1. Aandacht en begeleiding versus de Nederlandse 'participatiesamenleving'

De in Nederland door de regering gewenste participatiesamenleving verschilt van de manier waarop aandacht en begeleiding gericht op zorg in de even­wichts­eco­no­mie is vormgegeven. Het verschil in aanpak wordt nu toegelicht.

De bedoeling is dat de samenleving de zorgtaken gaat overnemen die de overheid afstoot. Dit leidt tot een ´participatiesamenleving´ waarin burgers minder bij de overheid kunnen aankloppen en meer op hun omgeving aangewezen zijn. Hierdoor richt de richt participatiesamenleving zich grotendeels op zorg voor hulpbehoevenden. Zoals al toegelicht in Netwerken voor aandacht en begeleiding, paragraaf 2 houdt de even­wichts­eco­no­mie zich daarentegen bezig met preventieve zorg op allerlei gebieden voor alle burgers. Betaalde banen in zorg en welzijn maken plaats voor mantelzorg en vrijwilligerswerk.
Kern van de lezing is dat langdurige zorg veelal op het werk van vrijwilligers zou neerkomen. Bij het thema verderop Werkverdeling wordt uitgebreid toegelicht hoe in de even­wichts­eco­no­mie werk verdeeld wordt. Alle noodzakelijke werkzaamheden, dus ook de zorgwerkzaamheden, worden eerlijk verdeeld over de burgers. En daarbij hoort ook eerlijk loon. Zoals al eerder gezegd, is aandacht en begeleiding in de even­wichts­eco­no­mie meer gericht op preventie. Anders gezegd wordt er gesteefd naar om iedereen goed in zijn vel te laten zitten en de samenleving soepel te laten draaien. Daarbij worden thema's als alcohol of drugsverslaving, obesitas, roken ook op de agenda gezet als er nog geen acuut probleem is. Uiteindelijk zijn dit veelal gewoonten die het individu veel schade kunnen berokkenen, maar ook de gemeenschap minder goed laat draaien en voor extra kosten stelt. Het indivdu én de samenleving hebben er baad bij als dit soort gewoontes veranderen. Als zodanig heeft de gemeenschap een rol bij het voorkomem van dit soort verslavingen.

Dit soort verslavingen, maar ook andere gedragingen leiden tot discussie en uiteindelijk tot het stellen regels over hoe de gemeenschap hier mee om gaat. Omdat de afspraken met zijn allen zijn gemaakt, heeft het een positievere invloed op gedrag dan bijvoorbeeld een campagne van de overheid.

2. We leven in geïsoleerde werelden

Er zijn nogal wat vooroordelen en asociale standpunten onder grote delen van de bevolking. (zie kader)
Je zou ook kunnen zeggen: We staan zover van elkaar af dat we elkaars taal niet meer spreken. We leven in verschillende werelden.

De wrijvingen en tegenstellingen in onze samenleving zijn hiervan een direct gevolg. Door internet en sociale media kan iedereen inzoemen op een andere werkelijkheid. Die andere werkelijkheid kan variëren van een app-en met vrienden tot radicalisering.

Of het nu een app-groepje is of een youtube-kanaal met berichten die aanspreken, we leven op internet in ons eigen wereldje. Dat eigen wereldje is vaak ook een wereld waarin normen en waarden afwijken van wat in de normale omgang wenselijk wordt geacht.

Hierdoor komen ouders en kinderen verder van elkaar te staan.

Maar op allerlei gebieden gaan onze normen door internet uit elkaar aan het lopen.
Wie een beetje rondkijkt op internet constateert dat er nogal wat extreme standpunten en complottheorieën te vinden zijn. Ook deze ontwikkelingen dragen ertoe bij dat mensen elkaar moeilijk kunnen bereiken. In Nederland en België leven grote groepen mensen tamelijk gescheiden van elkaar. We zullen een aantal groepen bij wijze van voorbeeld eruit lichten:



Op dit moment wonen in Nederland ruim twee miljoen allochtonen met een niet-westerse achtergrond. Migranten hebben de neiging zich te vestigen in de stedelijke gebieden, in buurten met een reeds bestaande gemeenschap. In zijn studie 'Marokkanen in de marge' beschrijft hij dat de hoge criminaliteit, de overlast op straat en het gewelddadige fundamentalisme allemaal uit dezelfde bron voortkomen. Die bron is de diepgewortelde behoefte aan ‘erkenning’ en gerichtheid op de eigen groep.

