel om er zelf beter van te worden. Er wordt vaak beduidend minder rekening gehouden met de uitkomst voor andere landen in het samenwerkingsverband. Samenwerken in de ev ec betekent dat iedereen elkaars belangen behartigt.
[7.13.1]	De gevolgen van Afrika’s kolossale bevolkingsgroei, Clingendael 7 jul 2020
[7.14.1]	Wetenschappers komen een grootschalige systeemverandering op zes verschillende gebieden, een systeemverandering die prima gedragen kan worden door de ev ec: Zo zou ons voedselsysteem eruit kunnen zien in 2050, VPROTegenlicht 27 januari 2021
[7.17.1]	Aantal mensen met overgewicht stijgt: 'Verleiding ongezonde producten te groot', nu 18 mei 2022 Drinken, roken en overgewicht ondanks Preventieakkoord 2018 nog lang niet genoeg omlaag: 'Rijksoverheid moet tandje bijzetten' Leuke/interessante tips voor een gezond voedingspatroon: Gezonde voedingspatronen
[8.1]	Nederlanders zelfredzaam bij rampen, WODC 20-5-2021 Zelfredzaamheid van burgers bij rampen en zware ongevallen, COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement Regionale Brandweer Amsterdam e.o, 2004
[8.2]	Rampzalige voorbereiding? Een onderzoek naar de voorbereiding van burgers op rampen in de provincie Overijssel, 2009 Zelfredzaamheid bij rampen en crises Stimulerende beleidsinstrumenten van de overheid
[8.3]	Autarkie: Ein Dorf steht auf eigenen Beinen, Südkurier 21 juli 2017 Aus eigener kraft Ungersheim im Elsass entwickelt sich zum autarken dorf, trendsderzukunft.de 24 april 2019
[8.1.1]	Herenboeren Anterview Lekkerder bij de Boer 'Een boer verdient ook loon naar werken' Mintjens stelt na 60 jaar fabriek open voor klanten, made-in.be 17 maart, 2021 Anders wonen Anders leven, Ecowijken en -dorpen
[8.2.1]	Lokale munteenheid, Wiki WIR Bank Lokaal geld, negatieve rente en het wonder van Wörgl
[8.2.2]	Amsterdamse munt moet lokale ondernemer beschermen, NAPnieuws , 9 feb 2022 De opmars van de lokale munt, BN De Stem, 17-11-13
[8.2.3]	Wallonië en Brussel tellen 16 lokale munten, Business AM 12 maart 2021
[8.4.1]	Composiet van goede kwalitiet, Beautifil II LS, uit Japan:
[8.4.2]	Volgt
[8.5.1]	Biodiversiteit op de kaart, Samen voor Biodiversiteit Herstelmaatregelen in Nederland bereiken vooralsnog alleen biodiversiteitsverbetering in natte ecosystemen: Bijdrage van herstelmaatregelen aan verbeteren biodiversiteit in het natuurnetwerk, Plan bureau voor de leefomgeving 24 juni 2020 Mintjens stelt na 60 jaar fabriek open voor klanten, made-in.be 17 maart, 2021 Om op grote impact te hebben zouden deze tips voor burgers nuttig zijn, mits men daaraan massaal gehoor zou geven: 52 tips voor de biodiversiteit, Europese Commissie
[8.5.2]	Natuurbeheer, met Natuurbeheerplan 2022 en Ontwerp Natuurbeheerplan 2023 Natuurbeheerplan 2022 Provincie Noord-Holland, 28 september 2021 Masterplan biodiversiteit, Provincie Noord-Holland, 1 feb 2021 Om op grote impact te hebben zouden deze tips voor burgers nuttig zijn, mits men daaraan massaal gehoor zou geven: 52 tips voor de biodiversiteit, Europese Commissie