Het leven in een eigen wereld zie je bijvoorbeeld ook bij mensen die werken in financiële centra. Bij het thema De maatschappij heeft onvoldoende zelfreinigend vermogen wordt toegelicht dat mensen die werken in de financiële wereld normen en waarden hebben die door het overgrote deel van de bevolking worden afgekeurd.

3. Vrijheid zonder verantwoordelijkheid voor elkaar leidt tot onvrijheid en ontwrichting

In een democratie mag iedereen denken en doen wat hij/zij wil, binnen de wettelijke kaders. Dat is een groot goed, kijkend naar landen waarin vrijheid niet vanzelfsprekend is.

De onderstaande documentaires 'Vrijheid', 'Ongelijkheid' en 'Broederschap' van documentaire-drieluik 'Vrijheid, gelijkheid en broederschap' maken duidelijk dat ons vrijheidsideaal een keerzijde heeft. De documentaires geven een wetenschappelijk onderbouwde kijk op de negatieve aspecten van vrijheid. De even­wichts­eco­no­mie sluit aan bij de bevindingen en de oplossingen aangerijkt in dit documentaire-drieluik, zoals we zullen zien.

In de eerste documentaire Vrijheid wordt geconcludeerd dat de vrijheid om ongelimiteerd eigen behoeften na te jagen leidt tot tegenstellingen en concurrentie tussen mensen. Door die strijd voelen mensen zich juist weer onvrij.

De even­wichts­eco­no­mie bevordert ander gedrag bij burgers:
Elders is al uitvoerig toegelicht dat in de even­wichts­eco­no­mie geen concurrentie op organisatienivo is. Organisaties werken juist samen. (De maatschappij heeft onvoldoende zelfreinigend vermogen en Focus op geld)
Mogelijk nog belangrijker is dat burgers gestimuleerd worden om zich te richten op samenwerking, zoals we verderop in paragraaf 4. zullen zien.

Grote groepen mensen voelen zich achtergesteld in onze samenleving. Dit is het gevolg van de concurrentie tussen mensen en de daardoor ontstane maatschappelijke tegenstellingen. Hierover gaat onderstaande documentaire Gelijkheid.
In de documentaire legt de Amerikaanse psychiater James Gilligan uit dat er een universeel motief is voor geweld: vernedering, schaamte of gebrek aan respect.
Zoals we in paragraaf 4 zullen zien kan iedere burger in de even­wichts­eco­no­mie als volwaardig lid van de samenleving een menswaardig bestaan kan leiden.

Echt samenwerken kan ook vertaald worden met broederschap.
Daarover gaat het laatste deel van de documentaire serie. In deze documantaire wordt toegelicht hoe in een samenleving broederschap kan ontstaan. Een belangrijke les uit de documentaire is dat: Hoe sterk de saamhorigheid in de gemeenschap ook is, gemeenschappelijk gemaakte afspraken zullen altijd overtreden worden. Er moeten mensen zijn die erop toezien dat gemeenschappelijk gestelde regels gehandhaafd worden. Dan pas is saamhorigheid vol te houden in een samenleving.
In de even­wichts­eco­no­mie wordt det inzicht ook toegepast, zoals we in de paragraaf 4.2. zullen zien.

4. De even­wichts­eco­no­mie is gebaseerd op samenwerking

De even­wichts­eco­no­mie kan alleen optimaal functioneren als mensen in staat zijn tot echte samenwerking.

Deze vorm van samenwerken gaat dan verder dan het functionele, gericht op het samen uitvoeren van een taak. Samenwerking betekent ook aandacht en interesse hebben voor de mensen met wie je omgaat. Echt samenwerken betekent ook elkaar begeleiden en ondersteunen. De interesse stopt niet als de klus is afgelopen of als de werktijd voorbij is.

Samenwerken is ook gericht op het goed met elkaar overweg kunnen in breder verband.

'Kan iemand goed functioneren in de even­wichts­eco­no­mie?', 'Heeft iemands aanwezigheid in de even­wichts­eco­no­mie een destructieve invloed?' en 'Ondersteunt de even­wichts­eco­no­mie haar burgers voldoende?' dat zijn de vragen die de lokale gemeenschap zich moet stellen.

Bijvoorbeeld, mannen die vrouwen niet zien als gelijken, zullen het goed functioneren van vrouwen belemmeren of hen zelfs traumatiseren. Welke reden zij hiervoor ook aandragen, het belemmert het goed functioneren van de even­wichts­eco­no­mie.
De gemeenschap gaat dan actie ondernemen, en niet pas nadat gedrag uit de hand gelopen is.

De instrumenten van de even­wichts­eco­no­mie om ervoor te zorgen dat de even­wichts­eco­no­mie goed kan functioneren worden besproken in paragraaf 4.1.

4.1. Voorzieningen die samenwerking vanzelfsprekend maken

In de voorafgaande paragraaf 2. is toegelicht dat in de samenleving ook redelijk geïsoleerde groepen van mensen leven. Deze isolatie kan blijven bestaan omdat geld het bindmiddel is van de vrije economie. Iedereen betaald voor een product of een dienst. Bij zo'n transactie is menselijk contact bijna overbodig.
Ook de manier waarop we geld ontvangen, werken of een uitkering of beleggen of andersinds, wordt vaak ook gezien als een zakelijke transactie: iemand doet iets en ontvangt daarvoor geld.

Deze onpersoonlijke transacties hebben uiteindelijk als resultaat dat we zelf naar zoveel mogelijk voordeel streven. Deze manier van organiseren van het economisch systeem zorgt ervoor dat we ons gaan isoleren van de gemeenschap.

Niet een zakelijke transactie, maar samenwerking en overleg binnen en tussen lokale gemeenschappen is de manier waarop de de even­wichts­eco­no­mie draait. Deze samenwerkings en overleg structuur komt aan bod bij de thema's: Organisaties in handen van gemeenschap, Verbindende Organisatie, Werkverdeling.
In deze op samenwerking gerichte economie kunnen individuen of groepen zich moeilijk isoleren.

Toch kan samenwerken voor delen van de lokale gemeenschap lastig zijn.
Geïsoleerde individuen of groepen worden uit hun isolatie gehaald doordat ze direct aangesproken worden door de hele lokale gemeenschap. Hierover gaat de rest van deze paragraaf. Dat iedereen werkt in lokale organisaties betekent dat men elkaar niet alleen tijdens het werk ziet, maar ook daarbuiten. En een lokale organisatie heeft meestal minder formele omgangsvormen. Allemaal goede voorwaarden voor hechte onderlinge contacten.

Organisaties hebben werknemers uit alle lagen van de lokale samenleving zodat een isolement van kleine groepen uitblijft. Door de netwerken voor aandacht en begeleiding in de organisaties komen de verschillende groepen ook nog eens zeer intensief met elkaar in contact.

Kleinschalig en lokaal wil zeggen dat er geen multinationals de lokale winkel of webshop runnen, maar middenstanders die werken waar ze wonen. Deze middenstanders die iedereen uit hun lokale omgeving als klant hebben (Koop en produceer zo lokaal mogelijk) kennen hun klanten en zien wat er in de wijk gebeurt. Zij kunnen gebruik maken van de Netwerken voor aandacht en begeleiding waar iedereen in de wijk deel van uit maakt als zij constateren dat er iets niet goed gaat. Terugtrekken uit de samenleving met een uitkering, met illegale activiteiten of inkomsten uit kapitaal is niet mogelijk. Want in de even­wichts­eco­no­mie wordt in principe iedereen die kan werken opgenomen in een werksituatie. (Zie Werk voor iedereen) De gemeenschap bepaalt in goed onderling overleg welke werksituatie optimaal is voor de persoon in kwestie én voor de samenleving.