[8.6.1]	Een lobby van prominente Nederlanders tegen biologische landbouw’foodlog.nl 19 jan 2013 De lobby voor de intensieve veehouderij is nietsontziend, Trouw 28 mei 2017 Boerenlobby misleidt achterban over gevolgen EU duurzaamheidsplannen Lobbyen in een veranderend klimaat, scriptie Universiteit van Utrecht 29 aug 2016, 'Er zijn mogelijkheden om de land- en tuinbouw te framen als een deel van de oplossing van het probleem'
[8.6.2]	Terwijl de boer zwoegt verdienen grote bedrijven goud geld aan hun harde werk, de Volkskrant 28 mei 2022 Dit zijn de rijkste ondernemers in de bio-industrie, Quote 22 juni 2022 Betaal boeren een eerlijke prijs, Trouw 21 sept 2018
[8.6.3]	Ordinaire lobby door plasticindustrie in tijden van crisis, Plastic Soup Founbdation 2020 Nederland EU-koploper export plastic afval naar Azië, eenvandaag 9 sept 2022
[8.6.4]	RIVM: eet geen groente uit moestuin vlak bij chemiebedrijf Chemours, en pas op met gewassen iets verderop, de Volkskrant 6 ept 2022 DuPont en wat er in Nederland gebeurde, BNNVara, 25 jan 2017
[8.6.5]	Oorzaken van watervervuiling, natuur & milieu 8 maa 2022 Schoon water de tijd dringt, PUUR natuurmonumenten herst 2022
[8.6.6]	In huisstof op boerderijen zitten grote aantallen bestrijdingsmiddelen, blijkt uit nieuw onderzoek, 1Vandaag 02-02-2023
[8.6.7]	Chemiebedrijf DuPont heeft decennialang de giftigheid van een bestanddeel van teflon verdoezeld. C8 claim.nl
[8.6.8]	Is GenX schadelijk?, RIVM 12 dec 2016
[8.6.9]	kerncentrale in Zaporizja: Rusland en Oekraïne beschuldigen elkaar van oorlogsgeweld bij kerncentrale, de Volkskrant 21 juli 2022 kerncentrale in Zaporizja: Een bom op een kerncentrale? 'Dat moet absoluut voorkomen worden' RTLnieuws 4 maa 2022 kerncentrale in Pivdennoukrainsk: Explosie bij kerncentrale in Oekraïne, Zelenski noemt Russen 'een gevaar voor de hele wereld', Dagblad van het Noorden 19 sept 2022
[8.6.10]	‘Een kerncentrale is niet gebouwd met het oog op een bominslag’, 10 augustus 2022 'Kerncentrales niet gebouwd op oorlog, bij inslag dreigt grote ramp', NOS 4 maart 2022 Toch zijn er ook relativerende geluiden over het gevolg van schade aan kerncentrales. Schade aan kerncentrale hoeft geen ramp te betekenen, de Volkskrant 9 okt 2022
[8.7.1]	‘Ramp: Peak Phosphorous in 2030’, roepen academici, Interessante tijden 14 okt 2021 Fosfaatschaarste bedreigt wereldvoedselvoorziening, Geografie 1 okt 2016
[8.7.2]	Verticale landbouw wereldwijd, WUR 5 dec 2019 Verticale kassen als oplossing?, Platform aarde boer consument, 29 okt 2017 Verticale landbouw, Wikipedia
[8.7.3]	PlantLab breidt indoor farming in Amsterdam uit , Nieuwe oogst 25 aug 2021 We are growing a global network of climate-resilient farms that are closer to our communities and kinder to the environment, Infarm Verticale landbouw, Wikipedia
[8.7.4]	Plan Bee: landbouw zonder pesticiden, Greenpeace 7 mei 2014 Kan de landbouw niet zonder miljoenen kilo's chemische middelen?, Trouw 25 maa 2018 'Pesticiden? Het kan echt ook zonder’, laat boer John Arink uit Lievelde zien, Tubantia 22 okt 2020
[8.7.5]	De enige manier om de wereld te voeden, is door over te schakelen op lokale en biologische landbouw, Erasmus Universiteit 12 dec 2019
[8.7.6]	Wat is regeneratieve landbouw?, vanafhier.nl 4 mei 2021 “Regeneratieve landbouw kan wel degelijk veel koolstof opslaan”, Vilt.be 6 jul 2021 Hoe definiëren we regeneratieve landbouw?, Het Groene Brein
[8.7.7]	Groene elektriciteit kampt met grondstoffencrisis, EOS wetenschap
[8.7.8]	Windmolens moeten circulair worden om echt klimaatvriendelijk te zijn, ChangeInc 19 aug 2020
[8.7.9]	De lithium batterij van de elektrische auto blijft nog een probleem: Hoe onduurzaam zijn batterijen?, Vanafhier 29 okt 2019 Een nieuwe orde, VPRO Tegenlicht 7 maart 2022 In de VPRO Tegenlicht reportage wordt uitsluitend ingezet op technische maatregelen, terwijl ook aan bod komt dat deze technische ontwikkelingen wel erg innovatief zouden moeten zijn om onze huidige levensstijl te kunnen continueren. We zullen het met minder moeten doen. Gedragsverandering is echter geen populaire boodschap en wordt daarom mogelijk/waarschijnlijk vermeden.
[8.7.10]	Onderzoekers produceren nieuwe zonnecellen voor zonnepanelen van gerecycled silicium, solarmagazine 10 feb 2022 De impact van zonnepanelen op het milieu
[8.7.11]	Vraag zilver stijgt door zonnepanelen naar nieuwe recordhoogte, 25 april 2022
[8.7.12]	Schaarse grondstoffen, duurzaammbo (zoek Zilver)
[8.7.13]	Kennisnotitie Zonnepanelen circulair, Provintie Zuid-Holland 2021
[8.7.14]	Heatpipes, bedrijf Solvari Waarom is de Prisma Pro zonnecollector zo enorm sterk?, bedrijf 2-improve Waarom zonnecollectoren?, bedrijf Technea Wat is slimmer: zonneboiler of zonnepanelen?
[8.7.15]	Basaltaccu voor continu schone energie, de ingenieur 3 jun 2020 Nagele gasloos door centrale seizoensopslag voor warmte, Bouwtotaal Drake Landing Solar Community, Wikipedia Energieopslag Duurzame warmteopslag – Methoden voor woningen en wijken, Hier opgewekt 14 sep 2020 Andere veelbelovende ontwikkelingen: Zoutbatterij voor thuis, engineersonline 15 maa 2023 Goedkopere warmteopslag voor één woning: Hydrobag, revolutionaire warmtebatterij voor elke woning, Kijk op het noorden 10 februari 2021
[8.7.16]	Technische gegevens Heat Pipe, SPower
[8.7.17]	Duurzame energie zal zich ontwikkelen zonder “zeldzame aardmetalen”, Hernieuws 16 apr 2018
[8.7.18]	Voor accu van toekomst is ritje van 1000 kilometer een makkie, tubantia 2-jan 2021 Deze doorbraak tackelt het pijnpunt van de elektrische auto, Manners 1 sept 2021 IBM ontdekt kobaltvrije batterij die lithium-ion overtreft, aut.o.v.isie 23 dec 2019
[8.7.19]	De waterstofauto is rond 2020 in het nadeel t.o.v. de elektrische auto: Waterstofauto, Milieucentraal Ontwikkelingen die de waterstofauto in de toekomst beter kuynnen maken: Energie opslaan in waterstof 20 keer effectiever met katalysator van platina-nikkel, 18 november 2019 engineersonline.nl
[8.7.20]	Geschiedenis van de iPhone
[8.8.1]	Indisch exportverbod stuwt tarwe naar recordprijs, Vilt.be 16 mei 2022