De binnen de gemeenschap gemaakte regels en afspraken worden periodiek met elkaar besproken en waar nodig bijgesteld. Iedereen dient op dat soort bijeenkomsten aanwezig te zijn. Het gaat dan over de normen en waarden van de gemeenschap vastgelegd in regels.
Regels die in onderling overleg worden vastgesteld en waarvan overtreding direct zichtbaar is binnen de gemeenschap. Hierdoor worden ze veel beter opgevolgd dan bijvoorbeeld regels vastgesteld door overheden. Zoals al eerder vermeld krijgt iedereen een vorm van begeleiding. Zie Netwerken voor aandacht en begeleiding, paragraaf 3. Bij die begeleiding is met name gericht op 'Kan iemand goed functioneren in de even­wichts­eco­no­mie?'.

De werksituatie vraagt van iedereen om zich te verhouden tot mensen uit de hele gemeenschap. Omdat de werksituatie dit van iedereen vraagt wordt men het grootste deel van de dag, dag in dag uit geconfronteerd de normen en waarden van de gemeenschap. In de netwerken van aandacht en begeleiding worden mogelijke spanningen met eigen waarden en normen in kleine kring bespreekbaar en overbrugbaar gemaakt.

Verder is aandacht en begeleiding in de hele lokale gemeenschap belangrijk bij het bevorderen van samenhorigheid van een gemeenschap. Iemand altijd omringen met mensen die tonen wat de norm is bij het omgaan met elkaar en iemand ook bijsturen als dat niet lukt is een krachtig middel om iemand te begeleiden en de samenleving leefbaarder te houden. Aandacht en begeleiding bevordert zodoende Sociale cohesie in de gemeenschap. Behalve door de boven beschreven manieren om mensen te integreren door Aandacht en begeleiding heeft de gemeenschap ook krachtige middelen ter beschikking doordat zij zelf het bestuur vormt. Dit bestuur heeft niet alleen als prioriteit vrijheid van het individu, maar ook het bevorderen van samenwerking in de samenleving. De gemeenschap kan dus beslissingen nemen waarbij het indivdu goede vooruitzichten heeft, maar tegelijkertijd voorkomen dat in de gemeenschap geïsoleerde groepen of individuen ontstaan.

De gemeenschap als geheel kan met de middelen die haar ter beschikking staan een geïsoleerde groep zodanig in de samenleving verankeren dat hun isolement opgeheven wordt.

De gemeenschap kan bijvoorbeeld werknemers verplaatsen van een organisatie naar andere, veranderingen aanbrengen in de huisvesting van groepen of individuën, groepen of individuen aan sporen om aan meer activiteiten in de gemeenschap deel te nemen.
De structuur die dit 'samensmeden van losse individueen of losse groepen tot een hechte samenleving' kan bewerkstelligen is beschreven in het voorafgaande thema Netwerken voor aandacht en begeleiding, paragraaf 3.

4.2. Geen vrijblijvendheid

Iedereen wordt in principe optimaal begeleid, maar het is aan de persoon om zelf de draad op te pakken. Uiteindelijk wordt van iemand die gebruik maakt van de voordelen van de even­wichts­eco­no­mie ook verwacht zijn eigen verantwoordelijk te nemen en een constructieve bijdrage te leveren aan de even­wichts­eco­no­mie.

Kijkend naar de grote verschillen in onze samenleving (zie paragraaf 2) moeten we dezelfde taal leren spreken, uit het eigen isolement stappen en zoeken naar manieren om samen te werken en samen te leven.