[8.8.2]	"Klimaatverandering zal vaker oogsten doen mislukken", agrifutures 18 okt 2020 Slechte oogst door weerextremen, KNMI 14 aug 2017
[8.8.3]	Bodem herstellen in plaats van uitputten, dat is regeneratief boeren, EenVandaag, seizoen 2022 afl 237 / 5 okt 2022, op tweederde van de uitzending
[8.9.1]	Voor hoeveel Nederlanders is er ruimte? 20 miljoen? 500 miljoen?, Trouw 27 september 2018
[8.9.2]	De belangrijkste verklaring voor de aantrekkende groei in grote steden is buitenlandse immigratie. Die steden groeien weliswaar door, maar gezinnen trekken juist de stad uit, Stadszaken 2021 (met kaartje over bevolkingsgroei in Nederlandse gemeente)
[8.10.1]	'Goede voorbereiding op nieuwe pandemie van groot belang', BNR 14 feb 2022
[8.13.1]	Opinie: Wie laag woont, kan beter geen parket maar tegels nemen en stopcontacten hoog boven de plint monteren , de Volkskrant 12 juli 2022
[8.13.2]	Klimaatexperts: IPCC-rapport alarmerend voor Nederland, NOS Nieuws 9 augustus 2021 Nieuw-Zeeland lanceert nationaal plan voor bescherming tegen klimaatrampen, change.inc 3-82022 Hoe goed is Nederland beschermd tegen het water? 12-02-2020 3Doc: De klimaatverkenner, VPRO 28 oktober 2022 Nederland is rond 2021 begonnen met klimaat adaptief bouwen, met aandacht voor het water. Jammer genoeg wordt bij dit concept een veilige horizon van 2050 gehanteerd. Daarna zullen de effecten van klimaatverandering toenemen en is er dus een reële kans dat de huizen alsnog onbewoonbaar worden. De effectiviteit van de maatregelen als we in 2100 zoals na 2023 verwacht [3.1.3] richting 2,5-4 graden gaan is niet door onafhankelijke onderzoekers in kaart gebracht: Klimaatadaptief bouwen: Het glas is zich mooi aan het vullen, Portaal klimaatadaptatie 15 sep 2021
[8.13.3]	Verzilting in de praktijk zien maakt indruk, Deltaplan Agrarisch Waterbeheer 7 apr 2022 Verzilting in Nederland: oorzaken en perspectieven, WUR November 2011 Verkennend onderzoek effecten verzilting Bodem en Water op land, Anteagroup 17-12-2020
[8.13.4]	RIVM: snel actie nodig om drinkwatertekort te voorkomen, NOS 3 apr 2023 'Snel extra waterbronnen nodig om overal drinkwater te kunnen garanderen', NOS 26-9-2022 Verzilting oppervlaktewater (2007-2021), Vlaamse Milieumaatschappij Noordzeewater zuiveren tot drinkwater: in België kunnen ze het al op grote schaal, omroep zeeland, 14-6-2022
[8.13.5]	Noord-Holland verbiedt reclame voor vlees, vis en fossiel in bushokjes: ‘Kopen mag, maar we moedigen het niet aan', de Volkskrant 4 jan 2023 Haarlem wil geen vleesreclames meer in de openbare ruimte, NOS Nieuws 2 sept 2022
[8.15.1.1]	Vandalen coronarellen ontlopen betalen van aangerichte schade, RTLnieuws 22 januari 2022
[8.15.2.1]	Oorlog Oekraïne: "Vraag is niet of er een voedselcrisis komt, wel hoe groot die zal zijn", Vilt 7 maa 2022 Oorlog in Oekraïne raakt wereldwijde voedselvoorziening. ‘Conflict en honger gaan hand in hand’, Trouw 4 maa 2022
[8.15.3.1]	Werkdruk van raadsleden, Nederlandse Vereniging voor raadsleden 5 spt 2017