Iemand die onderdeel wil uitmaken van de even­wichts­eco­no­mie moet uiteindelijk bereid zijn om zich anders op te stellen als door zijn houding of standpunten goed functioneren in de even­wichts­eco­no­mie moeilijk is. Informatie en deelname aan discussies op sociale media over wat er leeft binnen de even­wichts­eco­no­mie zouden daarbij kunnen helpen. Hij/zij moet uiteindelijk bereid zijn om zaken op te pakken die vanuit de organsatie waarin hij werkt worden aangereikt. Of hij moet bereid zijn om iets te doen met aangereikte begeleiding, cusussen of therapieën.
Hij moet bereid zijn om deel te nemen aan activiteiten, overleg of voorlichtingen van de gemeenschap of een organisatie.
Grote lijn is dat hij/zij bereid is zich te oriënteren op de gemeenschap en daar volwaardig deel uit van wil maken. Dit kan ook betekenen dat iemand aan zichzelf moet werken.

Als iemand dit alles niet wil dan kan hij/zij uiteindelijk ook geen volledig deel uitmaken van de even­wichts­eco­no­mie. In de even­wichts­eco­no­mie werkt het namelijk zo dat iedereen de vrijheid heeft om maar voor een deel te particperen in de even­wichts­eco­no­mie. De Richtlijnen van de even­wichts­eco­no­mie zijn bedoeld om voor iedereen duidelijk wat er van van hem/haar verwacht wordt in de even­wichts­eco­no­mie. Kiest iemand ervoor om (nog) deels een eigen koers te varen dan kan hij/zij ook maar gedeeltelijk gebruik maken van de voordelen van de even­wichts­eco­no­mie. Overigens zorgt de Handhavende organisatie ervoor dat dit in goede banen geleid wordt. Zoals al eerder vermeld kan iedere lokale gemeenschap de richtlijnen concreter maken door eigen regels op te stellen. Uiteraard zijn deze regels niet vrijblijvend, maar ze zullen voor iedereen als dwingender worden ervaren omdat ze samen zijn vastgesteld.

Binnen de ev ec zal ook permanent gewerkt worden aan een aanspreekcultuur: We zijn in Nederland en België niet zo goed in het elkaar aanspreken op gedrag waarvan je zegt; 'Dit kan toch niet.' Gedrag dat niet overeenkomt met de gemeenschappelijke normen en waarden. Overigens ligt het elkaar aanspreken op schadelijk gedrag in nogal wat culturen moeilijk.

4.3. Gemeenschappelijke normen en waarden over hoe je met elkaar om gaat

De voorafgaande paragrafen laten zien dat burgers op allerlei manieren uitgenodigd en uitgedaagd worden om echt met elkaar in contact te staan. Doordat zij voortdurend in overleg zijn en met elkaar hun samenleving vormgeven ontwikkelen zij ook gemeenschappelijke normen en waarden over hoe je met elkaar omgaat.

En omdat de even­wichts­eco­no­mie gericht is op samenwerking en op volwaardige deelname van iedereen maken die normen en waarden deel uit van de normen en waarden van hechte goed functionerende gemeenschappen.

4.4. Waarom werkt 'Broederschap' wel in de even­wichts­eco­no­mie?

Natuurlijk is op veel plaatsen in de wereld al geprobeerd om geïsoleerde groepen of individuën onderdeel te laten uitmaken van de samenleving. Dit soort sociale experimenten zijn lang niet altijd succesvol geweest. Waarom zou broederschap -samenwerken en verbinding zoeken- in even­wichts­eco­no­mie wel werken?

In de even­wichts­eco­no­mie is samenwerken en verbinding zoeken wel succesvol omdat het plaatsvindt in de juiste economische omstandigheden.
Twee belangrijke redenen hiervoor worden nu globaal besproken: Een aantal redenen hiervoor worden nu globaal besproken:

Door een samenleving te maken waarin mensen uit alle lagen van de bevolking met elkaar uitgebreid in contact komen wordt hechte verbinding tussen mensen tot stand gebracht. Ook de nadruk op allerlei andere vormen samenwerking bevordert deze hechte verbinding tussen mensen

Ook zal de mate van ongelijkheid tussen arm en rijk (en de armoede) in de even­wichts­eco­no­mie telkens verder afnemen en stabiliseren op een laag niveau. En uitgebreid wetenschappelijk onderzoek heeft onomstotelijk aangetoond dat in samenlevingen met minder ongelijkheid allerlei sociale en maatschappelijke problemen veel minder zijn. Dit is aan bod gekomen in de documentaire Gelijkheid uit paragraaf 2. en wordt ook besproken bij Minder ongelijkheid vormt een degelijke economische basis.
Daarnaast heeft een afname van ongelijkheid in de meeste Westerse landen positieve economische effecten. Dit is al globaal aan de orde gekomen in bovenstaande documentaire Gelijkheid en wordt gedetailleerder toegelicht bij het thema Groeiende ongelijkheid zal de economie afremmen.

Ten tweede heeft de even­wichts­eco­no­mie een degelijk economisch systeem. In deze context is het niet zinvol hierop dieper in te gaan. Bij Economische onderbouwing wordt dit uitgebreid toegelicht.

Referenties

[1]	RMO-advies 'Leren innoveren in het sociale domein' Het advies gaat in op de grootste verandering in het sociaal domein ooit: decentralisaties, bezuinigingen en grote veranderopgaven enerzijds en een enorme toename aan maatschappelijke initiatieven anderzijds. De voordelen van de participatiesamenleving.
[2]	Programma Eenvandaag 24 september 2013: Leve de participatiesamenleving De uitzending toont het contrast tussen het ideaal, een verzorgingstehuis in een klein dorp gerund door vrijwilligers, versus de situatie waarin veel werkende volwassenen die hun ouders zouden moeten verzorgen verkeren.
[3]	De participatiesamenleving inhumaan?
[4]	Onderzoek uit 2015 toont aan dat slechts 39 procent van de ouders over online gevaren met hun kinderen spreekt. Doen ouders voldoende om hun kinderen online te beschermen?
[5]	Tips voor ouders. Wat doet uw kind op internet? Vier internetgevaren op een rij.
[6]	De site roept ondoordachte reacties op
[7]	Online schelden typisch Nederlands
[8]	Internet heeft enorme invloed op normen en waarden van de toekomst Driekwart van de 13-jarigen keek al naar porno. Daar moeten we in de toekomst rekening mee houden", zegt ethiekprofessor Koen Raes. Internet heeft enorme invloed op normen en waarden van de toekomst
[9]	Hoe consumeren mensen complottheorieën op internet? Complottheorieën steeds groter probleem in de klas
[10]	Complotdenkers hoeven zich niet langer geïsoleerd te voelen. Op internet vinden zij gemakkelijk gelijkgestemden. Pamfletten die vroeger slechts een geringe verspreiding vonden in een kleine subcultuur, zijn nu voor iedereen en voor onbeperkte tijd beschikbaar. Diverse oude bestsellers uit de complotliteratuur staan volledig online. Een kwestie van wantrouwen
[11]	Geen kloof tussen burger en politiek, maar tussen burgers onderling
[12]	Verschillen tussen hoog- en laagopgeleiden leiden tot ongemak
[13]	Wij moslims versus zij Nederlanders
[14]	7 weetjes over vluchtelingen voor naïeve optimisten
[15]	Wat gebeurt er als medewerkers niet bevlogen en niet betrokken zijn?
[16]	Onderzoek: slechts 9% van de Nederlandse werknemers voelt zich Betrokken. 11% gedraagt zich zelfs Actief Niet Betrokken!
[17]	Aanspreken? Gewoon doen! Hoe je nou écht een aanspreekcultuur creëert, Boek van Gytha Heins, Boom Uitgevers Amsterdam 2019 Interview Gytha Heins Youtube 'Aanspreken? Gewoon doen!', 2017 Interview Gytha Heins Youtube Hoe creëer je nou echt een aanspreekcultuur?, 2017
[18]	Belangrijke conclusie in de docu-serie 'Why we hate' is dat contact het medicijn is tegen "het wij-zij denken", tegen haat en racisme Toelichting op de docu-serie 'Why we hate' van Steven Spielberg, De wereld draait door maand 18-11-2019